PiSP T. 2 CZ. I P..doc

1

(1)POJĘCIA I SYSTEMY PEDAGOGICZNE   T.2 CZ.I PED.

(2)TEMAT 2. NAUKI HUMANISTYCZNE

Wykład – liczba godz.-4/2

(3)Cele kształcenia

W wyniku opanowania treści tematu student potrafi:

-             omówić i dyskutować o statusie nauk humanistycznych,

- przedstawić problemy współczesnej humanistyki.

(4)

ZAGADNIENIA.

1. PRZEDMIOT NAUK HUMANISTYCZNYCH; SPORY O STATUS NAUK HUMANISTYCZNYCH; POZYTYWIZM – ANTYPOZYTYWIZM, NATURALIZM – ANTYNATURALIZM.

2. RÓŻNE UJĘCIA OSOBLIWOŚCI NAUK HUMANISTYCZNYCH.

3. WSPÓŁCZESNA HUMANISTYKA WOBEC PYTAŃ O WŁAŚCIWY JEJ TYP REFLEKSJI ORAZ O JEJ SPOŁECZNE I KULTUROWE FUNKCJE.

(5)

WSTĘP - NAUKI HUMANISTYCZNE

              Nauki humanistyczne, zespół nauk o rzeczywistości dziejowo-społecznej, który rozwinął się w XIX w., ale wyodrębnił się dopiero z końcem tego stulecia. Pierwszy zaproponował wydzielenie nauk humanistycznych W. Dilthey.

(18)Dokonał metodologicznego rozróżnienia nauk humanistycznych (Geisteswissenschaften) i nauk przyrodniczych (Naturwissenschaften). Jego zdaniem w humanistyce uprawnione są oprócz sądów o faktach i sądów o prawach, także sądy wartościujące. Podstawową jednak różnicą między tymi rodzajami nauk jest ich cel: nauki przyrodnicze dążą do poznania zjawisk; nauki humanistyczne - do ich rozumienia (czyli przeżywania). Humanistyka powinna unikać schematów, natomiast trzymać się życia.

              Elementami nauk humanistycznych są jednostki ludzkie, a złożonymi układami - społeczności, narody, ustroje społeczne, twory kultury: język, sztuka, moralność, gospodarstwo. Przedmiot nauk humanistycznych jest zatem psychofizyczny.

              Jedną z podstaw nauk humanistycznych jest psychologia, odwołująca się do fizjologii i usiłująca tłumaczyć życie psychiczne. W. Dilthey proponował rozwój psychologii opisowo-analitycznej, która byłaby jedynym łącznikiem pomiędzy naukami humanistycznymi.
Poza nią istnieją tylko nauki specjalne: o języku, o prawie, o sztuce.

              (6)Podstawą dla rozwoju nauk humanistycznych są twierdzenia:

1) o faktach - ustalane przez historię,

2) o prawach - dotyczące nie samych faktów, lecz abstrakcyjnie wyodrębnionych elementów, np. prawa budowy państwa, wyodrębnione już przez Arystotelesa lub ustalone przez J. Grimma prawa języka,

3) wartościujące: prawidła, normy, imperatywy.

             
              W. Windelband uznał, że nauki humanistyczne różnią się od innych nie tylko przedmiotem, ale także metodą, humanistyka bowiem nie może pomijać kwestii ducha, co wiązało się z pojęciem kultury, której nie sposób było rozumieć ani czysto psychologicznie, ani też czysto materialnie. W konsekwencji humanistyka zaczęła kształtować w swoim obrębie nauki szczegółowe, wśród których znalazły się: socjologia, ekonomia, psychologia, filologia, historia oraz historie dziedzin kultury: literatury, sztuki itd.

(7)

ZAGADNIENIE 1.

Przedmiot nauk humanistycznych; spory o status nauk humanistycznych; pozytywizm – antypozytywizm ; naturalizm   antynaturalizm.

(8)

PRZEDMIOT NAUK HUMANISTYCZNYCH.

Nauki humanistyczne - grupa nauk dotyczących człowieka, jego wytworów i społeczeństwa ludzkiego. Nauki humanistyczne przeciwstawia się naukom przyrodniczym i matematycznym także ze względu na metodę - nie są one zmatematyzowane lub są zmatematyzowane w niewielkim stopniu, według wielu badaczy używają metodologii rozumiejącej.

Jednak choć ich metodyka nie jest ścisła, nie ma tu w żadnym razie mowy o dowolności, to znaczy określone są pewne zasady pozwalające odróżniać rzetelną wiedzę od innych wypowiedzi. To co zalicza się do nauk przyrodniczych, a co do humanistycznych wynika w pewnym stopniu z tradycji.

Czasami uważa się, że nauki humanistyczne różnią się tym od przyrodniczych, że nie można ująć przedmiotu ich badań w sposób matematyczny. Nie jest to jednak do końca (9)prawda. Wielokrotnie zdarzało się bowiem, że dana nauka humanistyczna "matematyzowała" się do tego stopnia, że właściwie należało by zmienić jej klasyfikacje. Przykładem jest np: stosowanie metod statystycznych w socjologii, rozbudowany aparat matematyczny ekonometrii, czy stosowanie technik informatycznych w językoznawstwie.

W anglosaskim kręgu kulturowym nauki humanistyczne dzielą się na arts, czyli nauki związane z kulturą, sztuką, jak historia sztuki, filologia, muzykologia, etyka, niektóre działy filozofii, oraz nauki social sciences, czyli bardziej związane ze społeczeństwem, z jego stroną użyteczną i praktyczną, i z jego kontaktem ze środowiskiem naturalnym jak historia, archeologia, socjologia, psychologia, ekonomia i antropologia.

(10)

Homo sum, humani nihil a me alienum puto - powiedział Terencjusz, a mógłby powiedzieć każdy humanista. Nauki humanistyczne to, wedle definicji, nauki społeczne, badające człowieka jako istotę społeczną i jego wytwory. To bardzo szeroka definicja, bo w końcu cala sztuka, nauka, a szerzej - cywilizacja - została stworzona przez człowieka i dla człowieka, mając w nim swój początek i cel.
Człowiek i świat nie istnieją tylko tu i teraz, lecz mają źródło w przeszłości i przeszłością się karmią. Narody ginęły, narody powstawały, a człowiek pokazywał swoją małość i swoją wielkość, jak dwie strony tej samej monety. Procesy, które zachodzą, w społeczeństwie odbijają jak w krzywym zwierciadle poczynania władców, rozwój technologii, mody i trendy. W krzywym, bo społeczeństwo to organizm żywy, często przesadnie, a nawet karykaturalnie reagujący na wszelkie zmiany.
(11)Nauki humanistyczne obejmują wiele dyscyplin i zawodów. Jednak, tak jak człowiek nie jest tylko sumą swoich części ale organizmem, dyscypliny nazywane ogólnie humanistycznymi, nigdy nie izolują się od siebie wzajemnie. Każdy, kto uprawia nauki humanistyczne musi być otwarty na świat i wszystko, co w nim jest, koncentrując się jednocześnie na tym najważniejszym - człowieku.

(12)Nauki humanistyczne mówią o indywidualnych całościach życiowych- są to przeważnie pojedyncze osoby wyrażające własną strukturę psychiczną przez gesty, słowa, działanie. Nauki humanistyczne przeżywają te ekspresje odtwórczo i ujmują myślowo. Między wszystkimi jednostkami występują zależności- w rodzinie, mieście, państwie etc. Od charakteru tych organizacji zależą sposoby ujmowania w naukach humanistycznych. Z tym, że żadne pojęcie nie może do końca wyczerpać treści tych złożonych całości. Różnorodność tych treści można tylko przeżyć, zrozumieć, opisać. Całości te w rozwoju historycznym przeplatają się, występuje tu całkowita jedność strukturalna życia indywidualnego i zbiorowego. Każda sytuacja, przypadek jednostkowy jest tłumaczony przez to, co ogólne, np. jakieś działanie przez funkcje psychiczne; wszystkie wrażenia, doznania, fakty wciągamy do pewnej całości, interpretujemy je, łączymy na podstawie ogólnych pojęć czy własnych wcześniejszych wyobrażeń. Każdy nasz opis, dobierając i wiążąc, łączy elementy jednostkowe w całości sensowne podług wartości jakie wyznajemy i celów, jakie sobie stawiamy. Zatem nieustannie najpierw przeżywany, doznajemy a następnie układamy z tego czego doświadczyliśmy pewne całości na podstawie pojęć. I właśnie metoda nauk humanistycznych opiera się na wzajemnym oddziaływaniu przeżycia i pojęcia; przeżywanie odtwórcze staje się poznaniem naukowym dzięki ogólnym formom myślenia- dzięki pojęciom, które mają wyrażać istotę pewnej rzeczywistości historycznej- istotę narodu, epoki, historycznej linii rozwojowej. Zawsze w myśleniu o tych strukturach, całościach chcemy poznać to, co konieczne i istotne, zrozumieć powiązanie życia indywidualnego ze społecznym- pojmując prawidłowości na tym polu oraz strukturę możemy opanować życie społeczne.

(13)Ogólnymi pojęciami nauk humanistycznych są filozofia, religia, sztuka, prawo, ekonomia. Wyrażają one stan rzeczy zachodzący w wielu przedmiotach- powtarzającą się w nich prawidłowość- oraz pewną wspólnotową strukturę wiążącą jednostki ze względu, na przykład, na akty religijne. Pojęcia te spełniają bardzo ważną funkcję a ujmują prawidłowości dzięki temu, że z różnorodności, z chaosu świata człowieka wydobywają wątki, na podstawie których pokazują owe prawidłowości, strukturę wewnętrzną, rozwój. Taka empiryczna analiza wielkiej, złożonej całości jest w naukach humanistycznych pierwszym krokiem do wielkich odkryć.

(15)Dyscypliny nauk humanistycznych w Polsce:

·         archeologia

·         bibliologia

·         etnologia

·         filozofia

·         historia

·         historia sztuki

·         językoznawstwo

·         kulturoznawstwo

·         literaturoznawstwo

·         nauki o polityce

·         nauki o poznaniu i komunikacji społecznej

·         nauki o sztuce

·         nauki o zarządzaniu

·         pedagogika

·         psychologia

·         religioznawstwo

·         socjologia

(14)Co myślicie o miejscu, funkcji, wagi, nauk humanistycznych we współczesności?
Czy zgadzacie się z twierdzeniem, że są one mniej istotnym kierunkiem niż nauki matematyczno-przyrodnicze? Wreszcie, jak jest pojmowane obecnie określenie "humanista"?

              Renesans jest to okres historyczny trwający od schyłku średniowiecza do początków doby nowożytnej, obejmującej wiek XV i XVI, natomiast we Włoszech trwający już od wieku XIV. Termin renesans pochodzi z włoskiego rinsascita i francuskiego renaissance, które oznaczają odrodzenie. Renesans jest epoką, która powraca do form starożytnych i antyku i tym różni się od średniowiecza. Najważniejsze ideologie renesansu to humanizm i związany z nim antropocentryzm. Humanizm(łac. humanitas- człowieczeństwo) to prąd myślowy, który stał się modny i ważny w tej epoce. Polegał on na powrocie do kultury starożytnej i rozgłaszaniu jej ideałów, głoszących kult indywidualności, wartości człowieka, wagę ludzkich myśli. U podstaw humanizmu znalazła się filologia, czyli studia nad językiem. Dziś humanizmem nazywa się poglądy pochwalające czyny ludzkie, cywilizację i samego człowieka jako szczególną wartość. Natomiast antropocentryzm to postawa twórców, która stawia w centrum zainteresowania człowieka (antropos) i jego sprawy. W średniowieczu natomiast takim centrum był Bóg (theós) i królował teocentryzm.
W tym okresie należy jednak wyróżnić trzy grupy humanistów:

Ţ filologów, czyli tych, którzy badali i starali się przekazać współczesnym myśl humanistyczną zawartą tak w dorobku filozoficznym, jak i literackim starożytności. Zajmowali się, więc wytworami człowieka, jego literaturą, filozofią, sztuką, umiejętnościami praktycznymi.
Ţ psychologów i moralistów. Czołowym przedstawicielem tego nurtu był M. de Montaigne. Humanizm Montaigne'a miał charakter przyrodocentryczny (naturalistyczny). Ujmował człowieka jako część przyrody. W poglądach etycznych podkreślał, że zadaniem filozofii i wszelkiej nauki jest znajdowanie miejsca dla dobra, cieszenie się życiem - uczenie się "sztuki życia".
Ţ teologów. Humanizm chrześcijański był przeciwieństwem humanizmu filologów i psychologów. Wyłonił się z religijnej koncepcji świata. Głównym przedstawicielem tego nurtu był F. Salezy. Twierdził on, że Bóg chce uczynić wszystkie rzeczy dobrymi i pięknymi, a życie doczesne nie powinno być cierpieniem, lecz radością. Sprzeciwiał się traktowaniu życia ludzkiego i człowieka w sposób przedmiotowy, jako środka, za pośrednictwem, którego dusza osiąga żywot wieczny, a tym samym rygorystycznej religii, domagającej się poświęceń, pokuty i ascezy.
Dlaczego renesans? Dlaczego ludzie nagle zaczęli zmieniać tok swojego myślenia, swoje zasady i zwyczaje? Dlaczego ludzie zaczęli myśleć, że człowiek i jego życie doczesne to największa wartość? Na powstanie nowej epoki, odrodzenia, złożyło się parę przyczyn:

Ţ Po „tańcu Czarnej Śmierci”, która zdziesiątkowała ludność, ci, którzy przeżyli zaczęli bardziej cenić swoje życie doczesne
Ţ Zbudowano nowy statek, który nadawał się na większe wyprawy-karawelę. Karawela oznaczała początek odkryć geograficznych, a odkrywanie nowych lądów to zmiana myślenia i bogactwo
Ţ Rozpowszechnił się druk. Oznaczało to szybszy obieg informacji, większą dostępność do książek i możliwość korzystania z niej
Ţ Rozwój reformacji spowodował powstanie nowych odmian religijnych, Biblię zaczęto tłumaczyć na języki narodowe.

Cechy charakterystyczne renesansu

CZŁOWIEK- jest teraz w centrum uwagi, a nie Bóg, który zszedł na drugą pozycję. Jestem człowiekiem, więc nic, co ludzkie nie jest mi obce-to hasło renesansu.
Ważny jest człowiek- nie tylko szczęśliwy,
ale również ponoszący porażki.

RELIGIA- w 1517 roku Marcin Luter ogłosił 95 tez zapraszając wszystkich do dysputy teologicznej. I tak zaczęła się reformacja-ruch religijny w XVI Europie, który polegał na krytyce Kościoła katolickiego, postulował tłumaczenie Biblii na języki narodowe. Jego konsekwencją było powstanie nowych odłamów religijnych i wojen religijnych. Główne odmiany to:

Ţ luteranizm od nazwiska wcześniej wspomnianego Lutra. Różni się od katolicyzmu głównie w kwestiach liturgii i organizacji Kościoła, nie w zasadniczych prawdach wiary. Odłam ten utrwalił się głównie w Niemczech i na Półwyspie Skandynawskim.
Ţ kalwinizm to drugi odłam religijny pochodzący od Jana Kalwina. Wiele podobieństw łączy go z luteranizmem, ale są też różnice: życiu przyświecają bardzo surowe zasady moralne, majątek jest traktowany jak nagroda, a bieda jako kara za lenistwo, zbawienie natomiast jest kwestią przeznaczenia
Ţ anglikanizm powstał w Anglii, a jego założycielem był Henry VIII. Król przeciwstawił się papieżowi, gdy ten, nie chciał dać mu rozwodu i w 1543 ogłosił się głową Kościoła w Anglii: rozwiązał zakony i zagarnął ich majątki, pozostawił natomiast hierarchię kościelną znosząc jednak celibat, pozostawiając dawne ceremonie i kult świętych

Skrót wydarzeń związanych z ruchem reformacji
1415-spalenie czeskiego reformatora religijnego Jana Husa, chociaż do wybuchu reformacji 100 lat- jego działalność jest zwiastunem prób reformowania Kościoła
1517-Marcin Luter-teolog niemiecki-protestuje przeciwko praktykom Kościoła, a szczególnie sprzedawaniu odpustów. Chce też, by Biblię tłumaczono na języki narodowe. Swoich słynnych 95 tez przybija na ścianę w Wittemberdze. Wybuch a reformacja
1531-Król Henryk VIII zrywa z Rzymem. Sam ustanawia się głową Kościoła i powołuje kościół anglikański
1536-Jan Kalwin ogłasza nową wiarę. Jej założenie znajdują uznanie mieszczaństwa. Kalwin głosi teorię przeznaczenie: jedni będą zbawieni, inni potępieni bez względu na to, co robią
1545-1563-Sobór trydencki. Kościół decyduje się na reformy, a także na działanie przeciw ruchom reformatorskim, czyli kontrreformacje
1555-Koniec wojen religijnych w Niemczech. Pokój w Augsburgu i ogłoszenie zasady „Czyj kraj, tego religia”
1572-Noc świętego Bartłomieja w Paryżu. Wymordowanie hugenotów
1598-Edykt w Nantes- koniec wojen religijnych we Francji. Edykt powalał hugenotom na swobodne wyrażanie wiary(wyłączając Paryż). Nastał pokój religijny

WIEDZA- w renesansie wiedza odgrywała bardzo ważną rolę. Uczony powinien uczyć się wszystkiego po trochu. Najważniejsza jest znajomość dzieł starożytnych, filozofii. Koniecznie trzeba umieć posługiwać się starożytną greką i łaciną. Rozwinęła się również astronomia, dzięki lunecie Galileusza, medycyna, znajomość muzyki i dobrych manier była dobrze widziana na dworach.

PODRÓŻE-w średniowieczu wiedza ludzi na temat Ziemi i jej lądów była mocno ograniczona. Wyobrażano sobie, że Ziemia jest płaska i podtrzymywana przez Atlasa. Oczywiście wiedziano, że na wschodzie istnieją państwa gęsto zaludnione, bo Europejczycy prowadzili z nimi handel. Kiedy jednak, Turkowie opanowali tereny Azji, podnieśli cło na towary i Europejczycy musieli znaleźć nową drogę do Indii, która uzależniłaby ich od Turków. Wyprawy morskie ułatwiło im wynalezienie karaweli, udoskonalenie przyrządów pomiarowych i chęć znalezienia skarbów, które poprawiłoby ich sytuację życiową. W tym czasie dokonano największych odkryć geograficznych, a najsławniejszym jest odkrycie Ameryki przez Kolumba, w 1492, który zamiast dopłynąć do Indii, odkrył Amerykę. Na wyprawach wzbogacają się głównie takie państwa jak Portugalia czy Hiszpania, które zakładały kolonie na innych kontynentach.

WSZECHŚWIAT-Kosmiczny rewolucjonista, który „wstrzymał słońce, ruszył Ziemie, polskie go wydało plemię”, czyli Mikołaj Kopernik obalił w swym dziele O obrotach sfer niebieskich teorię geocentryczną, która mówiła, że Ziemia jest centrum wszechświata, a Słońce i inne planety obracają się wokół niej. Ustanowił on teorię heliocentryczną, za którą o mało nie spłonął na stosie.

GIGANCI ODRODZENIA-Leonardo da Vinci, Rafael, Michał Anioł Buonarroti to najwięksi giganci odrodzenia. Ich umysły są wszechstronne. Leonardo da Vinci zajmuje się wszystkimi dziedzinami sztuki i techniki po kolei, przewiduje i opracowuje plany budowy samolotów i łodzi podwodnych.

JĘZYK-wprowadzane są języki narodowe, ojcem języka polskiego jest Mikołaj Rej „Niech narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”

DRUK- rewolucje, jaką wywołał ten wynalazek można porównać do wynalezienia Internetu. W 1440 Gutenberg użył nowej techniki druku, która zastosował do wydrukowania Biblii. Wynalezienie tej metody oznaczało szybszy obieg informacji, która stawała się dostępniejsza dla każdego, ludzie pragnęli mieć więcej książek i uczyć się z nich. Poprzez książki rozpowszechniły się również założenia humanizmu

SZTUKA-płaskie średniowieczne obrazy nabierają głębi-pojawia się trzeci wymiar. Poszerza się również tematyka-prócz motywów chrześcijańskich pojawia się również zwykły człowiek. Powstaje też funkcja mecenatu.

MIASTO-ma symetryczny układ budynków na planie kwadratu, koła lub krzyża. W modzie są również ornamenty, attyki, antyczne figury i płaskorzeźby

PAŃSTWO-w średniowieczu Europa była jednolita, w renesansie krystalizuje się Francja, Hiszpania, Anglia, Portugalia. Skończyły się wyprawy krzyżowe, teraz prowadzone są wojny pomiędzy państwami i koloniami. Polska staje się spichlerzem Europy

KOBIETA-lepiej wiodło się damom, niż szlachciankom „na zagrodach”. Szlachcice nie byli honorowi jak rycerze średniowieczni, ale nadal poważali damy swego serca oczywiście, jeżeli dobrze się sprawowały. Panie zaczęły też bardziej dbać o swoją urodę.

Róznice sredniowiecza i renesansu
Średniowiecze Renesans
Na szczycie wartości Bóg Człowiek
Europa: uniwersalna, jeden język, jedna religia Europa: rozbita, reformacje, wojny religijne, języki narodowe
Miłość: dworska, platoniczna Zmysłowa, erotyczna
Wyprawy: krzyżowe Podróże, zamorskie odkrycia
Ideał człowieka: rycerz Zdobywca, przedsiębiorca, kupiec
Twórcy anonimowi, ideał skromności Ideał sławy, szacunek dla mistrzów
Ideały: bądź ubogi, skromny,memento mori Ideały: pieniądze sława,ciesz się życiem

Pięć rewolucyjnych zmian świata w renesansie
Ţ Odkrycia geograficzne
Ţ Wynalezienie druku
Ţ Ruch reformacji
Ţ Powstawanie silnych państw-upadek uniwersalnej Europy
Ţ Rozkwit humanizmu-moda na antyk
Sztuka renesansu

Architektura
Dla architektury wzorem idealnych proporcji i podziałów były liczne zabytki rzymskie. Nowością były wprowadzone przez D. Bramantego centralne budowle kopułowe. Stosowano antyczne proporcje architektoniczne operując kolumnami i belkowaniem. Rozpowszechnia się schemat łuku triumfalnego oraz portyk z trójkątnym tympanonem. Występują często ornamenty o rodowodzie grecko-rzymskim m.in.: liście akantu, rozety, wieńce, układy kandelabrowe. Najważniejsze typy architektoniczne to: pałac miejski z arkadowym dziedzińcem wewnętrznym, willa podmiejska z kondygnacją reprezentacyjną na parterze, ponadto wznoszone poza miastami pałace otoczone fortyfikacjami ziemnymi, tzw. palazzo in fortezza. W budownictwie sakralnym charakterystyczne były kaplice na planie centralnym. W świeckiej architekturze miejskiej renesansowe formy nadawano ratuszom, giełdom, sukiennicom. W konstrukcjach budowlanych szeroko stosowano łuk półkolisty, kolumnady arkadowe, proste belkowania, kopuły, sklepienia kolebkowe lub krzyżowe, stropy kasetonowe, a w elewacjach rustykę i boniowanie. Czołowi architekci renesansu włoskiego to: F. Brunelleschi, L.B. Alberti, Rafael, D. Bramante, Michał Anioł, J. Sansovino.

Malarstwo
Malarstwo renesansowe koncentrowało się na problematyce konstrukcji przestrzeni i bryły przedstawianych przedmiotów, czerpiąc z badań nad perspektywą linearną (Masaccio, P. Uccello) oraz barwną (m.in. P. Della Francesca). Perspektywą barwną zajmował się też Leonardo da Vinci, który nadał kierunek rozwojowi malarstwa w końcu XV w., wprowadził komponowanie postaci w układach symetrycznych, m.in. trójkąta równobocznego, opracował też zasady sfumato, które zastąpiły dotychczasowy twardy, konturowy modelunek. Charakterystyczny dla malarstwa był zwrot ku naturze ugruntowany jej obserwacją. Rozwijało się też malarstwo portretowe - najpierw w ujęciu profilowym, a następnie ukazujące półpostaci. Pojawiająca się często tematyka religijna i mitologiczna stanowiła w wielu przypadkach pretekst do przedstawiania życia współczesnego. Pejzaże dawały szczególne możliwości eksperymentowania w zakresie trójwymiarowej prze...