Makrostruktury społeczne_ćwiczenia.doc

Socjologia makrostruktur społecznych-ćwiczenia

1.Dynamika zbiorowości. Zachowanie vs. Działanie zbiorowe.

Socjologia P. Sztompka, rozdział 7

Wyróżniamy trzy rodzaje aktywności zbiorowej:

1) Działania masowe

Ad1. Ludzie działają pojedynczo, dla celów prywatnych. Z tego, że podobne działania podejmuje wielu ludzi wynikają konsekwencje dla społeczeństwa, mimo tego, że nie były zamierzone. (np. kupowanie towarów  w sklepie  ->rozwój gospodarki lub np. wzrost inflacji). Cechy różniące działania masowe od indywidualnych to ich wielość i równoczesność.

2) Zachowania zbiorowe

Ad2. Zachowanie zbiorowe występuje gdy działający ludzie są zgromadzeni w jednej przestrzeni i doświadczają tej samej sytuacji. Prowadzi to do modyfikacji zachowania każdego z nich.

Przykłady zachowań zbiorowych:

Zachowanie w tłumie- W tłumie jednostki działają bardziej emocjonalnie, bezkrytycznie, bezrefleksyjnie, spontanicznie, przestają myśleć racjonalnie. Ludzie w tłumie zawieszają normalne reguły moralne i obyczajowe. Tłum łatwo ulega sugestiom, naciskom demagogów. T. naśladuje działania innych co prowadzi do uniformizacji i falowej eskalacji zachowań.

Audytorium lub widownia- Jednostki przebywają w jednym miejscu i obserwują to samo wydarzenie. Jesteśmy anonimowi dla jednostek obok.

Publiczność- Zbiorowość obserwatorów, widzów lub słuchaczy, którzy równocześnie choć w rozproszeniu przestrzennym skupiają uwagę na tym samym zdarzeniu, programie telewizyjnym czy radiowym i doznaje podobnych wrażeń i przeżyć.

Pokolenie- Zbiorowość ludzi, którzy doświadczyli takich samych ważnych wydarzeń historycznych, przeżyli te same sytuacje. Zachowywali się w tych sytuacjach indywidualnie, ale zachowywało się ich wielu.

3) Działania zbiorowe

Ad3. Działania zbiorowe pojawiają się gdy ludzie zaczynają sobie zdawać sprawę z tego, że celów jakie sobie postawili nie da się zrealizować w pojedynkę. Działająca wspólnie zbiorowość staje się wówczas instrumentem niezbędnym do realizacji celów poszczególnych członków. Aby takie działania były skuteczne niezbędna jest:

- wyraźna artykulacja celów działania

- określenie strategii postępowania

- podział funkcji między uczestników

- koordynacja różnych funkcji

- wyłonienie przywództwa

E. Wnuk- Lipiński „ Zbiorowi aktorzy życia publicznego”

Życie publiczne to najszersza arena działań zbiorowych , kontrolowanych przez państwo. Państwo decyduje jakie działania zbiorowe są w życiu publicznym dopuszczalne, a jakie spotykają się z sankcjami. Aparat państwowy jest najistotniejszym zbiorowym aktorem życia publicznego, z jednej strony stoi na straży reguł gry , obowiązujących aktorów zbiorowych, a z drugiej strony sam tym regułom podlega.

W demokracji istnieją cztery, typologicznie odmienne rodzaje przestrzeni społecznej:

1) Aksjologiczna-tu rodzą się normy zwyczajowe i sformalizowane i bywają ustalane hierarchie wartości. W przestrzeni tej działają przede wszystkim tacy aktorzy zbiorowi jak kościoły, związki wyznaniowe czy organizacje kulturalne.

2)Polityczna- jest miejscem uzgadniania roszczeń do władzy, tu rodzą się ideologie mające legitymizować roszczenia do władzy, programy polityczne i obietnice wyborcze. Na tej arenie działają przede wszystkim partie polityczne.

3)Cywilna- jest miejscem aktywności różnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz organizacji trzeciego sektora,

4)Ekonomiczna/ Gospodarcza-jest miejscem uzgadniania interesów różnych grup i ich agregacji w większe całości, a także miejscem instrumentalnych działań , których podjęcie umożliwia zaspokojenie rozmaitych interesów. Obowiązują tu zasady rynkowe, aktorem zbiorowym w tej przestrzeni są związki pracodawców, korporacje gospodarcze, związki zawodowe, związki producentów i pośredników i nieformalne gr. Interesu.

Działania zbiorowe:

Nie wszystkie kolektywne interesy prowadzą do działań zbiorowych. Książkę nt. temat napisał Mancur Olson ( The Logic Of Collective Action), w tej pracy w specyficzny sposób definiuje pewne pojęcia.

Dobro publiczne-niewyłączność, jeśli jakkolwiek członek grupy korzysta z niego, to nie może to oznaczać, że tym samym odbiera je innym członkom grupy.

Grupa-ogól jednostek, które są zainteresowane korzystaniem z określonego dobra publicznego.

Wspólny zasób-Jest nim dobro publiczne, kosztuje tyle samo niezależnie od tego ile osób z niego korzysta.

Wg Olsona każde działanie zbiorowe ma na celu wytworzenie jakiegoś dobra publicznego, które będzie charakteryzowało się określonym poziomem wspólności zasobu, czyli społeczną dostępnością zasobu.

(OLIVER I MARWELL):Działanie zbiorowe występuje wówczas, gdy liczba członków określonej grupy zdecydowanych na podjęcie działania osiągnie pewien poziom zwany tzw. „Masą Krytyczną”. Osiągnięcie masy krytycznej wywołuje kaskadę uczestnictwa w działaniach zbiorowych również tych , którzy wcześniej byli niezdecydowani lub nawet sceptyczni wobec całego przedsięwzięcia.

Wspólny zasób jest własnością dobra wspólnego. Jednostki utworzą określone dobro jeśli ich własna korzyść z jego powstania przeważy poniesione przez nich nakłady.

Paradoks rozmiaru grupy-Kiedy grupy są heterogeniczne, większa grupa może potrzebować mniej licznej masy krytycznej niż grupa mała. Większą, ale wewnętrznie zróżnicowaną grupę może pobudzić do działania zbiorowego mniejsza liczba aktywistów niż grupę małą, ale homogeniczną.

Im większa grupa tym większe prawdopodobieństwo stworzenia dobra publicznego:

-w większej grupie zwiększa się prawdopodobieństwo pojawienia się takich członków, którzy dysponują większymi niż przeciętne możliwościami, co pozwala łatwiej osiągnąć masę krytyczną.

-w większej grupie stały koszt wytworzenia określonego dobra publicznego rozkłada się na więcej osób, a koszty maleją.

Intensywność kontaktów i relacji w grupie : Kiedy intensywność kontaktów i relacji jest bliska zeru to kolektywne działania są mało prawdopodobne, bo nie działa osobisty wpłiw jednych członków na drugich. Brak jest też identyfikacji członków z taką zbiorowością i celami, których osiągnięcie wymaga zbiorowego działania. W miarę jak rośnie intensywność kontaktów i relacji między członkami tej zbiorowości decyzje o włączeniu się w działania zbiorowe są w coraz większym stopniu presją grupy.

Dynamika działania zbiorowego składa się z trzech faz:

1) Początkowej- Faza ta odnosi się do indywidualnych inicjatyw zmierzających do wytworzenia dobra kolektywnego i indywidualnych decyzji poszczególnych członków czy zbiorowości czy włączyć się we wspólną inicjatywę czy też nie.

2) Pośredniej- Na tym poziomie stosowane są zachęty i dla tych, którzy na pierwszym poziomie podjęli decyzje o przyłączeniu się i kary dla tych, którzy nie chcieli się przyłączyć. Faza pośrednia pojawia się po przekroczeniu masy krytycznej.

3) Dojrzała- Jest zarazem momentem krytycznym dla dalszego istnienia, bowiem ruch ten albo ulegnie rozpadowi albo zinstytucjonalizuje się. W fazie dojrzałej pojawiają się granice działania zbiorowego z powodu wyczerpania się puli potencjalnych nowych uczestników i z powodu fizycznych ograniczeń wytwarzania dalej dobra zbiorowego.

Tłum:

Tłum jest zgromadzeniem przygodnym, które może gromadzić się wokół jakiegoś wydarzenia. Tłum ma zerowy poziom instytucjonalizacji i brak struktury wewnętrznej.

Tłum jest zbiorowym aktorem życia publicznego mimo tego, że jest nietrwały, ale skutki zachowań tłumu mogą wprowadzać do życia zbiorowego istotną i trwałą zmianę. Jednostka w tłumie traci swą odrębność i indywidualną racjonalność. Uczestnictwo w tłumie jest sposobem realizacji tych potrzeb i interesów jednostek, które w „normalnej” sytuacji nie mogą być osiągnięte.

Ruch społeczny:

Ruch społeczny charakteryzuje się minimalnym poziomem organizacji wewnętrznej i generalnym celami działania jednoczącymi uczestników. Duże prawdopodobieństwo wywołania zmiany niosą ze sobą ruchy o charakterze masowym. W tych ruchach istnieje wyraźna orientacja na selektywne traktowanie wartości. Ruchy społeczne regulują zachowania swoich członków przywiązaniem do ogólnej wartości , za którą określony ruch się opowiada. Sposób działania ruchu społecznego ma charakter nieciągły; od akcji do akcji.

Neil Smelser „Analiza zachowania zbiorowego”

Porywy zbiorowe- odnosiły się do paniki, trendu, i wybuchów wrogości

Ruchy zbiorowe(zachowania zbiorowe)- zbiorowa próba modyfikacji norm i wartości, które często tworzą się przez długie okresy.

Cztery podstawowe elementarne zgromadzenia zbiorowe wg. Blumera:

*Tłum działający- posiada pewien cel

*Tłum ekspresyjny- wyraża swe uczucia w ekspresyjny sposób( np. taniec)

*Masa- jest heterogeniczna, słabo zorganizowana, słabo emocjonalnie zaangażowana

*Widownia- grupa ludzi koncentrujących się na pewnej kwestii, którzy mają odmienne wizje jej rozwiązania, angażują się w dyskusje i zbliżają do podjęcia pewnej decyzji

2. Ruchy społeczne jako siły zmiany.

P. Sztompka „Socjologia zmian społecznych. Ruchy społeczne jako siły zmiany.”

Ruchy masowe i konflikt są podstawowymi podmiotami zmiany społecznej.

Typologia zmian społecznych:

1) Ukryta zmiana wyłaniająca się oddolnie- Jednostki działające w codziennym życiu, dokonujące wyborów w prywatnych sprawach nieświadomie wytwarzają zmiany gospodarcze, trendy demograficzne, zmiany zwyczajów i obyczajów. Czasami takie długofalowe trendy i zmiany nazywa się ruchami społecznymi.

2) Ukryta zmiana rodząca się odgórnie- Działania podejmowane przez rządy  mimowolnie wytwarzające efekty uboczne lub zmiany przeciwne do zamierzonych.

3) Jawna zmiana rodząca się odgórnie- Udana realizacja planów lub wprowadzenia w życie reform.

4) Jawna zmiana rodząca się oddolnie- Wymuszenie jakiejś reformy przez zmobilizowane masy.

Definicja ruchu społecznego: (cechy)

·  Zbiorowość ludzi działających razem

·  Wspólnym celem działania zbiorowego jest jakaś zmiana społeczeństwa

·  Zbiorowość posiada niski poziom organizacji formalnej

·  Działania cechuje wysoki poziom spontaniczności

-ruch społeczny to luźno zorganizowana zbiorowość działająca wspólnie w niezinstytucjonalizowany sposób w celu wytworzenia zmiany w społeczeństwie.

Typy ruchów społecznych:

·  Ruchy reformatorskie- chcą zmiany w społeczeństwie a nie zmiany społeczeństwa

·  Ruchy radykalne- chcą doprowadzić do przekształcenia społeczeństwa niż tylko zmiany w społeczeństwie

Wg. Smelsera:

·  Ruch zorientowany na normy- zakłada rekonstrukcję norm

·  Ruch zorientowany na wartości- zakłada rekonstrukcję wartości

·  Ruchy postępowe

·  Ruchy konstruktywne

Ze wzgl. Na przedmiot zamierzonej zmiany:

·  Ruchy skierowane na struktury: ( zakładają, że zmodyfikowanie struktur stworzy nowe środowisko socjalizacyjne dla jednostek i odmieni ich osobowość)

- ruchy społeczno- polityczne ( dążą do zmiany w polityce, gospodarce)

-ruchy społeczno-kulturowe ( działają na rzecz zmiany przekonań, systemów przekonań, wartości, norm, symboli, wzorów życia społecznego np. hippisi)

·  Ruchy skierowane raczej na jednostki niż na struktury: ( te ruchy zakładają, że ulepszeni ludzie będą później kształtować lepsze formy organizacji społeczeństwa)

-ruchy święte, religijne ( dążą do odkupienia lub nawrócenia swoich członków)

-ruchy świeckie ( ma na celu osobiste moralne lub fizyczne dobro swoich członków np. ruchy promujące fitness czy modę)

Teorie ruchów społecznych:

·  Teoria progresywistyczna (historycystyczna) – proces dziejowy jako wyposażony w specyficzną logikę znaczenie lub formę i postępujący z żelaznymi prawami historii, traktuje ruchy społeczne jako symptomy toczących się zmian społecznych.

·  Teoria nowych ruchów społecznych- ruchy społeczne są prawdziwymi przyczynowymi podmiotami zmiany społecznej

·  Systemowa teoria społeczeństwa- ruchy społeczne to anomalie, patologie, dewiacyjny przejaw dezorganizacji społecznej, a ich przeznaczeniem jest stłumienie przez mechanizmy utrzymujące system w stanie równowagi.

·  Współczesna teoria racjonalnego wyboru – ruchy społeczne to normalne środki do osiągnięcia politycznych celów.

P. Gliński „ Polscy Zieloni. Rozdział 1 i 2”

Ruch społeczny – szczególny typ zachowania zbiorowego, które ma wyższy stopień zorganizowania i bardziej trwałe struktury niż np. tłum czy zamieszki, jest zorientowany na kształtowanie solidarności wewnątrzgrupowej i dostarczanie korzyści z uczestnictwa w ruchu.

Cechy definicyjne ruchu społecznego:

·  Ruch społeczny polega na wspólnotowej interakcji jednostek ( interakcje są na ogół intensywne, różnorodne)

·  Ruch społeczny istnieje zawsze w aktywnej relacji do zmiany społecznej lub kulturowej

Ruch społeczny tworzy się poprzez intensywne, różnorodne kontakty międzyludzkie.

Ruch zmieniając społeczeństwo jednocześnie zmienia się sam.

Pozostałe cechy ruchu społecznego:

·  Poziom organizacji

·  Pewien zakres spontaniczności działań

·  Inność ( nierutynowy charakter działań ruchu i jego uczestników)

·  Samoświadomość działań jednostek zaangażowanych w ruchu

·  Wspólny zestaw opinii, przekonań lub idei charakteryzujący uczestników ruchu

·  Wspólnota celów działań jednostek i grup zaangażowanych w ruchu społecznym

ORGANIZACJA:

Najważniejsze dla zachowania formalnej tożsamości ruchu społecznego jest właściwa treść relacji pomiędzy poziomem organizacji i instytucjonalizacji ruchu a stopniem spontaniczności zachowań uczestników ruchu żywiołowości działań ruchu jako takiego. Ruch zinstytucjonalizowany, aby zachować charakter ruchu społecznego musi umożliwić wysoki poziom interakcji swoich uczestników, musi zawierać elementy niesformalizowane ( gr. Nieformalne).

Sukces ruchu społecznego to:

Osiągnięcie celu ruchu, stabilizacja, trwanie ruchu, zdolność adaptacyjna ruchu, zaspokajanie potrzeb afiliacyjnych jego członków, umiejętność unikania podziałów frakcyjnych itd.…..

Dwa podstawowe rodzaje sukcesu strategii ruchu wg W. Gamsona:

1) zyskanie akceptacji społecznej

2) uzyskanie jakichś nowych korzyści

Teoria mobilizacji zasobów Gamsona- organizacje zbiurokratyzowane i scentralizowane częściej odnoszą sukcesy niż organizacje o strukturze niezbiurokratyzowanej i niescentralizowanej. Organizacje scentralizowane sprawniej zapobiegają podziałom frakcyjnym.

Nowe formy działań organizacji( trzy sfery aktywności ruchu):

1) rekrutacja nowych członków

2) utrzymywanie kontaktu z sympatykami i potencjalnymi zwolennikami ruchu

3) profesjonalizacja działań na różnych szczeblach organizacyjnych

Rewolucja uczestnictwa- odnosi się do okresu wzmożonej aktywności społecznej społeczeństwa amerykańskiego w latach 60 i 70, okresu rewolty studenckiej, formowania się ruchów antywojennych, praw człowieka, ekologicznych, feministycznych. Zjawisko to było spowodowane przez kilka równoległych tzw. Cywilizacyjnych trendów rozwojowych : wzrost dochodów obywateli i potęgi finansowej różnego typu fundacji umożliwiających finansowanie ruchów społecznych, wzrost znaczenia telewizji i innych środków komunikacji, rozwój środowisk studenckich, których styl życia sprzyjała powstawaniu ruchów społecznych. Rewolucja uczestnictwa była ściśle związana z profesjonalizacją ruchów społecznych. Wzrost uczestnictwa umożliwiał profesjonalizację, profesjonalizacja wzmagała uczestnictwo. U podstaw procesów profesjonalizacyjnych leżało dążenie do wzmożenia efektywności ruchów społecznych przez podział zadań, specjalizację, nowe relacje z infrastrukturą zewnętrzną, nowe techniki i strategie ruchu.

Profesjonalny ruch społeczny- ( cechy)

·  Przywództwo, które poświęca cały swój czas ruchowi

·  Znaczna część zasobów pochodzi spoza poszkodowanej gr, którą ruch chce reprezentować

·  Bardzo małą lub nieistniejącą bazą członków bądź sztucznym uczestnictwem ( członkostwo w ruchu nie wymaga niczego ponad przyzwolenie by nazwisko danej osoby figurowało na liście członków)

·  Usiłowanie stworzenia wrażenia , że ruch przemawia w imieniu potencjalnych wyborców

·  Próba wpływania na procesy polityczne w kierunku korzystnym także dla wyborców

Rozwój profesjonalnych ruchów społecznych spowodowany był większą dostępnością wolnych zasobów, a co za tym idzie zmianą sposobu finansowania ruchów oraz wzorca kariery liderów, którzy stali się prawdziwymi zawodowcami, menadżerami. Ruchy profesjonalne dążą do ścisłych kontaktów z mediami co powoduje niebezpieczeństwo manipulacji ruchami przez środki masowego komunikowania się, groźbę uzależnienia się od nich.

Gerlach & Hine: STRUKTURA TYPU „SPR”- Ruch posiada dającą się zdefiniować strukturę, którą można określić jako segmentaryczną, wielogłową i sieciową.

·  SEGMENTACJA RUCHU- składa się on z różnych grup i komórek, zmieniających się, wchodzących ze sobą w fuzje itd.

·  WIELOGŁOWOŚĆ RUCHU- decentralizacja, ruch nie posiada centralnego ośrodka decyzyjnego, wielu liderów

·  SIECIOWOŚĆ- grupy tworzące ruch są zorganizowane w strukturę sieciową poprzez wzajemnie krzyżujące się powiązania

Organizacja kolektywistyczna(wspólnotowa)-  Cechy:

·  Brak struktury hierarchicznej

·  Podejmowanie decyzji przez konsens

·  Brak sztywnych zasad i centralnej władzy

·  Poczucie wspólnotowości

·  Rekrutacja oparta na więziach przyjacielskich i wyznawaniu tych samych wartości społeczno- politycznych

·  Egalitaryzm

·  Rotacyjny charakter podziału zadań i obowiązków

4 stadia rozwojowe ruchu społecznego wg H. Blumera:

1) Etap niepokoju społecznego- dominują spontaniczne zachowania gwałtowne

2) Etap społecznego poruszenia-

3) Etap formalizacji- ruch staje się sztywną skrystalizowaną organizacją formalną

4) Etap instytucjonalizacji- ruch staje się sztywną skrystalizowaną organizacją formalną

Trendy rozwojowe struktur ruchów społecznych wg. B. Klandersa:

·  Oligarchizacja

·  Profesjonalizacja

·  Zróżnicowanie strukturalne- może ono dokonywać się wg wzorca:

1) dośrodkowego- łączenie się organizacji i gr uprzednio działających niezależnie. Powstaje koalicja i ma za zadanie łączyć w sobie pozytywne cechy org centralnej z walorami ruchu niesformalizowanego

2) odśrodkowego- rozwój ruchu przez ustanawianie nowych jego gałęzi branżowych i oddziałów lokalnych, powoduje to wzrost ilościowy ruchu, umożliwia też wprowadzenie podziału pracy w ruchu

·  Tendencja do kolektywnych sposobów organizowania się

SPONTANICZNOŚĆ:

Spontaniczność w ruchach odnosi się do improwizowanych działań lub serii działań podejmowanych przez jakieś zbiorowości. Spontaniczność umożliwia funkcjonowanie w ruchu licznych, silnych interakcji między uczestnikami( bez tego nie wykształciłaby się zbiorowa świadomość i zachowania kolektywne). Spontaniczność kojarzona jest z tworzeniem się ruchu. Cechą spontaniczności jest emocjonalność. Emocjonalność umożliwia ruchowi zachowanie tożsamości poprzez nieustanną akcję, działanie, dynamiczne napięcie.

Spontaniczność ruchu związana jest także z jego funkcją ekspresyjną. Ważną konsekwencją spontaniczności jest też nieprzewidywalność ruchu społecznego. Spontaniczność spełnia jeszcze jedną, najważniejszą funkcję- siła innowacyjna i kreatywna. Ta cecha ruchu umożliwia realizację jego działań. Spontaniczność jest cechą związaną z : interakcją uczestników i relacją do zmiany społecznej.

INNOŚĆ:

Związana jest z zmianą społeczną. Inność to nierutynowe działania i „inne” cele.

SAMOŚWIADOMOŚĆ:

Ruch nabiera charakteru społecznego, gdy jego działania są uświadamiane jako wspólne przez ludzi w nie zaangażowanych. Ruch społeczny może charakteryzować się różnym natężeniem samoświadomości.

WSPÓLNOTA OPINII:

·  Wspólne myślenie, wspólnota poglądów

WSPÓLNOTA CELÓW:

·  Aby można było mówić o istnieniu ruchów społ. muszą  istnieć wspólne cele

·  Cele ruchu modyfikowane są przez jego strategie, strukturę organizacyjną, możliwości działania określane przez warunki zewnętrzne, sukcesy i porażki ruchu.

Rozdział 2:

3 Fazy kształtowania się i reprodukcji aktora zbiorowego:

·  Faza powstawania ruchu- poprzez wspólne działania

·  Faza nabierania tożsamości- poprzez określenie granic działań zbiorowych

·  Faza reprodukcji tożsamości ruchu- poprzez praktykę poznawczą umożliwiającą uczenie się ruchu oraz jego przemiany ( 3 poziomy analizy tego zjawiska: mikro- analizujący interakcje jednostek w małych gr społecznych, mezo- odnoszący się do ruchu jako generującej zasoby org. funkcjonującej w szerszym systemie instytucjonalnym, makro- ruch postrzegany jako element historycznej zmiany społecznej)

4 Główne podejścia teoretyczne do problematyki ruchów społecznych:

·...