EKOLOGIA-EGZAMIN CAŁOŚĆ.docx

Abiotyczne czynniki - czynniki natury fizycznej określające warunki środowiska nieorganicznego, samodzielnie lub wraz z innymi czynnikami wywierające wpływ na ekosystemy. Abiotyczne składniki środowiska w głównym stopniu kształtują biotop i wpływają istotnie na zamieszkujące go rośliny i zwierzęta, które muszą na drodze ewolucji przystosować się do nich. Do czynników abiotycznych zaliczamy:typ gleby, ukształtowanie powierzchni terenu, skalistość ziemi, czynniki chemiczne np: skład chemiczny atmosfery i wód, zwłaszcza ich zasolenie, klimat, wilgotność powietrza, temperaturę, światło, ciśnienie atmosferyczne, promieniowanie i jonizację powietrza.
Adaptacja przystosowanie się organizmu żywego do życia w nowych dla niego, trwale zmienionych warunkach bytowych lub zewnętrznego stresu. Adaptacja jest istotną cechą wszystkich żywych organizmów i od niej najczęściej zależy przetrwanie w zmienionym środowisku.
Agrocenoza- specyficzny typ biocenozy wytworzony na terenach użytkowanych rolniczo (pola, łąki, sady), charakteryzujący się z reguły znacznym uproszczeniem pod względem składu gatunkowego w porównaniu z biocenozą naturalną oraz osłabionymi możliwościami samoregulacji, z czego wynika podatność na choroby i inwazje szkodników.
Agroekologia- nauka badająca współzależności między żywymi organizmami pól uprawnych oraz wpływ na te współzależności zmian siedliska wskutek zabiegów melioracyjnych, agrotechnicznych, emisji przemysłowych i skażeń komunalnych. Obiektem zainteresowań agroekologii jest zagadnienie wzajemnego dostosowania roślin i środowiska, w celu uzyskania możliwie najwyższego i najbardziej wartościowego plonu. Dostosowanie to można osiągnąć przez: zharmonizowanie okresów krytycznych w życiu roślin z porą roku, modyfikację roślin w celu zwiększenia ich wytrzymałości na niesprzyjające czynniki siedliska, modyfikację siedliska w celu dostosowania go do wymagań roślin. Ułatwia racjonalny dobór metod nawożenia i ochrony roślin, wskazuje na organizmy pożyteczne dla agroekosystemów.
Allochtoniczny organizm (gatunek obcy) - napływowy element flory lub fauny, czyli organizm pochodzący z innego ekosystemu lub obszaru geograficznego. Jeżeli został celowo sprowadzony do naturalnego środowiska przez ludzi, mówimy o introdukcji, jeżeli natomiast przypadkowo został przywleczony, np. wraz z ładunkiem żywności na okręcie, mówimy o zawleczeniu. Organizmy allochtoniczne charakteryzuje często znaczna ekspansywność, która powoduje, że ich zasięg się powiększa.
Antropogeniczne czynniki - czynniki związane z każdą formą pośredniego lub bezpośredniego wpływu człowieka na środowisko i bytujące w nim rośliny i zwierzęta. Na terenach użytkowanych rolniczo jest to całokształt działalności związanej z produkcją roślinną i zwierzęcą. W rezultacie działalności pozarolniczej również zachodzą niekorzystne zmiany, np. zmniejszanie powierzchni użytków rolnych na korzyść gospodarki komunalnej i zabudowy przemysłowej, skażenie atmosfery, wody i gleby przez przemysł, zachwianie stosunków wodnych w glebie wskutek pogłębiania rzek lub wadliwej melioracji.
Antropogeniczna forma terenu (np. kamieniołomy, glinianki, hałdy kopalniane i hutnicze; nasypy kolejowe, groble itp.) powstała w wyniku działalności człowieka. W Polsce najwięcej form antropogenicznych występuje na Górnym Śląsku.
Antropopresja – ogół działań człowieka mających wpływ na środowisko przyrodnicze. Czynniki antropopresji formy działalności człowieka np. zabudowania, uprawa gleby, przemysł, komunikacja, hodowla, turystyka. Rodzaje antropopresji – konkretne oddziaływania człowieka na środowisko np. zanieczyszczenie wody, emisja hałasu, zaśmiecanie, wycinanie lasu, emisja zanieczyszczeń powietrza. Skutkami antropopresji są rozmaite przemiany środowiska, zwane ogólnie jego degradacją np.zatrucie wody, wyjałowienie gleby, zniszczenie pokrywy roślinnej. Zaburzenie funkcjonowania stad zwierząt. Aby temu zapobiegać; parki narodowe, rezerwaty, oczyszczania środowiska zalesianie, rekultywacja, racjonalne użytkowanie gleb.
Asocjacja roślinna- naturalne zbiorowisko roślinne o charakterystycznym, określonym składzie gatunkowym i charakterystycznej kombinacji gatunków, wśród których szczególnie ważną rolę odgrywają tzw. gatunki charakterystyczne, występujące niemal wyłącznie w tym zespole. W charakterystyce zespołu roślinnego wyróżnia się gatunki przewodnie, wyróżniające, towarzyszące i przypadkowe oraz określa się częstość występowania gatunków.
Autoekologia- jedna z dziedzin ekologii, zajmująca się wymaganiami poszczególnych organizmów pod względem abiotycznych czynników środowiska.
Autotrofy- organizmy samożywne, organizmy zdolne do syntetyzowania związków organicznych z prostych związków nieorganicznych, wykorzystujące w tym celu energię świetlną (fotosynteza) lub energię uwalnianą w czasie reakcji chemicznych (chemosynteza). Autotrofami są wszystkie rośliny zielone, glony, sinice i niektóre bakterie.
Azotox- środek owadobójczy otrzymywany przez kondensację chloralu z chlorobenzenem w obecności stężonego kwasu siarkowego.
Bakterie azotowe– bakterie zdolne do  przyswajania  przy użyciu enzymu nitrogenazy  azotu cząsteczkowego (N2) występującego w atmosferze. Bakterie azotowe mogą żyć wolno lub w symbiozie z roślinami i grzybami, która może przyjmować różne formy i stopień współzależności. Niektóre żyją na powierzchni korzeni, w przestworach międzykomórkowych. Do bakterii azotowych zaliczać niektóre sinice.
Bakterie brodawkowe(bakterie korzeniowe) – bakterie glebowe żyjące w symbiozie z roślinami motylkowatymi, które tworzą na swych korzeniach narośla, tzw. brodawki korzeniowe. Bakterie te mają zdolność wiązania wolnego azotu (N2), dzięki czemu zaopatrują rośliny w azot. W wyniku tej symbiozy rośliny dają plony o dużej zawartości azotu.
Bakterie kałowe- należą do ziarniaków. Rosną w temperaturze 10-45˚C. Stanowią naturalną florę przewodu pokarmowego człowieka i zwierząt. Niektóre mogą być przyczyną zatruć pokarmowych i chorób dróg moczowych oraz zakażeń szpitalnych.
Bateria słoneczna- urządzenie elektroniczne, które wykorzystuje zjawisko fotowoltaniczne do zamiany światła na prąd elektryczny. Duża liczba ogniw, wzajemnie położonych, jest w stanie wytworzyć prąd o użytecznej mocy. Ogniwa są zbudowane z cienkich warstw półprzewodników, zwykle z krzemu. Baterii używa się również w małych kalkulatorach i zegarkach. Urządzenie te opatentował Nikola Tesla.
bioblok -mała biologiczna oczyszczalnia ścieków; też: część dużej oczyszczalni, w której zachodzi oczyszczanie biologiczne
Biocenologia (biocenotyka, synekologia) - dział ekologii zajmujący się badaniem struktury i dynamiki naturalnych, wielogatunkowych ugrupowań organizmów żywych. Najwcześniej rozwinęły się badania nad zespołami organizmów wodnych; stanowią one jeden z najwcześniejszych tematów hydrobiologii. Odrębnie rozwinęły się badania nad zbiorowiskami roślinnymi. Najmłodszy kierunek obejmuje badania nad zgrupowaniami zwierząt lądowych.
Biocenoza (gr. bios życie i koinos wspólny) - naturalny zespół populacji organizmów żywych danego środowiska (biotopu), należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą różnorodnymi czynnikami ekologicznymi i zależnościami pokarmowymi, tworząc całość, która pozostaje w przyrodzie w stanie homeostazy (czyli dynamicznej równowagi). Biocenoza wraz ze środowiskiem fizycznym to ekosystem.
Biodegradacja (gr. bios - życie, łac. degradatio - obniżenie) to biochemiczny rozkład związków organicznych przez organizmy żywe (bakterie, pierwotniaki, promieniowce, grzyby, glony, robaki) na prostsze składniki chemiczne.
Biogaz, gaz wysypiskowy - gaz palny, produkt fermentacji anaerobowej związków pochodzenia organicznego (np. ścieki, m.in. ścieki cukrownicze, odpady komunalne, odchody zwierzęce, gnojowica, odpady przemysłu rolno-spożywczego, biomasa) a częściowo także ich gnicia powstający w biogazowni. W wyniku spalania biogazu powstaje mniej szkodliwych tlenków azotu niż w przypadku spalania paliw kopalnych.
Biogeografia - nauka zajmująca się przestrzennym rozmieszczeniem żyjących na Ziemi gatunków roślin (fitografia) i zwierząt (zoografia) oraz całych biocenoz.Na podstawie tych danych oraz informacji z innych nauk geograficznych i biologicznych, biogeografia stara się zidentyfikować i wyjaśnić prawidłowości tego rozmieszczenia.
Bioindykacja – metoda oceny stanu środowiska, głównie poziomu zanieczyszczeń, na podstawie badania reakcji organizmów żywych (stenobiontów, organizmów wskaźnikowych) na zmiany. Dobrymi bioindykatorami zanieczyszczenia wód są np. raki rzeczne, larwy chruścików, a powietrza -porosty. Do określania trofii zbiorników wodnych wykorzystywane mogą być również współczynniki fitoplanktonowe.
Bioindykatory-organizmy wskaźnikowe, gatunki roślin i zwierząt wykazujące zróżnicowaną wrażliwość i charakterystyczną reakcję na działanie czynników środowiska. Są to z reguły gatunki o wąskim zakresie tolerancji lub w specyficzny sposób reagujące na działanie danej substancji. Zestawy gatunków bioindykacyjnych pozwalają określić np. stan czystości wód. Specyficzna wrażliwość niektórych gatunków roślin lądowych, np. sosny czy świerka na obecność dwutlenku węgla w atmosferze, mietlicy na obecność metali ciężkich w glebie, umożliwia określenie stopnia, zasięgu i struktury zmian degradacyjnych środowiska. Właściwości bioindykacyjne wykazują też niektóre gatunki bezkręgowców i ptaków, np. pająki, komary, ślimaki, dżdżownice, dzięcioły. Bioindykatorami mogą być również wskaźniki ekologiczne, populacyjne i biocenotyczne, takie jak skład gatunkowy, liczebność, zagęszczenie, produkcja biomasy, struktura troficzna. Klasycznym przykładem bioindykatorów zanieczyszczeń atmosfery są porosty. Ich obecność, skład gatunkowy, wygląd plechy i jej rozmiary stanowią informację o stanie środowiska.
Bioklimat - zespół czynników atmosferycznych oddziałujących na stan zdrowia i samopoczucie człowieka.
Biologiczne zwalczanie szkodników – początkowo, zgodnie z nazwą była to metoda zwalczania szkodników przy pomocy organizmów, zwykle będących ich naturalnymi wrogami. Obecnie pod tą nazwą ukrywa się wiele różnorodnych metod, których celem jest zmniejszenie populacji szkodnika poniżej progu szkodliwości gospodarczej a zarazem zminimalizowanie wpływu samych zabiegów na środowisko naturalne i zdrowie człowieka. Wobec różnorodności stosowanych zabiegów, w sensie ogólnym powinno się raczej mówić o ekologicznych metodach zwalczania szkodników lub o proekologicznych zabiegach ochronnych i zapobiegawczych.
Biom – rozległy obszar o podobnym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i szczególnym świecie zwierzęcym. Typ roślinności biomu jest charakterystyczny, choć skład gatunkowy może być różny w zależności od położenia geograficznego i historii flory. Podobnie rzecz się ma ze składem gatunkowym zwierząt. O zaliczeniu różnych obszarów do tego samego biomu decyduje podobieństwo fizjonomiczne, a nie pokrewieństwo zasiedlających je organizmów i ich zespołów (które to pokrewieństwo z kolei decyduje o wydzielaniu państw zoogeograficznych i fitogeograficznych).
Biomasa – masa materii zawarta w organizmach. Biomasa podawana jest w odniesieniu do powierzchni (w przeliczeniu na metr lub kilometr kwadratowy) lub objętości (np. w środowisku wodnym - metr sześcienny). Wyróżnia się czasem fitomasę (biomasę roślin) oraz zoomasę (biomasę zwierząt), a także biomasę mikroorganizmów. Inny podział wyróżnia w ekosystemach biomasę producentów i biomasę konsumentów, które składają się na całkowitą biomasę biocenozy. Biomasa producentów tworzona jest w procesie fotosyntezy. Konsumenci i reducenci (destruenci) tworzą swoją biomasę kosztem biomasy producentów.
Biosfera - strefa kuli ziemskiej zamieszkana przez organizmy żywe, gdzie odbywają się procesy ekologiczne. Biosfera jest częścią zewnętrznej skorupy Ziemi, która obejmuje również powietrze, ląd i wodę. Z najobszerniejszego punktu widzenia geofizyki, biosfera jest światowym systemem ekologicznym i obejmuje wszystkie żyjące organizmy i ich powiązania ze sobą i z litosferą (skorupą ziemską), hydrosferą (wodą), i atmosferą (powietrzem). Do dzisiejszego dnia Ziemia jest jedyną znaną planetą na której znajduje się życie. Szacuje się że ziemska biosfera zaczęła się tworzyć (przez proces biogenezy) przynajmniej 3,5 miliardów lat temu. Biosfera obejmuje około: 4 km n.p.m. (atmosfera) 300 m p.p.m. (hydrosfera) 40 cm w głąb ziemi (litosfera)
Biotop - środowisko fizyczne, w którym żyją organizmy o tych samych lub bardzo zbliżonych wymaganiach życiowych. Pierwotnie dotyczący tylko abiotycznych elementów siedliska. Obecnie często rozumiany jako siedlisko nieożywione zmienione przez biocenozę. Biotop razem z biocenozą tworzy ekosystem.
Biotyczny czynnik- czynniki środowiska regulujące rozmieszczenie i liczebność populacji roślin i zwierząt, powstające w wyniku oddziaływania jednych organizmów na drugie poprzez: symbiozę, pasożytnictwo, drapieżnictwo, kooperację, konkurencję biologiczną wewnątrzgatunkową i międzygatunkową, oddziaływania troficzne (sieć troficzna, łańcuch pokarmowy), życie społeczne (społeczne owady), zachowania socjalne (terytorializm), allelopatię, czynniki chorobotwórcze i in. Do czynników biotycznych zalicza się również działalność człowieka.
Biotyp – grupa organizmów lub wirusów danego gatunku o takim samym genomie, która wyróżnia się wśród innych osobników tego gatunku szczególnymi cechami, np. zachowaniem, doborem pokarmu, zwyczajami rozrodczymi itp.Przykładem może być flora bakteryjna, zasiedlająca organizmy ludzkie. Każdy człowiek ma wiele biotypów bakteryjnych właściwych wyłącznie dla niego, wykształconych w ciągu jego życia.
Choroby cywilizacyjne- globalnie szerzące się, powszechnie znane choroby, spowodowane rozwojem cywilizacji. Częstotliwość ich występowania zależy od stopnia rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Nie ma dokładnego podziału i nie można jednoznacznie powiedzieć czy dana choroba jest chorobą cywilizacyjną  (np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, pracoholizm, anoreksja, bulimia, depresja, AIDS,  otyłoś)
Chwast- każda roślina niepożądana z punktu widzenia osoby, posługującej się tym terminem. Chwasty rosną zazwyczaj dziko na polu uprawnym, łące, pastwisku itp. Chwasty często produkują nasiona zdolne do długotrwałego przebywania w stanie spoczynku. Pozostają one w tym stanie, póki nie zostaną wystawione na działanie światła lub na przykład nie nastąpi uszkodzenie ich łupiny. Dzięki temu chwasty mogą kiełkować, np. w świeżo zaoranej ziemi.
Cudzożywność - sposób odżywiania zwierzą, grzybów, bakterii pasożytniczych oraz roślin pasożytniczych. Cudzożywność polega na pobieraniu gotowych związków organicznych (w przeciwieństwie do samożywności). Organizmy cudzożywne nie mają zdolności chemo- i fotosyntezy, w związku z tym nie mogą, jak to robią samożywne, wytwarzać substancji organicznych z prostych związków nieorganicznych. Dlatego też podstawą ich istnienia są organizmy samożywne. Z kolei organizmy cudzożywne są niezbędne dla samożywnych, ponieważ dostarczają im CO2, niezbędnego do fotosyntezy. Cudzożywność jest również niezbędna dla obiegu materii w przyrodzie.
Cykl biogeochemiczny– krążenie pierwiastka lub związku chemicznego w obrębie całej ekosfery, łącznie z biosferą. W każdym cyklu dość łatwo można wyróżnić dwie części zasobów danego pierwiastka:*pulę zasobów (stanowi ją podstawowa część całkowitej ilości pierwiastka, która znajduje się w formie nieorganicznej poza ciałami organizmów żywych: przemiany w tej puli mają charakter abiotyczny);*pulę wymienną (stanowi ją ta część pierwiastka, która znajduje się w żywych organizmach i ich bezpośrednim środowisku: pulę tę cechują znacznie szybsze przemiany o charakterze biotycznym).Największe znaczenie mają następujące cykle: azotowy, węgla, siarki, hydrologiczny, fosforu.
Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych – publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) lista zagrożonych wyginięciem gatunków organizmów. Ukazała się po raz pierwszy w 1963 roku. Ostatnia edycja Czerwonej Księgi (rok 2008) zawiera spis 44838 gatunków (ponad 32 tysiące gatunków zwierząt, ponad 12 tysięcy gatunków roślin oraz 3 gatunki grzybów), z których 16928 jest zagrożonych wyginięciem. Większość z nich uzyskała status zagrożonych w wyniku działalności człowieka.
Czynniki ekologiczne są to wszelkie uwarunkowania i procesy zachodzące w danym środowisku, które oddziałują na rozwój osobników w populacji, tj. wpływają na możliwości występowania gatunków, organizmów, ich przeżycia i rozrodu. Wyróżnia się następujące czynniki ekologiczne:fizykochemiczne np. temperatura, światło, dwutlenek węgla; biologiczne - określają zależności wewnątrzgatunkowe i międzygatunkowe. Czynniki które negatywnie wpływają na rozwój populacji to opór środowiska.
Czynniki geologiczne – są przyczynami przebiegu procesów geologicznych i powodowane są siłami działającymi wewnątrz (bardzo wysokie ciśnienie górotworu i wysoka temperatura, panująca w głębszych strefach) i na zewnątrz Ziemi. powietrza, wilgoci, deszczu, wiatru, promieni słonecznych), hydrosfery (wód płynących po powierzchni lub w skałach, mórz, lodowców).
Czynniki organiczne -uwarunkowania żywej i nieorganicznej przyrody, wpływające na organizm, populację i biocenozę. Są to czynniki: zewnętrzne, głównie fizyczne i chemiczne (tzw. abiotyczne), jak temperatura, wilgotność, nasłonecznienie, zasolenie, zakwaszenie; oraz biologiczne (tzw. biotyczne), np. pasożyty.
Dioksyna – toksyczny związek chemiczny obcy żywym organizmom dostający się do środowiska naturalnego wskutek działalności produkcyjnej człowieka lub z odpadami. Niebezpieczne dioksyny powstają jako uboczny produkt podczas spalania tworzyw sztucznych i olejów w naszych piecach. Spalanie śmieci w spalarniach (piecach) powoduje powstawanie dioksyn i ich emisję do atmosfery.
Dziura ozonowa - zjawisko zmniejszonego stężenia ozonu (O3) w stratosferze atmosfery ziemskiej, występujące głównie w obszarach podbiegunowych. Powstawanie dziury wiązane jest zazwyczaj z emisją freonów spowodowaną działalnością człowieka.
Efekt cieplarniany – zjawisko podwyższenia temperatury planety powodowane obecnością gazów cieplarnianych w atmosferze. Zmiany powodujące wzrost roli efektu cieplarnianego mogą być jedną z przyczyn globalnego ocieplenia.
Ekologia (gr. oíkos + lógos = dom + nauka) – nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami a ich środowiskiem oraz wzajemnie między tymi organizmami.
Ekologia człowieka- nauka o wzajemnym oddziaływaniu środowiska i populacji ludzkich; jest powiązana z biologią człowieka, geografią, archeologią, socjologią.
Ekorozwój- rozwój niezagrażający środowisku naturalnemu, polityka i działania społeczne o charakterze proekologicznym, dążenie do równowagi sfery społecznej, gospodarczej i środowiska naturalnego.
Ekosystem - jedno z podstawowych pojęć w ekologii. Termin ten został utworzony przez brytyjskiego ekologa Arthura Tansley'a w 1930 roku jako skrót od angielskich słów ecological system.
Na ekosystem składają się dwa składniki: biocenoza, biotop .
Ekspertyza ekologiczna- opinia rzeczoznawców o wpływie przedsięwzięcia gospodarczego na stan środowiska, stanowiąca materiał do oceny, czy przedsięwzięcie przeprowadzić, czy tez z niego zrezygnować. przedsięwzięcia gospodarcze, wpływając na stan zasobów wodnych na określonym terenie oraz na stosunki wodne na tym obszarze(np. budowa zapory wodnej, osuszanie bagien), należy poprzedzić kompleksowa ekspertyza, obejmującą skutki realizacji przedsięwzięcia w tym także na obszarach sąsiednich. organ administracji państwowej może zażądać od inwestora, a także od właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego albo zespołu obiektów, przedstawienia opinii sporządzonej przez wskazanego rzeczoznawcę co do oddziaływania inwestycji lub obiektu na środowisko
Elektrofiltr — rodzaj odpylacza, w którym usuwanie pyłu z gazu (spalin lub innych gazów odlotowych, powietrza) następuje poprzez wykorzystanie siły elektrostatycznej, działającej na cząstki tego pyłu.
Ponieważ cząstki pyłu niesione przez gaz, są z natury elektrycznie obojętne, aby proces przebiegł, muszą zostać uprzednio naelektryzowane.
Endemit -najczęściej gatunek unikalny dla danego miejsca albo regionu, występujący na ograniczonym obszarze, nigdzie indziej niewystępujący naturalnie.
Obszar występowania endemitów może stanowić ich dawny areał życiowy. Przyczyną endemizmu może być również bariera przestrzenna. Gatunki endemiczne często należą do gatunków zagrożonych, gdyż są bardzo podatne na choroby i wrażliwe na inne zaburzenia.
Energia alternatywna - kategoria energii odnawialnej opartej o odnawialne źródła energii. Najważniejszymi źródłami energetyki odnawialnej są: płynąca woda, przypływy oraz odpływy mórz, fale mórz i oceanów, a także prądy morskie, promieniowanie słoneczne, ciepło z wnętrza Ziemi, rozkład biomasy, energia ruchu powietrza (wiatraki i turbiny wiatrowe). Do źródeł energii odnawialnej zalicza się również energię uzyskaną ze spalania odpadów.
Energia geotermalna - polega na wykorzystywaniu cieplnej energii wnętrza Ziemi. Woda opadowa wnika w głąb ziemi, gdzie w kontakcie z młodymi intruzjami lub aktywnymi ogniskami magmy, podgrzewa się do znacznych temperatur. W wyniku tego wędruje do powierzchni ziemi jako gorąca woda lub para wodna. Woda geotermiczna wykorzystywana jest bezpośrednio (doprowadzana systemem rur), bądź pośrednio (oddając ciepło chłodnej wodzie i pozostając w obiegu zamkniętym).
Energia pływów morza - wykorzystanie przypływów i odpływów morza, oceanu. Ujście rzeki wpływającej do morza i wysokie jej brzegi umożliwiają budowę zapory, pozwalającej na wpłynięcie wód morskich w dolinę rzeki podczas przypływu i wypuszczenie ich poprzez turbiny wodne do morza podczas odpływu.
...