Literatura: Mariusz Jabłoński, Sylwia Jarosz-Żukowska „Prawa człowieka i systemy ich ochrony" Egzamin – 2 pyt opisowe, 20 mi, min 10 zdań na temat
PRZYKŁADOWE PYTANIA
1. Wąskie i szerokie ujęcie praw człowieka.
2. Różnica między prawami człowieka a prawami obywatelskimi.
3. Różnica między wolnością a prawem.
4. Prawa I, II, III generacji !!!!.
5. Prawa podstawowe a prawa konstytucyjne.
6. Materialne i formalne gwarancje praw człowieka.
7. Zasady przyzwoitej legislacji.
8. Zasada ochrony praw nabytych.
9. Strona podmiotowa z „prawa dobrej administracji”.
10. Pojęcie „dobrej administracji”.
11. Cechy „dobrej administracji”.
12. Obowiązek uzasadnienia wydanych rozstrzygnięć w ramach prawa do „dobrej administracji”.
13. Prawo do „dobrej administracji” jako prawo człowieka III Generacji.
14. Konstytucyjne przesłanki do naprawienia szkody.
15. Elementy składowe prawa do sądu.
16. Charakter skargi konstytucyjnej!!!!.
17. Wymogi formalne skargi konstytucyjnej.
18. Równość w ujęciu pozytywnym i negatywnym lub strona pozytywna i negatywna równości.
19. Ograniczenia ograniczeń.
20. Zasada proporcjonalności (te 3 pytania do TK) i/lub koncepcja istoty praw i wolności.
21. Strona podmiotowa skargi strasburskiej.
22. Wymogi formalne skargi strasburskiej.
23. Wniosek do RPO (co może zrobić z wnioskiem – 4 elementy) funkcja sygnalizacyjna i kontrolna, nie ma kompetencji decyzyjnych.
1. Pojęcie „PRAW CZŁOWIEKA"
I. Jako „POSTULATY" o charakterze filozoficznym, religijnym, politycznym, etycznym itd. np. „w Chinach łamanie prawa człowieka”.
II. Jako prawnie wiążące NORMY o charakterze obiektywnym np. „organy państwowe nie mogą naruszać praw człowieka”.
III. Jako ROSZCZENIE prawne służące do ochrony interesów jednostki w drodze procesowej np. „mam prawo" (człowieka) do sprawiedliwego sądu”.
2. Próby zdefiniowania praw człowieka jako praw obiektywnych
IV. Ujęcie wąskie
Prawa człowieka to prawa pierwotne w stosunku do państwa i społeczeństwa. Prawa przysługujące każdej jednostce z samego faktu, że jest człowiekiem np. wolność wypowiedzi, prawo do prywatności.. Takie ujęcie już w Bill of Rights Virginii z 1776 r - katalog, a zatem „prawa człowieka" to tylko prawa naturalne. Przeciwieństwo: prawa nadane jednostce przez państwa.
V. Ujęcie szerokie
Prawa człowieka to wszelkie prawa przynależne jednostce względem państwa. To wszelkie uprawnienia żądania od państwa określonego zachowania lub zaniechania. A zatem mogą mieć tak charakter praw natury, jak też być wyrazem woli państwa (ustanowione). Ważne by jednostka posiadała roszczenia do państwa w danym zakresie. Jest to ujęcie popularne w nauce anglosaskiej.
3. Prawa człowieka jako przeciwieństwo praw obywatelskich.
Prawa człowieka to prawa przysługujące wszystkim ludziom (także nieobywatelom), w przeciwieństwie do tych praw, które przysługują tylko obywatelom danego państwa.
Stąd czasem możemy spotkać określenie „prawa człowieka i obywatela" np. francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. (pierwsza w Europie).
Uwaga: jak dotychczas nie wypracowano jednolitego pojęcia „praw człowieka", co skutkuje tym, że można się spotkać z różnymi ujęciami i różną terminologią.
4. Najczęściej stosowane klasyfikacje (podziały):
A. Wolność – prawo – obowiązek
· Uprawniony ma możliwość wyboru postępowania.
· Nie wynika z prawa w znaczeniu przedmiotowym. Bez przepisu wolność by istniała.
· W przypadku sporu organ państwowy chcący ograniczyć wolność musi wskazać podstawę prawną ograniczenia wolności.
· Na państwie ciąży powinność stworzenia warunków umożliwiających korzystanie z wolności.
· Wynika z prawa w znaczeniu przedmiotowym. Bez przepisu prawo by nie istniało.
· W przypadku sporu uprawniony chcący skorzystać z prawa musi wskazać podstawę prawną jego istnienia.
· Na państwie ciąży powinność stworzenia warunków umożliwiających skorzystanie z prawa.
· Zobowiązany nie ma możliwości wyboru postępowania. Musi dostosować się do nakazu lub zakazu.
· Wynika z prawa w znaczeniu przedmiotowym. Obowiązek musi być wyraźnie określony w przepisach, inaczej nie istnieje.
· W przypadku sporu organ państwowy musi wskazać podstawę prawną istnienia obowiązku.
· Na państwie ciąży powinność stworzenia warunków umożliwiających realizację obowiązku.
W powyższym ujęciu pojęcie „prawa człowieka" obejmuje tak prawa jak i wolności, stąd czasami spotykamy określenie „prawa i wolności człowieka". Nawet tytuł II rozdziału Konstytucji RP: „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”.
(+ tak - nie)
Wolność
Prawo
Obowiązek
Wybór postępowania
+
-
Pochodzi od państwa
Kto przeprowadza dowód
Państwo
Jednostka
Pomoc państwa w realizacji
B. Prawa tradycyjne (klasyczne) i prawa socjalne.
Prawa tradycyjne (klasyczne) – prawa służące ochronie jednostki przed państwem. Oczekiwane zachowanie państwa – bierność
Prawa socjalne – prawa polegające na żądaniu stworzenia ochrony przez państwo. Oczekiwane zachowanie państwa – aktywne.
C. Prawa obywatelskie (osobiste) Prawa polityczne Prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne
Prawa obywatelskie (osobiste) – prawa dotyczące bezpośrednio egzystencji człowieka ( w aspekcie fizycznym, psychicznym i prawnym). Odnoszą się do sposobu traktowania jednostki.
Prawa polityczne – prawa gwarantujące wpływ na sposób prowadzenia spraw kraju, udział w życiu politycznym, wpływanie na rządzących.
Prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne – prawa określające status jednostki w społeczeństwie wyznaczające zakres powinności państwa względem jednostki
Gospodarcze – dotyczą ekonomicznej egzystencji jednostki.
Społeczne – odnoszą się do socjalnych warunków życia.
Kulturalne – prawa w zakresie kultury i duchowego rozwoju jednostki.
D. Prawa pierwszej, drugiej i trzeciej generacji
Prawa pierwszej generacji
Prawa obywatelskie i polityczne wynikające z XVIII w., liberalnej koncepcji praw człowieka
Wykaz formalny: Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r.
Prawa drugiej generacji
Prawa socjalne, gospodarcze i kulturalne powstające od Xix. Pod wpływem różnych koncepcji socjalnych.
Wykaz formalny: Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966 r.
Prawa trzeciej generacji
Prawa solidarnościowe, zbiorowe, kolektywne przysługujące nie tylko jednostkom, ale społeczeństwom.
Wykaz formalny: Afrykańska Karta Praw Człowieka i Narodów z 1981 r. oraz szereg innych dokumentów (np. prawa ekologiczne).
E. Prawa podstawowe, konstytucyjne i inne.
Istotą podziału jest chęć uporządkowania norm według ich rangi (hierarchii). Podział może być oparty na dwóch kryteriach: materialnym lub formalnym.
Kryterium materialne: znaczenie danego prawa. Prawa podstawowe (konstytucyjne) to prawa o najwyższym znaczeniu:
· z punktu widzenia interesów jednostki
· z punktu widzenia założeń ustrojowych państwa.
To ujęcie praw podstawowych (konstytucyjnych) pozwala na dokonywanie ocen poszczególnych państw z punktu widzenia przyjętych przez nie założeń doktrynalnych (standardów praw człowieka) np. czy w Chinach, w Polsce itd. przestrzega się praw człowieka.
Kryterium formalne: Konstytucjonalizacja danego prawa. Prawa podstawowe (konstytucyjne) to prawa zawarte w akcie o najwyższej mocy prawnej w państwie – Konstytucji RP.
To ujęcie praw podstawowych (konstytucyjnych) pozwala na dokonywanie ocen konkretnych ustaw z punktu widzenia standardów praw człowieka przyjętych w Konstytucji państwa np. czy ustawa lustracyjna narusza prawa człowieka?
Uwaga
Określenia: prawa podstawowe (konstytucyjne) nie zawsze są używane zamiennie.
Częste podejście: prawa podstawowe według kryterium materialnego, prawa konstytucyjne według kryterium formalnego, w konsekwencji: np. twierdzenie, że nie wszystkie prawa konstytucyjne mają charakter praw podstawowych (tak np. w Niemczech) albo, że są takie prawa podstawowe, które nie są zawarte w konstytucji (tak np. w Szwajcarii).
F. Prawa podmiotowe a wytyczne polityki państwa.
Prawa podmiotowe – to prawa, które stanowią podstawę indywidualnego roszczenia jednostki wobec państwa. Nie mają jedynie charakteru deklaratoryjnego, a jednostka może domagać się na drodze procesowej ich realizacji.
Wytyczne polityki państwa – to sformułowane w formie praw jednostek normy programowe nakazujące organom państwowym realizację określonych celów społecznych i politycznych. Mają one jedynie charakter deklaratoryjny. Jednostka nie może domagać się na drodze procesowej ich realizacji. Dopiero w procesie ich realizacji władze publiczne mogą przekształcić je w konkretne prawo podmiotowe.
G. Prawa materialne i proceduralne.
Prawa materialne – to sformułowane w aktach prawnych przepisy określające konkretne uprawnienia jednostki.
Prawa proceduralne – to przyznane jednostce środki umożliwiające realizację (ochronę) praw materialnych.
H. Prawa cywilne i publiczne.
Prawo cywilne – prawa zapewniające jednostce podmiotowość względem innych i dające jej wolność (zdolność) do działania w stosunku do innych. Przy czym chodzi o relacje z innymi osobami i ich grupami (prawa osobiste, gospodarcze).
Prawa publiczne – prawa zapewniające udział w życiu politycznym, jak i określające pozycję i zakres uprawnień jednostki względem państwa, a zatem chodzi o relacje z państwem (prawa polityczne, socjalne i kulturalne).
GWARANCJE PRAW CZŁOWIEKA
Gwarancje praw człowieka – środki służące zapewnieniu realizacji praw człowieka.
Gwarancje praw człowieka
Gwarancje materialne Gwarancje formalne
Pośrednie Bezpośrednie
Gwarancje materialne: cechy ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego, które sprzyjają realizacji praw człowieka, tj. tradycje historyczne, kultura polityczna, poziom świadomości prawnej, stan oświaty, stopień rozwoju cywilizacyjnego, poziom zamożności społeczeństwa, religia dominująca, itd.
Gwarancje formalne: zwane też prawnymi czy instytucjonalnymi, rozwiązania prawno - instytucjonalne sprzyjające realizacji praw człowieka.
Bezpośrednie: rozwiązania prawno - instytucjonalne, które z założenia mają pomagać w realizacji praw człowieka, np. prawo do sądu, skarga do NSA, skarga konstytucyjna, RPO.
Pośrednie...
bamigad