Nie da się oddzielić życia religijnego Słowian, bo wszystko u nich jest religią przesiąknięte.
Trudno też ustalić jeden spójny panteon, wspólny wszystkim Słowianom. Tu: odrębne postacie, ci, którym przypisywano jakieś funkcje. Nie zawsze te funkcje były dobrze sprecyzowane, stąd zwyczaj utożsamiania ze sobą bóstw przez badaczy.
Gieysztor dzieli bóstwa na 3 grupy – grupę bóstw naczelnych, bóstw-wojowników, i bóstw rzemieślniczych. Omówię tu parę przykładów tychże bóstw.
Do 1 gr. należy.- Perun i Weles,
Do 2- Swaróg, Swarożyc i Dadźbog
Do 3 – Lel i Polel
Perun/Perkun- nazwa gromu. Imię prawdopodobnie oznaczało ‘uderzający’, lub dąb (perk).
Wygląd: mąż w sile wieku, siwe włosy, złote wąsy, w ręce maczuga lub strzały piorunowe
Czciciele Peruna traktowali strzały piorunowe jako talizman, były one zrobione z kamienia, gdyż wierzyli, że wszystko, co spadnie z nieba, które jest kamienną kopułą-kamienieje:
rzucano nimi we wrogów, umieszczano w mieszkaniach, masowano nimi krowy, żeby dawały mleko.
Był gwarantem przysiąg książąt.
Był bogiem burzy, tak jak jego odpowiedniki w innych kulturach:
jego rekwizytem była błyskawica,
przedstawiany w postaci byka, wołu, barana, gołębia lub orła,
czczono go w dębie, 4-listnej koniczynie, irysie,
kojarzono z liczbami 4 i 8
dniem Peruna był czwartek,
mieszkał w górze lub w dębie.
Istnieją teorie (A. Gieysztor), iż opisane w kronikach ruskich bóstwa plemienne, były po prostu różnymi postaciami samego Peruna.
Np.
Jarowit – uważany jest za hipostazę Peruna. (personifikacja abstrakcyjnych cech bóstwa, usamodzielniony atrybut boga)
Oznacza tyle, co ‘młody zwycięzca’, dbał o płodność ziemi i ludzi, waleczny heros. Jego atrybutem była złota, otaczana wielką czcią tarcza. Inne: słońce i włócznia. Był bóstwem walecznym, utożsamiany z Marsem.
Weles/wołos – przeciwnik Peruna, bóg o charakterze chtonicznym.
Do jego kompetencji należał świat zmarłych, płodność pól, oraz bydło.
Władzę jego porównuje się z władzą Peruna.
Mieszka on
w krainie Nawii (nawie=dusze), lub
w Wyraju w bagnie przy drzewie kosmicznym, na złotym tronie.
Patronuje ucztom, bo to oznaka bogactwa, którym obdarza ludzi, zwany jest ‘piwnym bogiem’.
Jest gwarantem przysiąg prostego ludu, za niedotrzymanie karze chorobami skórnymi.
Trygław – prawdopodobnie hipostaza Welesa. Przedstawiany jako postać o 3 głowach, jego funkcje to wszechwiedza, chtoniczność, przepowiednie, zwierzyna i księżyc. Atrybutami Trygłowa była czerń, kary koń i liczba 3.
2)
Swaróg również uchodził boga nieba. Zarówno on jak i Perun uznawani są za transformacje pierwotnego bóstwa niebiańskiego (Łowmiański). W źródłach jest mowa o „bogu nieba” i „bogu błyskawicy”- gdzie bogiem nieba miał być Swaróg, a błyskawicy – Perun.
Jego imię pochodzi od słowa svar - blask.
Jego synem jest prawdopodobnie Swarożyc, jeśli nie jest to po prostu inna postać Swaroga. Imię tłumaczone jest od słowa svariti – zgrzewać, skuwać, a więc mógł być bogiem-kowalem (źródła mówią, iż był on odpowiednikiem Hefajstosa). Wykuł on tarczę słoneczną i pioruny Perkunowi. Ustanowił prawa i pilnuje czy są one respektowane, gdy nie, potrafi być bogiem mściwym, ‘swarnym’
Dadźbog, imię znaczy tyle, co ‘bóg darzący’. Był bogiem słońca, żaru ziemskiego, upału, lata. Opiekunem władców, okiem Boga, dawcą ciepła i płodności. W źródłach zostaje on opisany jako odpowiednik Heliosa.
3)
Lel i Polel – herosi, pokonali smoka, na dowód istnienia tego kultu przedstawia się słowiański posąg kultowy bliźniąt zrośniętych głowami i ciałami odnaleziony w Meklemburgii - północno-wschodniej części Niemiec.
Często wyobrażano bogów pod postacią słupów, łącząc np. wizerunek Peruna, Łady, Mokosz i Dadźboga jak (prawdopodobnie) w posągu Światowida.
Wizerunek taki miał większą wagę i skuteczność.
Światowid zawdzięcza swe imię 4 głowom, dzięki którym jest wszystko widzący.
Jest młodym herosem, bóstwem płodności, prawdopodobnie hipostazą Peruna.. Patronuje wojnie, zwycięstwom, czystości, urodzajom i przepowiedniom. Jeździ na białym koniu, który decydował o rozpoczęciu lub zakończeniu wojny. Inne jego atrybuty to miecz, róg i kolor czerwony.
Obecnie istnieje wiele replik posągu światowida na terenie Europy wschodniej, oryginalny słup wyłowiono natomiast z rzeki Zbrucz (dopływ Dniestru) na Ukrainie, w 1848r. Ma 2,60 m wysokości, 4 ściany, 4 twarze, 3 poziomy rzeźb poprzecznych, na górze przedstawiających bogów, poniżej podlące się postacie (również 2 męskie, 2 żeńskie).
Znajduje się on w Muzeum Archeologicznym w Krakowie:].
Haloosia