trudnosci_z_matematyką_u_dyslektyków.doc

Dyskalkulia – trudności w uczeniu się matematyki.

Problem dysleksji i związanej z nią dyskalkulii jest coraz bardziej zauważany przez współczesnych psychologów. Dzieci dyslektyczne mają często poważne trudności nie tylko z pisaniem i czytaniem, ale również ze zwykłą arytmetyką i algebrą. Takie objawy to dyskalkulia - jedna z odmian dysleksji rozwojowej, dotycząca trudności w opanowaniu rachunków symbolicznych i liczbowych (trudności z opanowaniem tabliczki mnożenia, poprawnym zapisywaniem liczb i działań arytmetycznych, np. przestawianie kolejności cyfr, zapisywanie ich  zwierciadlanie lub od prawej do lewej, mylenie znaku nierówności,  trudności z geometrią).

PODSTAWOWE FORMY DYSKALKULI ROZWOJOWEJ:

a)     dyskalkulia werbalna- przejawia się zaburzeniem umiejętności słownego wyrażania pojęć i zależności matematycznych, takich jak oznaczenie ilości i kolejności przedmiotów, nazywanie cyfr i liczebników, symboli działań i dokonań matematycznych, np.: brak zdolności utożsamienia określonej ilości z odpowiadającą jej liczbą, chociaż uczeń jest zdolny przeczytać i napisać daną liczbę, czy policzyć ilość przedmiotów.

b)     dyskalkulia praktognostyczna- wiąże się z zaburzeniami matematycznych manipulacji konkretnymi czy narysowanymi przedmiotami ( liczenie przedmiotów oraz porównywanie wielkości czy ilości). Uczeń nie jest w stanie ułożyć patyczków czy kostek wg ich wielkości, nawet nie jest wstanie wskazać, który z dwóch patyczków jest grubszy, cieńszy, czy tego samego wymiaru.

c)     dyskalkulia leksykalna- związana jest z nieumiejętnością czytania symboli matematycznych, np.: cyfr, liczb, znaków działań. W lżejszych przypadkach uczeń nie umie czytać liczb wielocyfrowych, ułamków, kwadratów i pierwiastków, itd.

d)     dyskalkulia graficzna- jest to niezdolność zapisywania symboli matematycznych  występująca często z dysgrafią i dysleksją liter. Uczeń nie jest w stanie napisać dyktowanych mu liczb, zapisać ich nazw, a nawet ich skopiować ( np.: 1284 pisze jako 1000, 200, 80, czy 4.)

e)     dyskalkulia ideognostyczna- to przede wszystkim niezdolność zrozumienia pojęć i zależności matematycznych oraz wykonania obliczeń w pamięci. Często uczeń jest w stanie odczytywać i przepisywać liczby, ale nie rozumie co przeczytał czy napisał, np.: umie zapisać znak 9, ale nie wie, że 9 to  samo co 10-1, albo 3*3.

f)      dyskalkulia operacyjna- to bezpośrednie zaburzenie umiejętności wykonywania operacji matematycznych. Typowym przykładem jest zamienianie operacji, np. wykonanie dodawania zamiast mnożenia, odejmowania zamiast dzielenia. Ten typ dyskalkulii jest najtrudniejszy do rozpoznania, ponieważ wymaga ciągłego obserwowania czynności wykonywanych przez osobę badaną.

Dysleksja pięć razy częściej dotyczy chłopców niż dziewcząt. Przypadki czystej dyskalkulii, przy braku innych objawów dysleksji, są bardzo rzadkie, u ok.1% uczniów. Z reguły dotyka ona dzieci dyslektycznych.

Symptomy trudności w uczeniu się matematyki powinny być zauważone w okresie przedszkolnym. Są to głównie objawy dysharmonii rozwoju psycho-ruchowego, a więc opóźnienia rozwoju niektórych funkcji poznawczych i ruchowych. Objawy tych trudności są następujące: słaba koordynacja wzrokowo- ruchowa u dzieci w wieku 3-5 lat, trudności w budowaniu z klocków, w rysowaniu, dzieci rysują niechętnie i prymitywnie, nie umieją narysować koła (3-latki), kwadratu (4-latki), trójkąta (5-latki). W klasie zerowej występują opóźnienia orientacji w schemacie całego ciała i przestrzeni; dziecko ma trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała, przy określaniu ich terminami: prawe - lewe (np. prawa i lewa noga, ręka); nie umie narysować rombu, odtworzyć złożonej figury geometrycznej. W wieku szkolnym u dzieci z dyskalkulią nadal utrzymuje się opóźnienie rozwoju orientacji w schemacie ciała i przestrzeni: trudności w odróżnieniu prawej i lewej ręki, strony, z określeniem położenia przedmiotu względem siebie; trudności z zapamiętywaniem tabliczki mnożenia, nazw miesięcy, danych, liczb wielocyfrowych. Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki, to dzieci, które nie potrafią sprostać wymaganiom, by opanować podstawowe wiadomości i umiejętności matematyczne.

W każdej klasie szkolnej możemy spodziewać się 2-3 dyslektyków, przeważnie chłopców, z których jeden może być wybitnie uzdolniony matematycznie, a jeden wręcz przeciwnie. Każdy z uczniów dyslektycznych ma nieco inny sposób na radzenie sobie z tekstami i zadaniami. W klasie pierwszej gimnazjum możemy mieć uczniów (zwykle chłopców) z niechęcią do matematyki, do klasówek i testów. Pomocne dla nauczyciela może być rozpoznanie stylów poznawczych uczniów.

Obserwując rozumienie problemów przez uczniów  można odróżnić dwa przeciwstawne style postępowania : styl stonogi i skoczka .Te dwa style prawie nigdy nie występują w czystej postaci. Każdy konkretny przypadek to styl mieszany.

Styl stonogi:

·            Analizując zadanie rozkłada je na małe kawałki i próbuje każdy kawałek atakować z osobna;

·            Przystępując do działania, szuka jakiejś gotowej formułki, chce postawić najpierw jedną nogę, potem drugą, potem trzecią ...lubi pewny grunt;

·            Używa danych dokładnie jak w tekście zadania;

·            Chętnie dodaje i mnoży. Działania wykonuje pisemnie. Nie lubi odejmować i dzielić;

·            Niechętnie sprawdza jeszcze raz wyniki, jeżeli już to robi, to zwykle tą samą metodą .

Styl skoczka:

·            Stara się spojrzeć na całość i np.: zrobić jakieś uproszczenie, które pozwoliłoby może od razu zobaczyć rozwiązanie;

·            Rozpoczyna jednym sposobem, cofa się, próbuje drugim, skacze często na oślep wokół zagadnienia;

·            Zmienia dane i patrzy na wyniki, upraszcza dane, żeby ułatwić sobie rachunki;

·            Traktuje wszystkie działania arytmetyczne jednakowo, chętnie rachuje w głowie i w przybliżeniu;

·            Lubi wszystko sprawdzać po kilka razy, rzadko tą samą metodą. Metody może nie umieć opisać lub nie zapamiętać.

Każdy z nas jest pewną mieszanką stonogi i skoczka, zwykle z przewagą jednego z nich. Jest to zupełnie normalne.

Dla dyslektyka ważne jest , żeby nauczył się pewnej elastyczności w podejściu do matematyki   oraz ( w tym stopniu, jaki jest możliwy ) świadomego wyboru stylu działania. Wiadomo, ze jest to trudne zarówno dla ucznia, jak i dla nauczyciela.

Dla nauczyciela musi być oczywiste, że jeżeli jego styl nauczania nie odpowiada stylowi uczenia się podopiecznego ucznia- dyslektyka, to on - nauczyciel ma dostosować się do ucznia. Uczeń dyslektyczny tego zrobić nie potrafi. Po prostu nie może przestać być dyslektyczny. Upomnienia w rodzaju: ”uważaj , co piszesz”, są zupełnie nie na miejscu. To tak jakby kulawemu powiedzieć: " Przestań mi tu powłóczyć nogą". Również stwierdzenie typu : " Nie mogę dobrze ocenić Twojej pracy, bo nie wiem, skąd masz ten wynik", może być tylko na pozór sensowne. Może nie zrozumieliśmy jego postępowania i z powodu wadliwie ustawionych kryteriów może odrzuciliśmy takich, którzy są na dużo wyższym poziomie kompetencji, niż nam się wydaje. Wynikiem bywa postępująca alienacja ucznia i konfliktowe nastawienie wobec szkoły.

Jeśli mamy w klasie uczniów dyslektycznych , musimy wiedzieć, że niezwykle ważne jest budowanie w nich poczucia wartości własnej, zaufania do siebie, a w relacjach z nami poczucia fair play . W gimnazjum możemy mieć uczniów dyslektycznych z trwałymi urazami psychicznymi- ze wstrętem do pisania i do matematyki. Pokonanie takiego nastawienia jest bardzo trudne, ale w wielu przypadkach możliwe. Dyslektykom nie można zbyt często wytykać błędów, a już na pewno nie wolno czynić tego publicznie ( to najprostsza metoda obrzydzenia im matematyki, i pisania w ogóle, na stałe). Trzeba stwarzać sytuacje, w których sami korygują swoje błędy. Można to zrobić w sposób dyskretny i przyjazny.

Ogólna zasada postępowania jest następująca:

     Budować na tym , co uczeń potrafi i robi dobrze, oraz szukać dla niego takich pól działania, nawet poza matematyką, na których miałby szanse na osiągnięcie sukcesu i rozwijanie zaufania do samego siebie.

     Z drugiej strony niezbędne jest , żeby uczeń sam umiał dobrze ocenić swoje możliwości.

Wskazówki postępowania z takimi uczniami:

·            Nie traktuj ucznia jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub leniwego.

·            Nie karz, nie  wyśmiewaj w nadziei, że zmobilizujesz go do pracy.

·            Nie łudź się, że „sam z tego wyrośnie”, „weźmie się w garść”, lub że ktoś go z tego    „wyleczy”.

·            Nie ograniczaj uczniowi zajęć pozalekcyjnych, aby miał więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń i pracy nad sobą.

·            Staraj się zrozumieć swojego ucznia, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec pogłębieniu się jego trudności szkolnych i wystąpieniu wtórnych zaburzeń nerwicowych.

·            Zaobserwuj podczas lekcji, co najskuteczniej pomaga uczniowi.

·            Opracuj program indywidualnych wymagań wobec ucznia dostosowany do jego możliwości i wkładu pracy. Oceniaj go na podstawie odpowiedzi ustnych i treści prac pisemnych.

·            Nagradzaj za wysiłek i pracę, a nie za jej efekty.

LITERATURA:

1. M. Bogdanowicz,” Dekalog dla nauczycieli dzieci dyslektycznych”

2. E. Gruszczyk-Kolczyńska „Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki”

3. W. Zawadowski, “ Dysleksja a dyskalkulia”, artykuł z NiMa nr 28 zima 1998.

4. M. Mędrzycka, „ Dyskalkulia  a polskie realia”, artykuł z NiMa nr 42 lato 2002.