GENEZA DYDAKTYKI.doc

GENEZA DYDAKTYKI

Termin dydaktyka pochodzi od greckiego określenia didasco – uczę w znaczeniu nauczam (kogoś), didascalos – nauczyciel.Po raz pierwszy tego sformułowania użyto w XVII w. w Niemczech.Pierwotnie w XVII i XVIII w. dydaktykę traktowano (definiowano) jako sztukę nauczania, czyli przekazywania informacji, skupiających się na osobie nauczyciela i na tym, co robi.
Nurt dydaktyki, który dominował w XVIII i XIX w. nazwano dydaktyką tradycyjną, która w dużej mierze wiąże się z nazwiskiem Jana Fryderyka Herbarta.
Na przełomie XIX i XX w. wraz z pojawieniem się nurtu tzw. nowego wychowania skupiającego się na samym dziecku, jego rozwoju, na jego potencjalnych możliwościach od momentu urodzenia, zmienia się dydaktyka – zaczęto definiować dydaktykę jako sztukę uczenia się, skupiano się nie na osobie nauczyciela, a na dziecku – jak się uczy, jak się rozwija, jak rozwiązać problemy.
Dydaktyka ta to teoria uczenia się, określamy ją mianem dydaktyki progresywnej (progrewistycznej) postępowej, związana jest z nazwiskiem amerykańskiego psychologa Johna Dewey`a.*Herbart – sztuka nauczania*Dewey – sztuka uczenia się
Współcześnie dydaktyka to teoria nauczania i uczenia się, teoria kształcenia.
Rozwijała się jako subdyscyplina pedagogiki, powstały odłamy dydaktyki. Polscy dydaktycy to:Okoń, Kupisiewicz, Komarzewski, Kruszewski.

PRZEDMIOT I ZADANIA DYDAKTYKI

Jednym z elementów przedmiotu badań dydaktyki jest samokształcenie. W procesie tym nauczyciel nie kieruje się bezpośrednio pracą ucznia, lecz czyni to pośrednio. Dydaktyka ogólnie zajmuje się analizą wszelakiego uczenia się i nauczania organizowanego w sposób świadomy systematyczny i planowy. Proces jest rozumiany jako zbiór powiązanych ze sobą czynności uczniów i nauczyciela, warunkujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, którym jest wywołanie u dzieci, młodzieży itd. zamierzonych i względnie trwałych zmian. Przedmiotem badań dydaktyki ogólnej jest proces nauczania/ uczenia się łącznie z czynnikami, które go wywołują, warunkami w jakich przebiega, a także rezultatami do których prowadzi. W toku realizacji procesu nauczania- uczenia się zawsze zmierzamy do osiągnięcia określonego celu. Ponadto występują pewne treści, metody, formy organizacyjne i środki. Dydaktyka korzysta z pomocy takich nauk jak: psychologia, socjologia, logika, filozofia. Dydaktyka ogólnie mówiąc zajmuje się analizą i opisem systemów dydaktycznych charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów.

Przedmiotem badań dydaktyki jest wyraźna zdeterminowana działalność społeczna(działalność dydaktyczna) mająca na celu kształcenie i przekształcanie innych ludzi stosownie do zmieniających się historycznie ideałów i celów, potrzeb społecznych. Na działalność społeczną składają się: czynności nauczyciela, ucznia, które wywołują określone skutki czyli racjonalne uczenie się w rezultacie uczeń opanowuje określone wiadomości, umiejętności, nawyki, kształtuje przekonania i poglądy oraz buduje własny system wartości.

Funkcje dydaktyki: deskrypcyjna(opisuje pewne fakty i zjawiska dydaktyczne), eksplikacyjna, predykcyjna- prospektywna, praktyczna(odzwierciedlenie efektów badań poprzednich funkcji).

Dydaktyka: bada systemy dydaktyczne, cele i treści kształcenia, proces kształcenia oraz uwarunkowania tego procesu.
Przedmiot i zadania dydaktyki ogólnej
Dydaktyka ogólna zajmuje się:
· naukową analizą i formułowaniem celów kształcenia – cele mogą być ogólne i szczegółowe
· doborem treści kształcenia, (czyli to, czego się uczymy)
· procesem kształcenia (dydaktyka ogólna zajmuje się badaniem procesu kształcenia – jego składowych elementów)
· formułowaniem zasad kształcenia
Dydaktyka jako subdyscyplina posługuje się różnymi metodami badawczymi:
§ monografia pedagogiczna
§ metoda indywidualnych przypadków
§ eksperyment pedagogiczny – badamy określony wycinek rzeczywistości poprzez wywołanie lub zmianę przebiegu procesu przez wprowadzenie jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem)
§ sondaż diagnostyczny – badanie opinii respondentów na określony temat (ankieta)

PODSTAWOWE POJECIA DYDAKTYKI

Uczenie się- OKOŃ jest procesem w toku którego- na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Jest ono rodzajem ludzkiej działalności, który w latach dzieciństwa i młodości uzyskuje przewagę nad innymi formami, tj. nad zabawą, pracą. Cechy świadomie organizowanego uczenia się (Wroczyński): aktywność osoby uczącej się, ukierunkowanie- dążenie osoby uczącej się do uzyskania założonego wcześniej wyniku, planowość, a wraz z nią ciągłość oraz wewnętrzna spoistość poszczególnych czynności
Nauczanie – OKOŃ przez nauczanie rozumiemy planową i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami, polegającą na wywołaniu i utrwaleniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu- pod wpływem uczenia się i opanowania wiedzy, przeżywania wartości i własnej działalności praktycznej. Nauczanie jest działalnością intencjonalną. Wiąże się z kształceniem i wychowaniem.
Kształcenie- ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również możliwie wszechstronny rozwój własnej sprawności fizycznej i umysłowej, zainteresowań i zdolności. Proces kształcenia opiera się na nauczaniu i uczeniu się, zakłada się w nim uczestnictwo osób nauczających i uczących się, realizowany samodzielnie przez osobę uczącą się nosi nazwę samokształcenia, które umożliwia nabycie kwalifikacji ogólnych. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie. Kształcenie może być organizowane bezpośrednio i pośrednio.
Wychowanie- oddziaływania organizowane celowo, mające prowadzić do pożądanych zmian w funkcjonowaniu jednostek i grup. Oznacza celową interwencję w jej przebiegu. Szczególne zadania wychowawcze spoczywają tradycyjnie na rodzinie. Wychowanie obejmuje oddziaływania środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, a więc zarówno spontaniczne i okazjonalne wpływy innych ludzi lub grup ludzkich, jak i wpływy przyrody.
Socjalizacja- proces wpajania człowiekowi umiejętności niezbędnych dla osoby dorosłej, kształtowania jego osobowości, przekazywania systemu wartości, norm i wzorów.
Resocjalizacja- ponowne włączenie do życia społecznego.

TAKSONOMIA CELÓW

Taksonomia jest narzędziem pomagającym klasyfikować rzeczy i ukazywać relacje miedzy nimi. Jest narzędziem pomocnym w podejmowaniu decyzji w sprawach celów dydaktycznych. Taksonomia będąca dziełem B.S Blooma i jego zespołu dotyczy dziedziny poznawczej i emocjonalnej. Taksonomia jest powszechnie stosowana jako pomoc w planowaniu nauczania. Dzieli się na 3 dziedziny: 1)poznawczą, 2)emocjonalną, 3)psychomotoryczną.1) W procesie nabywania wiedzy taksonomia wyodrębniła 6 poziomów, na których dokonują się odrębne procesy poznawcze. Ujmuje w nich wszystkie ogólne procesy intelektualne. (wiadomości, rozumienie, zastosowanie, analiza, synteza, ocena).2) dzieli się na 5 kategorii a każda określa stopień zaangażowania lub napięcia emocjonalnego wymaganego od uczniów.(odbieranie bodźców, reagowanie, wartościowanie, systematyzacja wartości, uwewnętrznienie systemu wartości).3) dzieli się na 6 kategorii. Są one uszeregowane od prostego odruchu do złożonej czynności komunikowania innym myśli i emocji.(odruchy, ruchy podstawowe, zdolności percepcyjne, zdolności fizyczne, ruchy wyćwiczeniowe , ruchowe środki wyrazu).

CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO OKON

Celem kształcenia ogólnego ściśle związanego z celami wychowania jest zapewnienie wszystkim uczniom optymalnego rozwoju intelektualnego. Chodzi tu o kształtowanie pełnej osobowości ucznia. Kształcenia ogólne rozpatrywane od strony rzeczowej, obejmuje 3 podstawowe cele. Pierwszy to opanowanie podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce w zakresie umożliwiającym rozumienie najważniejszych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów. Drugim celem jest ogólne przygotowanie uczniów do działalności praktycznej. Wykształcenie ogólne polega właśnie na opanowaniu przez uczniów tych podstawowych form działalności praktycznej, które pozwalają człowiekowi poznać i przekształcić przyrodę, społeczeństwo i kulturę. Celem trzecim kształcenia ogólnego jest kształtowanie u uczniów naukowych przekonań i opartego na nich poglądu na świat jako całość. Gromadzone przez uczniów wiadomości i doświadczenia praktyczne, stanowiące obiektywny budulec wykształcenia ogólnego, podlegają systematyzacji i wartościowaniu, a następnie aprobowaniu ich lub odrzucaniu przez ucznia.

OGNIWA PROCESU NAUCZANIA- UCZENIA SIĘ

Ogniwa wyróżnione przez W.Okonia dotyczą momentów nauczania –uczenia się, przebiegu tego procesu, a także pożądanych wyników. Mają one charakter dyrektyw postępowania dydaktycznego przeznaczonych dla nauczyciela. Tok pracy na lekcji: podający, poszukujący.
OGNIWA W TOKU PODAJĄCYM: pierwszym jest przygotowanie do pracy, ogniwo wstępne. Drugie to podanie uczniom nowego materiału. Trzecie to synteza przekazanego uczniom materiału. Czwarte to kontrola stopnia opanowania przez uczniów przekazywanych im wiadomości. Tu wykrywa się braki u luki w wiadomościach, umiejętnościach. Zaletą toku podającego jest możliwość szybkiego przekazywania uczniom gotowej wiedzy przez nauczyciela, a wadą jest niski stopień aktywności uczniów.
OGNIWA W TOKU POSZUKUJĄCYM. Pierwszym ogniwem jest uświadomienie sobie przez uczniów określonych trudności(pod kierunkiem n-ela) o charakterze teoretycznym lub praktycznym. Drugim ogniwem jest słowne określenie napotkanej trudności, sformułowanie problemu. Trzecim ogniwem jest formułowanie hipotezy prowadzącej do rozwiązania problemu. Czwartym ogniwem jest weryfikacja empiryczna. Piątym ogniwem jest włączenie nowych wiadomości i umiejętności do sytemu posiadanej wiedzy, ich utrwalenie i zastosowanie w działalności teoretycznej i praktycznej. Tok poszukujący wymaga do ucznia samodzielności, myślenia, zapewnia trwalszą wiedzę.



ZASADY NAUCZANIA

Zasady nauczania to ogólne normy postępowania dydaktycznego, określające jak należy realizować cele kształcenia. można wyróżnić wiele znaczeń „zasady nauczania”. W dydaktyce można wyróżnić co najmniej 3 znaczenia terminu zasada nauczania. Według pierwszego z tych znaczeń zasada to twierdzenie oparte na prawie naukowym, rządzącym jakimś procesami. Zgodnie z drugim znaczeniem zasada to norma postępowania uznanego za obowiązujące/ w znaczeniu 3 zasada jest tezą wywiedzioną z jakiejś doktryny. Tak więc zasada nauczania to norma prakseologiczna poprawnej pracy nauczyciela ze słuchaczami w procesie dydaktycznym.
GENEZA ZASAD NAUCZANIA
Zasady nauczania wytyczają ogólny kierunek pracy dydaktycznej nauczyciela, ukazują wzajemne zależności miedzy podstawowymi składnikami procesu nauczania- uczenia się. Zasady: poglądowości. Zasada ta musi być stosowana w podającym i poszukującym toku nauczania . zasada ta nie pozwala na to by słowo zastępowało rzeczywistość tam gdzie nie jest to wskazane ze względów psychologicznych i dydaktycznych. Zasada przystępności wymaga ona uwzględnienia właściwości rozwoju uczniów. Inaczej nazywamy ją zasadą stopniowania trudności, wynika z niej szereg reguł dydaktycznych. Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania- uczenia się. Należy ona do najważniejszych norm dydaktycznego postępowania nauczyciela. Zasada ta wymaga od nauczyciela aby nie zastępował pracy uczniów własną pracą, aby umiejętnie stopniował trudności stawianych im zadań. Zasada systematyczności- zasada ta w sposób istotny decyduje o skuteczności świadomych poczynań ludzi. Zasada ta zaleca nauczycielowi systematyczne przygotowywanie się do zajęć, staranną analizę każdej lekcji, równomierne zadawanie uczniom prac domowych, częste stosowanie sprawdzianów i oceny wyników nauczania. Zasada trwałości wiedzy uczniów. Zasada operatywności. Nauczyciel powinien stwarzać sytuacje wymagające od uczniów nie tylko przyswajania i odtwarzania wiadomości lecz przede wszystkim w posługiwania się nimi w pracy szkolnej i poza szkolnej. Zasada wiązania teorii z praktyką. Zasada ta służy przygotowaniu dzieci do racjonalnego posługiwania się wiedzą teoretyczną w różnorakich sytuacjach praktycznych do przekształcania dotyczącej rzeczywistości. Znaczny wpływ na realizację tej zasady mają właściwości psychofizycznego rozwoju uczniów.




METODY NAUCZANIA

Metoda nauczania- OKON jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian o osobowości uczniów.
KLASYFIKACJA METOD
B.Nawroczyński dzieli je na: podające, poszukujące, laboratoryjne. K.Sośnicki: sztuczne i naturalne. Kryteria klasyfikacji metod nauczania można ujednolicić, dzieląc je na: oparte na słowie( pogadanka, opis, opowiadania, wykład, dyskusja, praca z książką). Metody obserwacji(pokaz, metoda pomiaru rzeczy, zjawisk). Stosunkowo młoda metoda działalności praktycznej uczniów obejmuje duży wachlarz mało dotąd rozwiniętych metod od różnego rodzaju prac technicznych aż po zajęcia szkolne o charakterze produkcyjnym.

METODY KSZTAŁCENIA
Podające Poszukujące
Pogadanka dyskusja
Pokaz d. punktowa
Wykład metaplan
Praca z książką drzewo decyzyjne
Opowiadanie ścieżka edukacyjna
Opis stabilny praca z mapą
Konwersatorium ćwiczenia
Metody prakt.dział.
Metody oparte na słowie:
1. Opowiadanie – polega na zaznajomieniu uczniów z jakimiś rzeczami, zjawiskami w formie ich słownego opisu. Wykorzystywane jest w młodszych klasach szkoły podstawowej, dlatego musi być obrazowe.
2. Wykład – służy przekazywaniu uczniom jakiś informacji z zakresu różnych dziedzin naukowych. Stosowany jest najczęściej w szkolnictwie wyższym. Wymaga od słuchaczy myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego.
a. Wykład konwencjonalny – treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej formie do zapamiętania.
b. Wykład problemowy jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego
c. Wykład konwersatoryjny – polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy.
3. Pogadanka – jej istota polega na rozmowie kierowanej przez nauczyciela z uczniami. Nauczyciel zmierzając do osiągnięcia sobie znanego celu stawia pytania uczniom, na które oni udzielają odpowiedzi. Jest to najstarsza metoda dydaktyczna, stosowana już przez Sokratesa. Jest ona przede wszystkim wykorzystywana w niższych klasach szkoły podstawowej.
4. Dyskusja – polega na wymianie poglądów na określony temat, można wykorzystać ją dopiero w najwyższych klasach szkoły podstawowej oraz w szkole średniej. Dyskusja, bowiem wymaga specjalnego przygotowania uczestników.
5. Praca z książką – jeden z najważniejszych sposobów zarówno poznawania jak i utrwalania nowych wiadomości. Samodzielne korzystanie z książek przez uczniów może mieć formę - uczenia się z podręcznika, - sporządzania notatek, - lektury uzupełniającej.


►Metody oglądowe – oparte na obserwacji
Pokaz – demonstrowanie uczniom czegoś, to metoda oparta na obserwacji. Pokaz bywa metodą towarzyszącą, która występuje z inną.
►Metody oparte na działalności praktycznej:
1. Metoda laboratoryjna – polega na tym, że uczeń samodzielnie przeprowadza eksperyment (np. na chemii). Może występować w dwóch odmianach:
a. tradycyjna – uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment pod okiem nauczyciela
b. problemowa – uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment, nie wiedząc, z jakim skutkiem
2. Metoda zajęć praktycznych – stosowana na zajęciach praktycznych, ma miejsce wtedy, gdy uczniowie wykonują czynności związane z zawodem (szkoły zawodowe)
►Metody problemowe – inaczej gry dydaktyczne.
Gry dydaktyczne pierwszy uporządkował i przeniósł z zachodniej dydaktyki Kraszewski. Są to metody z grupy aktywizującej np. gry komputerowe.
Gry dydaktyczne to rodzaj metod nauczania – należących do grupy metod problemowych, które organizują treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji, w celu zbliżenia procesu poznawczego ucznia do poznania bezpośredniego, dzięki dostarczeniu okazji do manipulowania modelem.
Podział gier dydaktycznych:
1. Burza mózgów – ta metoda przeznaczona jest do samodzielnego, szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego.
2. Metoda sytuacyjna – zwana metodą przypadków – polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku, tak skonstruowanego, że jest on typowy, często wykorzystujemy w szkolnictwie medycznym, wojskowym.
3. Metoda symulacyjna – inaczej inscenizacja – to udawanie kogoś np. nauczyciela, robi się wszystko tak jakby się nim było. Uczeń jest aktywny.





NIEPOWODZENIA SZKOLNE

Są to wyraźne rozbieżności między wymaganiami dydaktycznymi i wychowawczymi szkoły, a zachowaniem ucznia oraz uzyskiwanym przez niego wynikami.

NIEPOWODZENIA SZKOLNE
Wychowawcze dydaktyczne

Ukryte jawne

Przejściowe względnie trwałe

Drugoroczność odsiew

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH
Zależne niezależne
-lenistwo -długotrwała choroba
-niechętny stosunek do nauki - zła amt.w rodzinie
-nieodpowiednie zachowanie w szkole - niedostatki dydakt.

Przyczyny społeczne i ekonomiczne, przyczyny biopsychiczne(nadpobudliwość), przyczyny dydaktyczne(błędy i usterki metodyczne, niedostateczna znajomość ucznia, brak opieki ze strony szkoły nad uczniami). ŚRODKI ZARADCZE: profilaktyka pedagogiczna, diagnoza pedagogiczna, terapia pedagogiczna.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE- to przedmioty które dostarczają uczniom określonych bodźców, ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznanie rzeczywistości. Funkcje: poznawcza, kształcąca, dydaktyczna. Podział środków: wzrokowe, słuchowe, wzrokowo- słuchowe, częściowo automatyzujące proces dydaktyczny. Środki służą: przekazywaniu wiedzy, kształtowaniu pozytywnego stosunku do wiedzy, akceleracji pracy dydaktycznej. Kształceniu na odległość.
SYSTEM DYDAKTYCZNY WEDŁUG HERBARTA

Jan Fryderyk Herbart- niemiecki filozof, pedagog i psycholog. Przedstawił on własny system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii. Etyka stała się dlań podstawą sformułowania celów wychowania a psychologia jego środków. Najważniejszym celem wychowania jest według niego kształcenie moralne silnych charakterów. Ludzie o takich charakterach kierują się w swym postępowaniu następującymi ideami moralnymi, które z kolei razem wzięte określają ideał osobowości i zasadniczy cel życia człowieka: idea doskonałości, życzliwości, prawa, słuszności, wewnętrznej słuszności. Herbart uznawał dydaktykę za część pedagogiki, lecz jej przedmiot nauczanie wychowujące traktował jako najważniejszy czynnik wychowania. Warto wspomnieć o teorii nauczania wychowującego, którą później nazwano teorią stopni formalnych, która obejmowała: jasność, kojarzenie, system, metodę.
WEDŁUG DEWEYA

John Dewey wybitny amerykański filozof i pedagog. Główny ton jego poglądom na temat wychowania, które wywarły tak duży wpływ na pedagogikę światową nadała filozofia pragmatyczna przyjmująca postać instrumentalizmu. Dewey wiązał swoje poglądy bezpośrednio z praktyką szkolną. Opracował on główne założenie koncepcji dydaktycznej, którą nazwano „postępową” Dewey uczynił znaczny krok na przód w stosunku do swoich poprzedników: połączył poznanie z działaniem, przy tym jako zwolennik przyrodniczego empiryzmu, dostrzegł miejsce poznania i działania w rozwiązywaniu problemów w codziennym doświadczeniu dzieci. Proces takiego rozwiązania wzorowany na metodzie eksperymentalnej miał prowadzić do odkrycia przez dzieci nowych prawd poprzez 5 kolejnych stopni: odczucie trudności, wykrycie jej i określenie, nasuwanie się możliwego rozwiązania, wyprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania, dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia przypuszczenia. Te etapy myślenia zaczęto traktować jako stopnie formalne i według nich budować lekcje szkolne.
Herbart Dewey
· kształtowanie moralnie silnego charakteru· przyswajać wiedzę· dominujący nauczyciel· system dydaktyki tradycyjnej · uczenie, rozwój myślenia· uczenie poprzez samodzielne rozwiązywanie problemu, poprzez zapamiętywanie· dominujący uczeń· system dydaktyki progresywnej