Dawkins Richard - Bóg Urojony.pdf - eksiążki - gft1

Magazyn „Discover" nazwał niedawno Richarda Dawkinsa „rottweilerem Darwina",

w uznaniu jego bezpardonowej, a przy tym przekonującej obrony teorii ewolucji. Dla

„Prospect" Dawkins jest jednym z trzech najwybitniejszych współczesnych

intelektualistów znanych szerokiej publiczności (pozostali dwaj to Noam Chomsky i

Umberto Eco). Profesor Dawkins zajmuje katedrę Charles Simonyi Professor for the

Public Understanding of Science na Uniwersytecie Oksfordzkim, jest też członkiem

New College

. Międzynarodową sławę wykraczającą daleko poza środowiska naukowe przyniosła mu książka

Samolubny gen, a opinię wybitnego uczonego i świetnego pisarza ugruntowały kolejne publikacje,

między innymi Rozszerzony fenotyp, Ślepy zegarmistrz, Rzeka genów, Wspinaczka na szczyt

nieprawdopodobieństwa, Rozplatanie tęczy. Richard Dawkins jest członkiem Royal Society oraz Royal

Society of Literature. Za osiągnięcia naukowe i pisarskie otrzymał wiele prestiżowych nagród i

wyróżnień, a wśród nich Royal Society of Literature Award (1987), Michael Faraday Award of the Royal

Society (1990), International Cosmos Prize for Achievement in Human Science (1997), Kistler Prize

(2001), Shakespeare Prize (2005).

Książka Bóg urojony ukazała się w USA i w Wielkiej Brytanii

jesienią 2006. Natychmiast zyskała wielką popularność wśród

czytelników (do marca 2007 prawie milion sprzedanych

egzemplarzy, I miejsce w brytyjskim oraz kanadyjskim Amazonie, II

w amerykańskim, nieprzerwanie w pierwszej dziesiątce bestsellerów

„New York Timesa"). Prawa do przekładu Boga urojonego zakupili

już wydawcy z ponad trzydziestu krajów (z czterech kontynentów).

IN WHAT WE TRUST

RICHARD DAWKINS

BÓG UROJONY

SPIS TREŚCI

WSTĘP

WSTĘP DO II WYDANIA (W OPRAWIE MIĘKKIEJ)

Rozdział 1. GŁĘBOKO RELIGIJNY NIEWIERZĄCY 33

Zasłużony szacunek. Niezasłużony szacunek Rozdział 2. HlPOTEZABOGA 57

Politeizm. Monoteizm. Sekularyzm, Ojcowie Założyciele i religia Ameryki. Nędza agnostycyzmu. NOMA. Wielki

Eksperyment Modlitewny. Szkoła ewolucjonistów Neville'a Chamberlaina. Małe zielone ludziki

Rozdział 3. DOWODY ISTNIENIA BOGA

117

„Dowody" Tomasza z Akwinu. Dowód ontologiczny i inne dowody a priori. Dowód z piękna. Dowód z „osobistego

doświadczenia". Dowód z Pisma. Dowód z podziwianego religijnego uczonego. Zakład Pascala. Dowód z twierdzenia Bayesa

Rozdział 4 . DLACZEGO NIEMAL NA PEWNO NIE MA B OGA 161

Ostateczny boeing 747. Dobór naturalny jako filar świadomości. Nieredukowalna złożoność. Kult luk. Zasada antropiczna:

wersja planetarna. Zasada antropiczna: wersja kosmologiczna. Cambridge — interludium

Rozdział 5. KORZENIE RELIGII

225

Imperatyw darwinowski. Bezpośrednie pożytki z religii. Dobór grupowy. Religia jako produkt uboczny.

Psychologiczna skłonność do religii. Stąpaj ostrożnie, bowiem stąpasz po moich memach. Kulty cargo

Rozdział 6. KORZENIE MORALNOŚCI: DLACZEGO LUDZIE SĄ DOBRZY?

287

Czy nasze poczucie moralne ma darwinowskie korzenie. Korzenie moralności — studium przypadku.

Dlaczego być dobrym, jeśli nie ma Boga

Rozdział 7. „DOBRA KSIĘGA" I ZMIENIAJĄCY SIĘ DUCH CZASÓW 321

Stary Testament. Czy Nowy Testament jest lepszy? Miłuj bliźniego swego. Zeitgeist a moralność. A co z

Hitlerem i Stalinem — czyż nie byli ateistami?

Rozdział 8. CO JEST ZŁEGO W RELIGII? SKĄD TA WROGOŚĆ?

377

Fundamentalizm a obalanie nauki. Ciemna strona absolutyzmu. Religia i homoseksualizm. Wiara a świętość

ludzkiego życia. Wielkie Beethovenowskie oszustwo. Jak „umiarkowana" wiara napędza fanatyzm

Rozdział 9. DZIECIŃSTWO, MOLESTOWANIE I UCIECZKA OD RELIGII

415

Molestowanie fizyczne i umysłowe. W obronie dzieci. Edukacyjny skandal. Znów o budzeniu świadomości.

Edukacja religijna jako część dziedzictwa kulturowego

Rozdział 10. NIEZBĘDNA LUKA?

461

Fiś. Pocieszenie i ukojenie. Inspiracja. Czador nad czadorami

APPENDK

503

B IBLIOGRAFIA — KSIĄŻKI CYTOWANE I POLECANE 505 P RZYPISY

511

WSTĘP

Moja żona w dzieciństwie serdecznie nienawidziła swojej szkoły i bardzo chciała z niej odejść.

Sporo lat później (była już po dwudziestce) wyznała to rodzicom. Matka była zaskoczona — „Ależ

kochanie, dlaczego nam po prostu nie powiedziałaś!?". Na to Lalla — „Nie wiedziałam, że można!".

Potraktuję jej słowa jako punkt wyjścia: Nie wiedziała, że można.

Podejrzewam — ba! jestem pewien — że jest całe mnóstwo ludzi, którzy zostali wychowani w

jakiejś religii, a dziś nie są z nią szczęśliwi, stracili wiarę albo wstydzą się zła wyrządzanego w jej imię.

Ci ludzie nierzadko uświadamiają sobie własne pragnienie odejścia od wiary rodziców, ale nie zdają

sobie sprawy, że taka możliwość w ogóle istnieje. Jeśli również masz taki problem — jest to właśnie

książka dla Ciebie. Jej celem jest uświadomienie każdemu, że być ateistą to aspiracja całkiem realna;

więcej nawet, to postawa świadcząca o odwadze i doprawdy godna szacunku. Zatem — można być

szczęśliwym, zrównoważonym oraz moralnie i intelektualnie spełnionym ateistą! Oto pierwsze z przesłań

mojego programu budzenia świadomości, z filarów, na których tę nową świadomość chciałbym wznieść.

O trzech pozostałych opowiem za chwilę.

W styczniu 2006 roku brytyjski Channel Four wyemitował przygotowany przeze mnie

dwuczęściowy dokument The Root of All Evil? [Źródło wszelkiego zła?]. Nadany przez realizatorów tytuł

od początku niezbyt mi się podobał. Religia nie jest źródłem wszelkiego zła, choćby już z tego powodu,

że jedna rzecz nigdy nie może być źródłem wszystkiego. Za to bardzo spodobała mi się reklama, jaką

Channel Four zamieścił w ogólnokrajowej prasie. Była to panorama Manhattanu z wielkim napisem:

„Wyobraź sobie świat bez religii". Skąd ten pomysł? Otóż na zdjęciu rzucały się w oczy dwie bliźniacze

wieże WTC.

To „wyobraź sobie" było oczywiście nawiązaniem do słynnego przeboju Johna Lennona Imagine. A

zatem pójdźmy tym tropem i spróbujmy wyobrazić sobie świat bez zamachowców-samobójców, 11

września, 7 lipca 1 *, krucjat, polowania na czarownice, spisku prochowego, podziału Indii, konfliktu

izraelsko-palestyńskiego, bez masakr i czystek etnicznych w byłej Jugosławii, prześladowania Żydów

jako tych, którzy „zabili Pana Naszego", bez konfliktów w Irlandii Północnej, „honorowych zabójstw" 2 **

i bez różnych teleewangelistów z natapirowanymi włosami i w lśniących garniturach, oskubujących

łatwowiernych ludzi z ostatnich groszy („Bóg tego od was żąda!"). I wreszcie wyobraźmy sobie świat bez

talibów każących burzyć starożytne posągi, bez publicznych egzekucji „bluźnierców", świat, w którym

nie poddaje się kobiet karze chłosty za to, że odważyły się odsłonić kawałek ciała. (Nota bene Desmond

Morris powiedział mi, że w Stanach tekst Lennona wykonywany bywa niekiedy bez linijki „and no

religion too", a raz słyszał nawet, że ktoś miał czelność zmienić ją na „and one religion too".)

Może wydaje Ci się, że agnostycyzm to wybór najbardziej godny człowieka rozumnego, bo ateizm

jest postawą równie dogmatyczną jak wiara. Jeśli tak, mam nadzieję, że zmienisz zdanie po przeczytaniu

Rozdziału 2., gdzie wykazuję, że „hipoteza Boga" jest niczym innym, jak pewną naukową hipotezą

dotyczącą Wszechświata, a zatem należy do niej podchodzić równie sceptycznie, jak do każdej innej

naukowej hipotezy. Być może wmawiano Ci, że filozofowie i teolodzy dawno już przedstawili istotne

powody („dowody"), by wierzyć w Boga. W takim przypadku zapewne przeczytasz z zapartym tchem

Rozdział 3. Dowody na rzecz istnienia Boga i przekonasz się, że są to argumenty bardzo wątpliwej

jakości. A może uznajesz istnienie Boga za oczywiste, gdyż jakże inaczej mógłby powstać świat? Skąd

wzięłoby się życie w całym swym bogactwie i różnorodności, z mnogością gatunków, z których każdy

sprawia wrażenie, jakby został celowo „zaprojektowany"? Jeżeli tak właśnie uważasz, niechże oświeci

Cię Rozdział 4. Dlaczego niemal na pewno nie ma Boga? Darwinowska teoria doboru naturalnego w

znacznie mniej karkołomny sposób, a przy tym ze zniewalającą elegancją (i bardzo oszczędnymi

* Daty zamachów bombowych islamistów w Nowym Jorku i Londynie (przyp. tłum.).

2 ** „Honorowe zabójstwa" (honour killings). Zgodnie z definicją Human Rights Watch „honorowe zbrodnie" to „akty przemocy

(najczęściej morderstwa) popełniane przez mężczyzn na kobietach należących do ich rodziny, które — zdaniem sprawców — „splamiły honor

rodu i/lub męża", za co uchodzić może nie tylko zdrada małżeńska, ale nawet odmowa zawarcia planowanego związku, a w skrajnych

przypadkach również wszelkie nieposłuszeństwo. Obecnie tego typu zbrodnie popełniane są niemal wyłącznie w krajach muzułmańskich (tylko

w Pakistanie co najmniej kilkanaście przypadków w 2005 roku). Formalnie są one niezgodne z szariatem (islamskim prawem), ale wielu

muzułmańskich duchownych je akceptuje i usprawiedliwia, powołując się na Koran (przyp. tłum.).

środkami) rozprawia się z iluzją „projektu", wyjaśniając powstanie skomplikowanych organizmów bez

uciekania się do pojęcia Stwórcy czy Projektanta. A choć teoria doboru naturalnego odnosi się wyłącznie

do świata biologii, to wyznacza intelektualne standardy o dużo szerszym zastosowaniu. Wiele wskazuje,

że mogą one pomóc nam wznieść się na wyższy poziom przy objaśnianiu całego kosmosu. Pisałem już

wcześniej, że pragnę budzić w moich czytelnikach świadomość. Tak jest! Potęga takich intelektualnych

narzędzi jak model doboru naturalnego, to drugi z czterech filarów, na których tę nową świadomość

zamierzam wesprzeć.

A może myślisz, że bóg— lub bogowie — muszą istnieć, gdyż zgodnie z relacjami antropologów i

historyków we wszystkich ludzkich kulturach ludzie wierzący zawsze stanowili większość? Jeżeli ich

argumenty Cię przekonują, spróbuj sięgnąć do Rozdziału 5. Korzenie religii, w którym wyjaśniam,

dlaczego religia jest fenomenem tak wszechobecnym. Jeśli zaś wierzenia religijne wydają ci się

niezbędną podstawą naszej ludzkiej moralności, jeśli sądzisz, że potrzebujemy Boga po to, aby być

dobrymi, przeczytaj Rozdziały 6. i 7., by się przekonać, że wcale tak nie jest.

Ciągle jeszcze czujesz słabość do religii? Ciągle sądzisz, że w gruncie rzeczy wiara jest czymś

dobrym, nawet jeśli sam już ją straciłeś? W Rozdziale 8. rozważam tę kwestię i pokazuję, że pożytki,

które jakoby mamy z religii, są jednak dość wątpliwe.

Jeżeli masz poczucie, że tkwisz w okowach religii, w której cię wychowano, warto byś zastanowił

się, jak do tego doszło. Zapewne stwierdzisz, że winna jest ta czy inna forma indoktrynacji, jakiej

nieodmiennie poddawane są dzieci. Jeśli jesteś osobą wierzącą, to w niemal wszystkich przypadkach

można założyć, że twoja wiara jest wiarą twoich rodziców. Ktoś, kto, urodziwszy się w Arkansas, uważa,

że chrześcijaństwo jest religią prawdziwą, a islam fałszywą, mimo iż doskonale zdaje sobie sprawę, że

wyznawałby dokładnie przeciwny pogląd, gdyby przyszedł na świat w Afganistanie, jest właśnie ofiarą

indoktrynacji, którą przeszedł w dzieciństwie. O urodzonych w Afganistanie można powiedzieć, mutatis

mutandis, dokładnie to samo.

Problem religii i dzieciństwa omawiam w Rozdziale 9. Tu czytelnicy znajdą także trzecie z moich

przesłań. Feministki krzywią się zwykle, gdy ktoś mówi „on" zamiast „on lub ona" lub używa rodzaju

męskiego tam, gdzie mowa o ludziach po prostu, nie tylko o mężczyznach. Ja natomiast pragnę, by każdy

odruchowo buntował się, słysząc o „katolickich dzieciach" bądź też „muzułmańskich dzieciach". Nie!

Mówmy o dzieciach katolickich rodziców albo o dzieciach muzułmańskich rodziców, a jeśli usłyszymy,

że ktoś użył sformułowania „katolickie (muzułmańskie) dziecko", grzecznie mu przerwijmy i zwróćmy

uwagę, że dzieci są zbyt młode i zbyt niedojrzałe, by mieć własne stanowisko w tak złożonej kwestii,

podobnie jak nie mają jeszcze wyrobionych poglądów politycznych lub ekonomicznych. A ponieważ, jak

już kilkakrotnie zaznaczałem, moim zasadniczym celem jest budzenie świadomości, nie zamierzam się

usprawiedliwiać, że o kwestii „dzieci wobec wiary religijnej" wspominam zarówno tutaj, we Wstępie, jak

i w Rozdziale 9. O takich sprawach nigdy nie za dużo. Powtórzę raz jeszcze — nie ma dzieci

muzułmańskich — są tylko dzieci rodziców wyznających islam! Dziecko jest za młode, by wiedzieć, czy

jest muzułmaninem, czy nie.

I nie ma też katolickich dzieci.

Rozdział 1., otwierający książkę, jak i zamykający ją Rozdział 10., w różny sposób mówią o tym

samym. Oba opowiadają o tym, jak zrozumienie wspaniałości otaczającego nas świata może, bez

odwoływania się do Boga, spełniać funkcje, które na mocy tradycji — acz całkiem bezzasadnie —

uzurpuje sobie religia.

Czwarte z przesłań, jakie chciałbym zawrzeć w tej książce, to postawa, którą nazywam „dumą

ateisty" 3 *. To żaden wstyd być ateistą. Przeciwnie! Możesz—i powinieneś — szczycić się tym, że jako

ateista kroczysz przez świat z podniesionym czołem, śmiało kierując wzrok ku najdalszym horyzontom.

Wszak ateizm niemal we wszystkich przypadkach oznacza właściwą niezależność myślenia, a w istocie

właściwe myślenie, w ogóle. Jest wielu ludzi, którzy w głębi serca zdają sobie sprawę, że w gruncie

3 * Richard Dawkins nawiązuje tu do ruchu „Gay Pride" („Duma homoseksualisty"), którego wielkim osiągnięciem było

ograniczenie dyskryminacji mniejszości seksualnych. To dzięki Gay Pride właśnie wszyscy dziś wiedzą — przynajmniej w krajach

cywilizowanych — że homoseksualizm nie jest żadnym „zboczeniem" (przyp. tłum.).

rzeczy są ateistami, lecz nie ważą się do tego otwarcie przyznać nawet przed swoją rodziną, czy — tak

też bywa — nawet przed samym sobą. Częściowo pewnie dzieje się tak dlatego, że postarano się, by

samo określenie „ateista" uchodziło w odbiorze społecznym za okropny, uwłaczający epitet. W Rozdziale

9. przytaczam tragikomiczny przypadek aktorki Julii Sweeney, która opowiedziała kiedyś, co się działo,

gdy jej rodzice dowiedzieli się z gazety, że została ateistką: „To, że nie wierzę w Boga, może by jakoś

jeszcze przełknęli. Ale ateistką! ATEISTKĄ!!! (Przeraźliwy wrzask matki świdrował wprost w uszach)".

W tym momencie chciałbym się zwrócić szczególnie do moich amerykańskich czytelników, gdyż

religijność w tym kraju przybrała doprawdy monstrualne rozmiary. Wendy Kaminer, prawniczka, w

istocie niewiele przesadziła, twierdząc, że w dzisiejszej Ameryce żartowanie z religii jest czymś równie

ryzykownym, jak spalenie amerykańskiej flagi na konferencji Legionu Amerykańskiego 1 .

Sytuacja ateistów w USA przypomina obecnie położenie homoseksualistów przed pięćdziesięciu

laty. Dziś, po dekadach działalności ruchu Gay Pride, homoseksualista ma nawet szanse — choć nadal

nie jest to proste — zostać wybranym na urząd publiczny. Gallup przeprowadził w roku 1999 szeroko

zakrojone badania, w których pytano Amerykanów, czy oddaliby w wyborach swój głos na spełniającego

pod innymi względami wszelkie wymogi kandydata, gdyby był kobietą (95% odpowiedziało twierdząco),

katolikiem (94%), żydem (92%), Murzynem (92%), mormonem (79%), homoseksualistą (79%).

Możliwość zagłosowania na ateistę zadeklarowało zaledwie 49% respondentów. Najwyraźniej przed

nami jeszcze długa droga. Tymczasem ateistów, zwłaszcza wśród wykształconych elit, jest znacznie

więcej, niż sobie na ogół wyobrażamy. Tak było zresztą już w XIX stuleciu. Oto, co pisał John Stuart

Mili: „Świat byłby zadziwiony, wiedząc, jak wielka część spośród najwybitniejszych jednostek, również

tych powszechnie otoczonych szacunkiem z racji swej cnoty i mądrości, pozostaje głęboko sceptyczna w

kwestiach religijnych".

Dziś słowa te są pewnie jeszcze bardziej trafne (pokażę to między innymi w Rozdziale 3.).

Przyczyną, dla której wielu ludzi nie zdaje sobie sprawy, jak powszechna jest to postawa, jest nasza,

ateistów, niechęć do „ujawnienia się" (come out). Marzy mi się, by ta książka zachęciła czytelników do

podjęcia takiej decyzji. Dokładnie tak samo było z ruchem gejowskim — im więcej ludzi ujawniało

swoją orientację, tym łatwiej było uczynić to innym: dla uruchomienia reakcji łańcuchowej potrzeba

pewnej masy krytycznej.

Zgodnie z badaniami opinii publicznej liczba ateistów i agnostyków w Stanach Zjednoczonych jest

wielokrotnie wyższa niż liczba wyznawców judaizmu, jak również większości innych wyznań. W

odróżnieniu jednak od żydów, którzy od dawna uchodzą za jedno z najbardziej wpływowych lobby, czy

ewangelicznych chrześcijan, którzy dysponują jeszcze większym politycznym potencjałem, siła przebicia

ateistów i agnostyków, nietworzących żadnej zwartej grupy, jest praktycznie zerowa. Oczywiście, można

powiedzieć, że wszelka próba zorganizowania ateistów byłaby równie daremna, jak nakłanianie kotów do

życia w stadzie, jako że ateizm łączy się na ogół z niezależnością myślenia i niechęcią do

podporządkowania się czemukolwiek. Być może jednak pierwszym krokiem we właściwym kierunku

byłoby stworzenie „masy krytycznej" tych, którzy gotowi są głośno powiedzieć: „Tak, jestem ateistą!", i

dać innym dobry przykład. Koty bez wątpienia nie są zwierzętami stadnymi, lecz jeśli zbiorą się do kupy,

trudno ich nie usłyszeć.

Tytuł tej książki wzbudził zastrzeżenia kilku psychiatrów, którzy zwrócili mi uwagę, że „delusion"

[urojenie] to termin mający w psychiatrii ściśle zdefiniowane znaczenie i nie należy nim szafować na

prawo i lewo. Trzech z nich napisało nawet do mnie z propozycją, by na określenie urojeń typu

religijnego wprowadzić neologizm „relusion" 2 (od „religious delusion"). Być może kiedyś się on

przyjmie, na razie jednak wolę pozostać przy „urojeniu" i krótko to uzasadnię. Otóż Penguin English

Dictionary definiuje „delusion" jako „fałszywe przekonanie lub wrażenie" (a false belief or impression) 4

*. Ku mojemu zaskoczeniu autorzy słownika jako przykład użycia terminu „urojenie" przytoczyli

następujący cytat z Phillipa E. Johnsona: „Historia darwinizmu to historia wyzwolenia ludzkości z

urojenia, iż jej losy wyznacza jakiś wyższa moc". Czyżby to był tenże sam Phillip E. Johnson, który dziś

w Ameryce przewodzi antydarwinowskiej krucjacie kreacjonistów? Tak jest w istocie, a cytat

przypuszczalnie został wyrwany z kontekstu. (Mam nadzieję, że moja szlachetność zostanie

4 ٭ * Zgodnie ze Słownikiem Języka Polskiego PWN „urojenia" to „fałszywe sądy, chorobliwe, nieuzasadnione przekonania nie

ustępujące pod wpływem logicznej argumentacji, często usystematyzowane, występujące głównie w psychozach" (przyp. tłum.).

Dawkins Richard - Bóg Urojony.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: