62
H i s t o r i a k u l t u r y f i z y c z n e j
Tematyka wykładów dla studentów
Wydziału Wychowania Fizycznego AWF w Warszawie
1. Wychowanie fizyczne i aktywność ruchowa młodzieży w wybranych najstarszych cywilizacjach świata (Chiny, Egipt, Indie)
2. Kultura fizyczna w starożytnej Grecji (instytucje wychowania fizycznego na przykładzie Sparty i Aten)
3. Greckie igrzyska olimpijskie
4. Kultura fizyczna w starożytnym Rzymie (w okresie republiki i cesarstwa)
5. Wychowanie fizyczne w średniowieczu:
a) wychowanie rycerskie,
b) wychowanie mieszczańskie - bractwa kurkowe
c) rozwój uniwersytetów i medycyny - Awicenna
6. Wychowanie fizyczne w okresie Odrodzenia. Renesansowe koncepcje wychowania fizycznego: a) w zachodnioeuropejskiej teorii i praktyce, b) w Polsce w XVI-XVII w.
7. Problemy wychowania fizycznego w okresie Oświecenia: w Europie i w Polsce do końca XVIII w.
8. Główne czynniki rozwoju wychowania fizycznego w XIX w. w Szwajcarii i Danii
9. Szwecki system wychowania fizycznego
10. Gimnastyka niemiecka
11. Ruch gimnastyczny we Francji
12. Rozwój i zróżnicowanie gimnastyki w Europie
13. Wychowanie fizyczne na ziemiach polskich w I połowie XIX w.
14. Wychowanie fizyczne w szkole - koncepcje i problemy kształcenia nauczycieli
15. Gry sportowe i gimnastyka w Anglii
16. Wychowanie fizyczne w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej
17. Powstanie i rozwój Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Czechach
18. Szkolne wychowanie fizyczne na ziemiach polskich w II połowie XIX i w pierwszych latach XX w.
19. Ruch gimnastyczny i rekreacyjny wśród młodzieży i dorosłych na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX w. - do odzyskania niepodległości
20. Początki i rozwój zrzeszeń sportowych na ziemiach polskich do 1918 r.
21. Powstanie i rozwój nowożytnych igrzysk olimpijskich
22. Główne kierunki rozwoju wychowania fizycznego w Europie w I połowie XX w.
23. Wychowanie fizyczne w Polsce w latach II Rzeczypospolitej
24. Współczesne tendencje i kierunki rozwoju wychowania fizycznego w Europie i w Polsce po II wojnie światowej
Wykłady powyższe oparte zosały głównie na podstawowych tezach podręczników:
Ryszard Wroczyńskiego „Powszechne dzieje wychowania fizycznego i sportu”
Wyd. II rozszerzone, Warszawa, Wrocław 1985,
Marek Ordyłowski „Historia kultury fizycznej. Starożytność – Oświecenie”, Wrocław 1997
Jerzy Gaj i Kajetan Hądzelek „Dzieje kultury fizycznej w Polsce” Poznań 1997
Jerzy Gaj i Bernard Woltmann (red.) „Zarys historii sportu w Polsce 1867-1996” Gorzów Wlkp. 1999
W p r o w a d z e n i e
Do podstawowych składników wychowania tradycyjnie zalicza się:
· Wychowanie umysłowe
· Wychowanie religijne
· Wychowanie obywatelskie (społeczne)
· Wychowanie estetyczne
· Wychowanie fizyczne (zdrowotne)
Uwarunkowania te są wyznaczane czynnikami naturalnymi. One określają: kierunek rozwoju form ruchowych oraz ich funkcje w życiu społecznym, w przygotowaniu człowieka do realnych warunków jego życia.
Badania dziejów cywilizacji ludzkiej pozwalają na obserwowanie wyraźnego związku między (występującymi w różnych historycznych okresach) formami ruchowymi, a życiem społecznym człowieka.
Ruch w programach wychowania młodzieży i ćwiczenia fizyczne
z a w s z e stanowiły d o m i n u j ą c y e l e m e n t w wychowaniu młodzieży.
Wychowanie fizyczne w społeczeństwie pierwotnym
Sprawność i siła oraz odporność i orientacja – były warunkiem przetrwania; młodzież musiała być s i l n a i z d r o w a.
Stąd wynikała nieraz b r u t a l n a praktyka s e l e k c j i dzieci ułomnych i kalekich, jako bezużytecznych w walce o przetrwanie.
Siła mięśni i sprawności ruchowe – były podporządkowane funkcjom utylitarnym: myślistwu, uprawie ziemi, udziałowi w życiu społecznym.
Przyswajanie f o r m r u c h o w y c h odbywało się drogą naturalną – przez naśladownictwo osób dorosłych:
· matki uczyły córki czynności domowych;
· ojcowie uczyli synów polowania i urządzania schronisk oraz sporządzania narzędzi walki i obrony.
Ważną rolę pełniły czynności o charakterze k u l t o w y m: taniec, rytmika i pląsy, które wyrażały określone stany i przeżycia emocjonalne umacniające zwartość grupy.
Cywilizacja chińska należy do najstarszych cywilizacji świata i posiada najdłuższą ciągłość rozwojową; powstała ok. 2000 lat p.n.e., wzdłuż Żółtej rzeki (Huang Ho) aż po Pacyfik.
Stosunki feudalne dokonały się w czasie długiego panowania dynastii Czou (1100-221 p.n.e). Dominowała arystokracja. Chłop (kulis) nie miał żadnych praw politycznych; do jego obowiązków należała uprawa roli i służba w armii.
W okresie przełomu politycznego (między V a III w. p.n.e. - w czasach królestw walczących) nastąpiło wielkie ożywienie życia intelektualnego; jest to epoka „stu szkół filozoficznych”, a najwybitniejszym ich przedstawicielem był Konfucjusz (551-479), autor „Pięcioksięgu” (Wu-cing).
Kierował się zasadą, że wszystko co się dzieje musi być zgodne z „ładem nieba” (tao). Propagował program przywrócenia tradycyjnych zależności społecznych, m.in. podwładnego od panującego, syna od ojca, żony od męża itd. W „Księdze Li” (Obyczajów) pisał o zasadach wychowania młodzieży. Należało wdrożyć jej :
6 cnót, 6 czynności i 6 sztuk (nauk).
Cnoty: mądrość, uczynność, sprawiedliwość, wierność, dobroć, zgodność.
Czynności: szacunek dla rodziców, przyjaźń dla braci, serdeczność do krewnych żony, przyjaźń wobec sąsiadów oraz współczucie dla nieszczęść i krzywd.
Sztuki (nauki): ceremoniał życia dworskiego, muzyka, strzelanie z łuku, kierowanie wozem, pisanie i matematyka.
Za panowania dynastii Han (221 r. p.n.e. do 220 r. n.e.) następują ważne zmiany w stosunkach społecznych, ekonomicznych, kulturalnych i w oświacie.
C e s a r z e c h i ń s c y ograniczają wpływy arystokracji rodowej; nadają urzędy wykształconym przedstawicielom niższych warstw społecznych.
Rodzi to w warstwach p l e b e j s k i c h pęd do szkół (prowadzonych pod nadzorem państwa); ich ukończenie ułatwia karierę urzędniczą.
Obok dawnych szkół szlacheckich – uczących sprawności wojskowych (łucznictwo, kierowanie wozem, taniec, muzyka) rozwijają się szkoły publiczne:
ś r e d n i e (literacko-filozoficzne) i w y ż s z e (przygotowujące nauczycieli i urzędników). We wszystkich szkołach panowała surowa dyscyplina;
nauka trwała cały dzień.
Ponieważ dorosłe społeczeństwo uczestniczyło w różnych formach aktywności ruchowej – możemy domniemywać, że również młodzież w szkołach uprawiała gry i zabawy, łucznictwo oraz uczyła się tańca, rytmiki i muzyki.
Około V w. n.e., za dynastii Tsin, upowszechnił się boks, prowadzony wg ścisłego regulaminu walki, który określał taktykę walki i dozwolone uderzenia (od 30 do 170). On zapewne był podstawą japońskiego ju-jitsu.
Do najstarszych sportów należała piłka nożna (piłka – formowana z 8 skrawków skóry – początkowo wypełniona włosiem; od V w. były już piłki wypełniane powietrzem); grano zwykle na boiskach z sześcioma wgłębieniami na piłkę.
Za dynastii T`ang (618-906) pojawiają się na boiskach bramki (łuki z pięknie ozdobionych bali bambusa) z otworem w środku, w który należało wprowadzić piłkę.
Powszechnie uprawiano także: polowanie, rybołówstwo i pływanie oraz gimnastykę zwaną KONG FOU.
Jej celem było: usprawnianie i wzmaganie odporności organizmu, a także jako zabiegi lecznicze w różnych schorzeniach i ułomnościach.
Gimnastyka, zwłaszcza lecznicza, uprawiana była zwykle w pozycji siedzącej lub klęczącej.
Od panowania faraona Nermera (Menesa), założyciela I dynastii ok. 3100 r.,
zwykle dzieli się historię Egiptu okres XXX dynastii:
· I - II dynastia (od 3100 do 2686) – okres TYNICKI (archaiczny)
· XI – XVII dynastia (2133-1567) – to ŚREDNIE PAŃSTWO
· XVIII – XXX dynastia (1567-343) to NOWE PAŃSTWO
Od 343 r. p.n.e. Egipt zagarnęli władcy macedońscy;
Od 30 r. p.n.e. do 395 r. n.e. jest prowincją Rzymską.
Lata 395 – 640 – to okres Bizantyjsko-Koptyjski.
Od 641 r. – Egipt Arabski.
Szybki rozwój kultury (wynalezienie pisma hieroglificznego, liczącego ok. 1500 znaków) i nauki - zaczyna się w początkach Starego Państwa.
Motorem rozwoju nauki były potrzeby praktyczne, związane z dążeniem do wykorzystania wylewów Nilu. Przy budowie tam, kanałów, przy wytyczaniu pól – ważną rolę odgrywała matematyka i geometria; potrzebom żeglugi – służyła astronomia; rozwinęła się medycyna i zielarstwo.
Do dziś zachowały się imponujące zabytki sztuki budowlanej (piramidy, świątynie) oraz wyroby artystycznego rzemiosła: z brązu, żelaza, kamienia, rzeźba portretowa, mozaiki, freski itp.
Religia, wiara w życie pozagrobowe, odbiła się na całym dorobku tej kultury.
Faraon, był nie tylko najwyższym panem, ale także łącznikiem poddanych ze światem bogów (od V dynastii – był synem boga RA). Rządził jak ojciec - przy pomocy urzędników (oni dzielili ziemię, wyznaczali i ściągali podatki – bogacili się).
Kapłani - wielcy posiadacze ziemscy, wznosili świątynie (np. w Memfis, w Tebach, Heliopolis), które były ośrodkami nauki i szkołami.
Trzecią warstwę społeczną tworzyli wojownicy, obrońcy państwa. Mieli najmniejsze wpływy. (Egipt nie prowadził wojen zaborczych).
Liczne świadectwa (płaskorzeźby, mozaiki, malarstwo, zapisy) dowodzą, że w życiu społecznym ważnym elementem były gry, zabawy i sporty.
Na płaskorzeźbach widzimy wysportowane postacie; mężczyźni są muskularni i silni, zaś kobiety – wysmukłe i pełne gracji. Obraz np. faraona ZOSERA (założyciela III dynastii) przedstawia go jako uczestnika sportowego festiwalu. Artysta z dużą znajomością anatomii wydobył grę muskułów, ruch ramion i nóg.
Z podobną ekspresją piękna fizycznego przedstawiona jest królowa HATSZEPSUT (z XI dynastii) zachowana w świątyni Karnaku. Atletyczne postacie chłopców – uprawiających zapasy, biegi, skoki i gry sportowe - odnajdujemy na grobach w Sakkarze k/Memfis.
Także wśród dziewcząt dużą popularnością cieszyły się gry (np. w piłkę) i tańce, a także gimnastyka.
Wiele zachowanych płaskorzeźb przedstawia różne sceny z życia młodzieży, których treścią jest szeroko rozumiana kultura fizyczna.
Z prostych form o charakterze zabawowym rozwinęły się z czasem ćwiczenia fizyczne bardziej sformalizowane. Wiele z nich uprawiano w szkołach wojskowych.
Taki charakter miały np. ćwiczenia atletyczne, biegi, zapasy;
popularna była „walka na kije” – jako zabawa militarna.
Doskonałą ilustracją takiej walki jest malowidło na grobowcu Amonnosa (kapłana z ok. 1550 r. pne), gdzie dwaj młodzieńcy, w szatach (od pasa do kolan), walczą kijami zaopatrzonymi w rękojeść. Przedramię lewej ręki uzbrojone jest w deszczułkę (matę) obronną; ona służyła do odbijania serwów przeciwnika.
Wyścigi na rydwanach - były ważnym elementem uroczystości dworskich; umiejętność ta odgrywała ważną rolę w szkoleniu wojskowym. Popularne było łucznictwo, które miało zastosowanie w walce, jak i w polowaniach. Chętnie uprawianym sportem było podnoszenie ciężarów (worków z piaskiem) oraz boks i hokej.
Wśród kobiet, obok gry w piłkę, popularne były różnego typu tańce o charakterze ludycznym, kultowym (religijnym) i jako balet.
Poza tym generalnie wśród chłopców i dziewcząt chętnie uprawiana była: gimnastyka akrobatyczna, pływanie i wioślarstwo.
Wychowanie młodzieży miało przede wszystkim charakter praktyczny; zawód – przechodził zwykle z ojca na syna; nawet kasta kapłanów była w znacznym stopniu dziedziczna (najchętniej swoim dzieciom przekazywali „tajniki” wiedzy).
Potrzeba zarządzania ogromnym państwem spowodowała dość wczesny rozwój szkół, które torowały drogę do różnych urzędów.
Podstawą do kariery była znajomość pisma – hieroglifów . Tylko najbardziej ambitni i wytrwali chłopcy starali się opanować tę sztukę.
Początkowo szkoła związana była z dworem królewskim. Później opiekę nad nauką przejęli kapłani.
Do najsłynniejszych należały szkoły przy świątyniach w Memfis, Tebach i Heliopolis.
Przygotowywano w nich chłopców do różnych zawodów praktycznych:
· architekci – uczyli się matematyki, mechaniki, nauk przyrodniczych;
· lekarze – studiowali anatomię, fizjologię i farmację;
· kapłani – zgłębiali teologię, filozofię moralną, także matematykę i astronomię.
Tworzono także specjalne szkoły wojskowe, w których program kształcenia obejmował m. in. wiele różnych ćwiczeń i sprawności fizycznych; ćwiczono chłopców w biegach, marszach, skokach i zapasach; uczono jazdy konnej, powożenia rydwanów, władania bronią (dzidą i mieczem), strzelania z łuku oraz śpiewów i tańców wojennych.
W szkołach na wyższym poziomie nauczania – kształcono przyszłych oficerów. Obok tych samych ćwiczeń fizycznych uczono adeptów szermierki i sztuki polowania, a ponadto umiejętności czytania i pisania oraz taktyki wojennej i budownictwa wojskowego.
Warto nadmienić, że archeologowie nie odnaleźli w Egipcie śladów specjalnych boisk (terenów) do uprawiania gier i sportów (jak np. w Grecji i Rzymie). Uprawiano tam gry i zabawy na otwartej przestrzeni, przez cały rok, czemu sprzyjał tamtejszy klimat.
Wychowanie fizyczne w Indiach
...
Laska89