Apulejusz (pisarz) ApulejuszApulejusz z Madaury (Lucius Apuleius) (ur. ok. 125 w Madaurze, zm. po 170), rzymski pisarz, filozof i retor. �ycie Apulejusz urodzi� si� w numidyjskim mie�cie Madaura ok. 125, jak mo�na si� domy�la� na postawie wzmianek w jego pismach. Rok urodzenia po�wiadcza �w. Augustyn Pa�stwie Bo�ym (VIII, 14) i w listach (102, 32). �y� w czasach Antonin�w, uwa�anych za z�oty wiek Cesarstwa Rzymskiego, w kt�rym nie by�o wi�kszych konflikt�w zbrojnych i panowa� dobrobyt. Nie znamy jego imienia - imi� Lucius przekazuje wiele r�kopis�w, mo�e to jednak pochodzi� z uto�samienia Apulejusza z g��wnym bohaterem jego romansu Metamorfozy. Pochodzi� z od dawna osiad�ej w Afryce zamo�nej rodzinie rzymskiej - jego ojciec, kt�ry piastowa� w Madaurze stanowisko duumvir iuri dicundo (odpowiednik burmistrza), zostawi� mu w spadku dwa miliony sestercji. Pierwsze nauki pobiera� w rodzinnym mie�cie. Mo�na si� domy�la�, �e jego rodzice umarli, gdy by� ma�ym ch�opcem , gdy� ju� jako ch�opiec mieszka� i pobiera� nauki w Kartaginie (Florida 18, 15). Dalsze nauki pobiera� w Atenach, jednym z najwa�niejszych o�rodk�w kulturalnych Cesarstwa Rzymskiego tych czas�w - zapozna� si� tam bli�ej z filozofi� (Apologia 72,3; Florida 18, 15). Odbywa� tak�e liczne podr�e, na Wsch�d, do Rzymu (Florida 17, 14) i do Grecji. W tym czasie by� ju� retorem i adwokatem, a w czasie pobytu w Rzymie rozpocz�� dzia�alno�� literack�. Nast�pnie powr�ci� do Afryki, gdzie w miejscowo�ci Oea (obecnie Trypolis) do kt�rej przyby� w roku 155/156 zawar� zwi�zek ma��e�ski z bogat�, znacznie od niego starsz� wdow� Pudentill� (Apologia 73). Po �mierci Pudentilli jej krewni w przekonaniu, �e ma��e�stwo to Apulejusz zawar�, by zagarn�� jej maj�tek, wytoczyli mu proces, w kt�rym dowodzili, �e zdoby� jej r�k� za pomoc� czar�w. Proces odby� si� w 158 r. w miejscowo�ci Sabarta - mowa obronna Apulejusza Apologia, sive Pro se de magia posiada wysokie warto�ci literackie i jest wa�nym �r�d�em do poznania �ycia Apulejusza. Mowa okaza�a si� na tyle przekonuj�ca, �e nie tylko oczyszczono Apulejusza z zarzut�w, ale te� powierzono mu stanowisko sacerdos provinciae w Kartaginie, kap�ana kultu cesarza w ca�ej Afryce (Florida 16, 38), i wystawiono pos�g na jego cze�� (Florida 16, 1). W Kartaginie wyg�asza� mowy popisowe i okoliczno�ciowe, kt�re przynios�y mu du�� s�aw� - wyj�tki z tych m�w zachowa�y si� w zbiorze Florida. Nie ma wiadomo�ci o �yciu Apulejusza po 170 roku. Dzia�alno�� literacka Metamorfozy Tytu� i data powstania Metamorfozy, albo Z�oty osio� to najbardziej znane i wp�ywowe dzie�o Apulejusza, zachowane w ca�o�ci i obejmuj�ce 11 ksi�g. Nie znamy oryginalnego tytu�u ani daty powstania dzie�a. Wi�kszo�� r�kopis�w nie podaje na pocz�tku tytu�u dzie�a, podaj� go jednak przy poszczeg�lnych ksi�gach w postaci Metamorphoseon liber I (II, III itd.), z czego wnioskuje si�, �e nazywa�o si� ono Metamorphoses (Przemiany) lub Metamorphoseon libri. Tytu� "Z�oty osio�" przekaza� �w. Augustyn w Pa�stwie Bo�ym. W Polsce dzie�o jest znane jako Metamorfozy, Przemiany lub Z�oty osio�, tytu� przek�adu Edwina J�drkiewicza brzmi Metamorfozy, albo Z�oty osio�. Czas powstania utworu okre�la si� na postawie wzmianek w ksi�dze XI o pobycie autora w Rzymie po studiach w Atenach i jego wtajemniczeniu w misteria Izydy - mo�liwe, �e Metamorfozy powsta�y przed powrotem Apulejusza do Afryki, tj. przed 155-156 r. Pochodzenie utworu i gatunek literacki Metamorfozy s� romansem antycznym, gatunkiem ukszta�towanym w�r�d Grek�w w okresie hellenistycznym a nast�pnie przeniesionym na grunt rzymski. Tre�� utworu Apulejusz zaczerpn�� z zaginionego greckiego utworu Lucjusza (Lukiosa) z Patraj, �yj�cego prawdopodobnie w II w, w kilku ksi�gach. Na tym samym utworze co Apulejusz opar� sw�j w�asny, kr�tszy utw�r (w jednej ksi�dze) Lukian - zachowane dzie�o Lukiana nosi tytu� Lucjusz w os�a zamieniony (Lukios e onos). Prawdopodobnie wsp�lnym �r�d�em dzie� Lukiosa z Patraj i Apulejusza by�y w wi�kszo�ci zaginione Historie milezyjskie (Milesiaka) Arystydesa z I w. p.n.e. Rzymianie znali Milesiaka tak�e z zaginionej �aci�skiej przer�bki Lucjusza Korneliusza Sisenny Milesiae fabulae z I w. p.n.e. Zale�no�� utworu Apulejusza od utworu Lukiosa znamy dzi�ki przekazowi bizantyjskiego filologa Focjusza. U Lukiosa i Lukiana nie wyst�puj� tre�ci zawarte w XI ksi�dze Metamorfoz Apulejusza, tj. rozwi�zanie utworu polegaj�ce na powrocie g��wnego bohatera do ludzkiej postaci dzi�ki �asce Izydy, stanowi�ce podstaw� mistycznej interpretacji utworu. Tre�� utworu "Oto opowiem ci milezyjsk� mod�� bajeczki rozmaite i po�echc� twe �askawe mi uszy wdzi�cznym bajdurzeniem - je�li tylko nie wzgardzisz przeczytaniem tego papirusu egipskiego, nilowej trzciny ko�czysto�ci� pisanego. Wszystko to za�, aby� si� nacudowa� ludzkich los�w i postaci przemianom w kszta�ty inne i powrotowi we w�asne dzi�ki odwrotnemu rzeczy splotowi" - w ten spos�b, w potocznym i barwnym stylu, Apulejusz rozpoczyna Metamorfozy, informuj�c czytelnika, �e jego romans b�dzie nawi�zywa� do Opowie�ci milezyjskich i zapowiadaj�c o� fabu�y utworu, kt�r� jest przemiana g��wnego bohatera, Lucjusza, w os�a. W ksi�dze pierwszej narrator, kt�rym jest g��wny bohater utworu, przedstawia si� jako Grek, Tesalczyk, pochodz�cy od Plutarcha i filozofa Sekstusa, kt�ry pozna� �acin� dzi�ki pobytowi w Rzymie, przepraszaj�c zarazem za "co� obcego lub gminnego" co mog�oby przez to uderzy� czytelnika. Deklaruje, �e "a zreszt� same te przemiany j�zyka ju� stylowi tych przemiennych historii, o kt�rych mowa, s� odpowiednie". Opowie�� rozpoczyna opisem swojej podr�y w interesach do ojczystej Tesalii - w podr�y spotyka dw�ch ludzi rozmawiaj�cych o czarownicach, z kt�rych s�yn�a w Grecji Tesalia. Jeden z nich uwa�a opowie�ci o tesalskich czarownicach za bajki, drugi, pochodz�cy z Eginy kupiec Arystomenes, przekonuje, �e wkr�tce podr�ni na w�asne oczy przekonaj� si� w Tesalii o dzia�aniu czarownic. Opowiada histori� swojego kompana Sokratesa, kt�ry, obrabowany przez rzezimieszk�w, poznaje Meroe, "stark� wprawdzie, ale mocno jeszcze jurn�", kt�ra "przygarn�a go do �o�a". Styl i kompozycja Recepcja Metamorfozy wywar�y znaczny wp�yw zw�aszcza na literatur� �redniowieczn� i renesansow�. Zw�aszcza wiele nowel Boccaccia opiera si� na poszczeg�lnych epizodach dzie�a Apulejusza. Apologia Florida Dzia�alno�� filozoficzna O bogu Sokratesa O Platonie i jego nauce O �wiecie Peri hermeneias Pseudo-Apulejusz: Asklepiusz, czyli rozmowa z Hermesem Trismegistosem
EMCE89