ANDRZEJ ALBERT NAJNOWSZA HISTORIA POLSKI 1945-1993 Ksi��ka zakwalifikowana przez Ministra Edukacji Narodowej do u�ytku szkolnego w dniu 6 VI 1991 r. i wpisana do rejestru proponowanych ksi��ek pomocniczych dla uczni�w i nauczycieli do nauki historii w szko�ach podstawowych �wiat Ksi��ki, Warszawa 1995 CZʌ� III 1945-1956 XI USTANOWIENIE "DEMOKRACJI LUDOWEJ" 1. KU RZ�DOWI JEDNO�CI NARODOWEj ZAKO�CZENIE DRUGIEJ WOJNY �WIATOWEJ. USTANOWIENIE "DEMOKRACJI LUDOWYCH" W EUROPIE �RODKOWO-WSCHODNIEJ. SYTUACJA W POLSCE. POROZUMIENIE MOSKIEWSKIE W SPRAWIE RZ�DU JEDNO�CI NARODOWEJ. PROCES SZESNASTU. POWSTANIE TYMCZASOWEGO RZ�DU JEDNO�CI NARODOWEJ. Podpisanie przez dow�dztwo niemieckie bezwarunkowej ka- pitulacji w dniu 9 V 1945 r. zako�czy�o dzia�ania wojenne w Euro- pie. Pomimo ko�ca drugiej wojny �wiatowej na starym kontynencie, mimo rado�ci z fina�u najbardziej barbarzy�skiej z wojen w dzie- jach Polsce nie by�o dane zazna� pe�ni pokoju i owoc�w zwy- ci�stwa. Na pr�no prezydent KRN Boles�aw Bierut �wi�ci� triumf nad Niemcami g�osz�c szumne has�a: "Z dniem dzisiejszym wcho- dzimy w now� er� - er� pokoju. Kiedy przebrzmi� fanfary zwy- ci�stwa, silni jedno�ci� ca�ego narodu staniemy do twardej, wyt�- �onej pracy, aby podnie�� z gruz�w nasze pa�stwo, aby budowa� nowe, szcz�liwe �ycie, aby na kartach dziej�w Europy niezatarty mi zg�oskami pisa� dzieje wolnej, demokratycznej i zjednoczonej Polski"'. Polska powstaj�ca w wyniku drugiej wojny �wiatowej nie mia�a zazna� wolno�ci i demokracji, a zjednoczenie dokonywa�o si� na zasadach narzuconych przez g��wnego triumfatora wojny, tw�rc� jednego z najokrutniejszych system�w w historii - J�zefa Stalina. Nie by�y to zasady, w imi� kt�rych Polska stawi�a op�r Niemcom w I939 r. W rezultacie drugiej wojny �wiatowej ZSRR opa- 8 ANDRZEJ ALBERT nowa� ca�� niemal Europ� �rodkow�, stwarzaj�c przy pomocy re- wolucyjnych przeobra�e� podstawy pod d�ugotrwa�� kontrol� pra- wie po�owy starego kontynentu. Mia� to by� nowy etap rewolucji �wiatowej, kt�rej symbolem by� herb Zwi�zku Radzieckiego- sierp i m�ot - na tle ca�ego globu ziemskiego. W tej sytuacji coraz wyra�niejsze d�sint�ressement Zachodu wobec wydarze� w �rodko- wo-wschodniej Europie by�o przejawem kr�tkowzroczno�ci i s�a- bo�ci. W USA dom####wa�a ta pierwsza; zach�d Europy sparali- �owany by� natomiast zniszczeniami oraz brakiem woli i wplywami ideologii "post�powych", czego wyrazem by� mi�dzy innymi zasi�g proradzieckiej propagandy w prasie brytyjskiej lub wzrost wp�y- w�w partii komunistycznych we W�oszech i Francji. Wykorzystuj�c pacyfistyczne i lewicowe nastroje w zachodniej Europie Kreml mia� nadziej� na stopniowe wci�ganie pa�stw tego rejonu w orbi- t� swojej dominacji. Kota kszta�tuj�ce opini� publiczn� na Zacho- dzie na og� nie rozumia�y lub nie chcia�y zrozumie� taktyki ra- dzieckiej. W momencie zako�czenia wojny nie by�o jasne, czy zamia- rem Stalina jest w��czenie pa�stw podbitych przez Armi� Czer- won� do ZSRR, czy te� jaka� forma autonomii. Z jednej strony Kreml d��y� do maksymalnego podporz�dkowania sobie pa�stw i spo�ecze�stw �rodkowo-wschodniej Europy, jednak przyst�powa� do realizacji tego zadania ostro#nie i cierpliwie. Zwyci�stwo nad Niemcami znacznie zmniejszy�o konieczno�� liczenia si� przez ZSRR z aliantami zachodnimi. Pozostawa�y jednak na terenie opanowanym przez wojska radzieckie odmienne struktury spo- �eczne, gospodarcze, polityczne i kulturalne, kt�rych przeobra�a- nie na spos�b komunistyczny musia�o potrwa�. W tym celu Stalin wymy�li� przej�ciow� form� pa�stwa "demokracji ludowej", w kt�- rym komuni�ci mieli najpierw zdoby� pe�ni� w�adzy politycznej, a nast�pnie stopniowo przeprowadzi� ubezw�asnowolnienie i so- wietyzacj� spo�ecze�stw. "Demokracja ludowa" jako "ustr�j przej�ciowy do socjaliz- mu" by�a parawanem faktycznych przemian w kierunku pa�stwa totalitarnego. U�ywaj�c go komuni�ci chcieli znieczuli� spo�e- cze�stwa �rodkowo-wschodniej Europy, w du�ej cz�ci d���ce do autentycznych reform spo�ecznych, na wprowadzenie "socjaliz- mu" w wersji radzieckiej. Ideologia oficjalna, opieraj�ca si� na si- le i k�amstwie, tworzy�a sztuczny, pseudonaukowy �wiat, zgodny z rosyjskim podw�jnym my�leniem, dopuszczaj�cym sprzeczno�ci USTANOWIENIE "DEMOKRACJI LUDOWEj" 9 logiczne. "Demokracja" oznacza�a tu bezwzgl�dn� dyktatur�, "po- st�p" - obalenie wszelkich warto�ci i absolutyzacj� w�adzy, "nau- ka" za�- prymitywn� wiar� w zakl�cia ideolog�w. U �r�de� p�- niejszych, trudnych czasem do zrozumienia wewn�trznych dy- lemat�w w �wiecie komunistycznym le�a�a sprzeczno�� n-�dzy utopijn� i pozornie pi�knie brzmi�c� teori� a skrajnie okrutn� praktyk� w�adz. Oprawcy korzystali z okazji, by wy�adowa� swe sadystyczne sk�onno�ci, g�upcy wierzyli w blaski "socjalizmu", nie chc�c w og�le dostrzega� jego krwawych cieni; niekt�rzy inte- lektuali�ci utrzymywali, i� pi�kny rzekomo cel u�wi�ca �rodki i go- dzili si� na coraz wi�ksze z�o w imi� coraz odleglejszych cel�w. Pomimo pocz�tkowych zniszcze� i ogromnych strat ludzkich zwyci�stwo w drugiej wojnie �wiatowej przynios�o Zwi�zkowi Ra- dzieckiemu tak�e przyrost pot�gi miGtarnej, a nawet gospodarczej. Armia Czerwona by�a najwi�ksz� si�� zbrojn� w Europie. Masowe wywo�enia �upu wojennego na terenach zaj�tych oraz przej�cie 25% zak�ad�w produkcyjnych w zachodnich strefach okupa- cyjnych Niemiec oraz reparacje wojenne od Finlandii, Austr�, W�och, W�gier i Rumun� da�y razem przep�yw oko�o 10 mld dolar�w do ZSRR. Ju� w 1947 r. przekroczono tam poziom pro- dukcji z 1941 r.2 Po zako�czeniu wojny Stalin nadal utrcymywa� ca�y aparat w�adzy �elazn� r�k� kontynuuj�c rozpocz�ty w latach trzydziestych masowy terror i permanentn� rewolucj�. Coraz wi�k- sz� rol� odgrywa� rozrastaj�cy si� trzon policyjny systemu. Po tym, jak w czasie wojny sprawy bezpiecze�stwa wy��czono z NKWD tworz�c odr�bny Komisariat Ludowy Bezpiecze�stwa Pa�stwo- wego (NKGB), w 1946 r. oba komisariaty przemianowano na ministerstwa: MWD z Siergiejem Krug�owem i MGB z Wiktorem Abakumowem na czele. Zwierzchnictwo wszystkich tajnych s�u�b utrzyma� jednak �awrentij Beria, kt�ry wyr�s� na drug� po Stali- nie posta� Kremla. W 1945 r. rozpocz�a si� nowa fala aresztowa�, zwi�zana z t�pieniem tych obywateli radzieckich, kt�rzy zbyt wie- le widzieli na Zachodzie lub mieszkali na terenach nowo przy��- czonych. W latach 1945-1947 proces stopniowego opanowywa- nia przez komunist�w �ycia politycznego w �rodkowo-wschodniej Europie posuwa� si� stale naprz�d. Najbardziej zaawansowana na tej drodze by�a Jugos�awia, gdzie partyzantka komunistyczna Josi- pa Broz Tito wydatnie przyczyni�a si� do wyzwolenia kraju, a jej przyw�dcy szybko i okrutnie pozbyli si� opozycji. Podobnie by�o w Albanii. W Bu�garii i Rumun� utworzono pod kontrol� komunist�w 10 ANDRZEJ ALBERT " lub okupant�w radzieckich "fron narodowe, kt�re w atmosferce terroru aparatu policyjnego, znajduj�cego si� w r�ku komunist�w, "wygra�y" g�osowania ludowe, a wkr�tce brutalnie rozprawi�y si� ze wszystkimi politykami niezale�nymi. Pod koniec 1946 r. oba te kraje by�y praktycznie #od kontrol� komunist�w. Na W�grzech wolne wybory z listopada 1945 r. wygra�a partia drobnych rolnik�w (57%), podczas gdy komuni�ci zdobyli zaledwie 17% g�os�w. Mimo to, poniewa� W�gry by�y krajem pokonanym i okupowanym, do- w�dca radzieckich wojsk okupacyjnych Kliment Woroszy�ow utrzy- ma� koalicyjny charakter gabinetu i mianowa� ministrem spraw wewn�trznych komunist� Laszlo Rajka. W 1946 r. rozp�tano czys- tk� w aparacie rz�dowym. Wielu niezale�nych przyw�dc�w aresz- towano pod sfingowanymi zarzutami wsp�pracy z Niemcami. W maju 1947 r. komuni�ci usun�li premiera Ferenca Nagy'ego i doprowadzili do roz�amu w partii drobnych rolnik�w. W Czechos- �owacji utrzymywa�y si� pocz�tkowo rz�dy demokratyczne. W wy- borach z 1946 r. komuni�ci otr Lymali 38% mandat�w, a ugrupowania spoza bloku socjalistyczno-komunistycznego - 51%. Prezydentem pozosta� Bene�, premierem za� mianowano komunist� Klementa Gottwalda. W r�ku komunist�w znalaz�o si� te� Ministerstwo Spraw Wewn�trznych. We wszystkich wymienionych krajach jednym z pierwszych krok�w "front�w narodowych" przejmowanych przez komunist�w by�a reforma rolna i nacjonalizacja g��wnych ga��zi gospodarki. Stosunek Moskwy do poszczeg�lnych kraj�w r�ni� si� nieco: Kreml traktowa� Polak�w z ogromn� nieufno�ci�, Bu�gar�w za� jako nar�d przyjazny, tote� w praktyce polityka radziecka by�a stosunkowo naj�agodniejsza wobec CSR i szybko skomunizowa- nej Bu�gar�, najostrzejsza za� wobec Polski oraz pokonanych W�- gier i Rumunii. Najstraszniejszy los spotka� jednak w��czone po- nownie do ZSRR jako republiki - Litw�, �otw� i Estoni�, gdzie w�adze radzieckie dokona�y prawdziwej masakry niszcz�c wszelki op�r spo�eczny i eksterminuj�c prawie ca�� inteligencj�. Nie licz�c zdobyczy terytorialnych w Polsce, ZSRR utrzyma� zagarni�te w 1940 r. od Rumunii Besarabi� i Bukowin� oraz prze- j�� na mocy traktatu z czerwca 1945 r. Ru� Zakarpack� od Cze- chos�owacji. W ten spos�b Kreml ustanowi� granic� z W�grami i CSR, a tak�e obsadzi� swymi garnizonami g��wne linie komuni- kacyjne w Polsce, na W�grzech i w Rumunii. W stosunkach gospo- darczych Moskwa d��y�a do uzale�nienia "demokracji ludowych" USTANOWIENIE "DEMOKRACJI LUDOWEj" 11 od swych dostaw przejmuj�c dominuj�ce pozycje w ich obrot�ch handlowych oraz przedsi�biorstwach "mieszanych". Kreml t�umi� te� d��enie pa�stw satelickich do rozwoju wymiany wzajemnej oraz wsp�pracy ekonomicznej. Cele radzieckie oraz ich horyzont czasowy by�y w Polsce r�nie rozumiane. Spo�ecze�stwo polskie i jego najaktywniejsze kr�gi rozdziera�a sprzeczno��: z jednej strony nie chciano narzuconych rz�d�w komunistycznych, z drugiej za�...
bogg