pieka nauczyciela nad dzieckiem chorym na cukrzycę typu 1.pdf

Małgorzata Urbańska-Kosińska 1 , Anna Czapracka 2 ,

Jerzy T. Marcinkowski 3

PRACA POGLĄDOWA

Oddział Dziecięcy Szpitala Wojewódzkiego im. Karola Marcinkowskiego SP ZOZ w Zielonej Górze

Krajowe Centrum Kształcenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury w Warszawie

Katedra Medycyny Społecznej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Opieka nauczycieli nad dzieckiem chorym

na cukrzycę typu 1 w szkole i przedszkolu

w świetle obowiązujących w Polsce przepisów

— spojrzenie lekarza i prawnika

The teachers’ care of children ill with IDDM at a school and a kindergarten

in the context of legally binding acts — a doctor’s and lawyer’s point of view

dr n. med. Małgorzata Urbańska-Kosińska

W 1988 roku ukończyła studia na Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej w Poznaniu. Specjalista pediatra, w trakcie

specjalizacji z diabetologii. Pracuje na Oddziale Dziecięcym Szpitala Wojewódzkiego w Zielonej Górze oraz w Poradni

Diabetologicznej NZOZ „Consilium” w Zielonej Górze. W 2007 roku uzyskała stopień doktora nauk medycznych (rozpra-

wa doktorska pt. „Sytuacja społeczna dziecka z cukrzycą typu 1 w regionie zielonogórskim”) na Uniwersytecie Medycz-

nym w Poznaniu, Wydział Lekarski. Członek Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego i Polskiego Towarzystwa Diabeto-

logicznego. Członek Rady Okręgowej Izby Lekarskiej w Zielonej Górze, w latach 1998–2006 sekretarz Rady OIL.

mgr prawa Anna Czapracka

Sędzia Sądu Okręgowego w Poznaniu. Orzekała w VIII Wydziale Ubezpieczeń Społecznych w latach 2000–2006. Od

2006 roku pracuje w Krajowym Centrum Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury w Warszawie (od marca

2009 roku w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury) — Dział Współpracy Międzynarodowej.

prof. UM dr hab. n. med. Jerzy Tadeusz Marcinkowski

Urodził się 1 maja 1948 roku w Wadowicach. W 1971 roku ukończył studia na Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej

w Poznaniu. W 1977 roku uzyskał I stopień specjalizacji z medycyny społecznej, w 1979 roku II stopień specjalizacji

z higieny środowiska, a w 1982 roku II stopień specjalizacji z neurologii, natomiast w 2004 roku II stopień specjalizacji ze

zdrowia publicznego. W 1974 roku uzyskał stopień doktora nauk medycznych, natomiast w 1997 roku — doktora

habilitowanego. W 2004 roku został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Jest kierowni-

kiem Katedry Medycyny Społecznej oraz kierownikiem Zakładu Higieny. Jest członkiem Komitetu Epidemiologii

i Zdrowia Publicznego Wydziału Nauk Medycznych Polskiej Akademii Nauk Oddziału Komitetu Ergonomii Oddziału

Wielkopolskiego Polskiej Akademii Nauk. Pełni funkcję konsultanta wojewódzkiego w dziedzinie epidemiologii dla

województwa wielkopolskiego i lubuskiego. Od 2006 roku jest wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Higienicznego, od

2008 roku — Polskiego Towarzystwa Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego, zaś od 2007 roku — Polskiego

Towarzystwa Terapii Manualnej w Modelu Holistycznym. Pełni

funkcję Redaktora Naczelnego kwartalnika „Problemy Higieny

i Epidemiologii” — organu Polskiego Towarzystwa Higienicznego

od 2005 roku. W latach 1993–2005 był zastępcą okręgowego

rzecznika odpowiedzialności zawodowej. Od 1983 roku pełni funk-

cję biegłego sądowego Sądu Okręgowego w Poznaniu w dzie-

dzinie neurologii. Jego zainteresowania naukowe obejmują: hi-

gienę i epidemiologię, ergonomię, profilaktykę w zawodach me-

dycznych, medycynę społeczną, zdrowie publiczne, ocenę jako-

ści opieki zdrowotnej, w tym genezę i losy skarg przeciwko leka-

rzom, orzecznictwo lekarskie. Jest promotorem 21 prac doktor-

skich i 39 prac magisterskich.

Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2009, 9, 1, 1–7

www.ddk.viamedica.pl

Adres do korespondencji:

dr med. Małgorzata Urbańska-Kosińska

Oddział Dziecięcy Szpitala Wojewódzkiego

im. Karola Marcinkowskiego SP ZOZ w Zielonej Górze

ul. Zyty 26, 65–046 Zielona Góra

e-mail: malgouk@wp.pl

Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2009, Vol. 9, No. 1

Abstract

Taking care of children with IDDM at school and kindergar-

ten in Poland makes some problems. A caregiver’s knowled-

ge about diabetes is necessary to provide them with a pro-

per care. Moreover, there is a need of performing medical

interventions. Parents and doctors expect co-operation of

teachers. The range of care depends on teacher’s approach,

and may be different, mainly because of unclear questions

in legal acts. The aim of the study was to analysis of legally

binding acts connected with taking care of children ill with

IDDM in educational institutions and indication of the range

of teachers’ duties that result from those regulations.

General duty of providing care by teachers of all pupils

results mainly from acts like: System of Education Act and

Act “Teacher’s Card” but these regulations don’t indicate

any concrete duties of teacher connected with “care”.

Duty of help in case of threat of health and life are regulated

in Penal Code nevertheless performing this duty towards

child with IDDM is in contradiction to more detailed acts

which forbid carrying out medical interventions to a person

who is not medically educated.

Parents’ and doctors’ expectations are in contradiction to

lawyers’ opinions about teachers’ responsibility. Legal

rules do not indicate in clear way the range of teachers’

duties, but according to legal binding rules — performing

medical interventions by them is forbidden. Specific cha-

racter of IDDM causes the need of enacting legal rules

due to ensure safety of children and teachers taking care

of them.

Diabet Dośw Klin 2009; 9, 1: 1–7

key words: diabetes mellitus type 1, children with IDDM,

taking care at educational institutions, caregiver

Wstęp

ce się do tego szczególnego rodzaju opieki, jakiej wy-

maga dziecko z cukrzycą typu 1.

Nadrzędną ustawą jest Konstytucja Rzeczypospo-

litej Polskiej. Jej klauzule zawierają wskazówki ogólne.

I tak, art. 32 zakazuje dyskryminacji w życiu społecz-

nym z jakiejkolwiek przyczyny — a więc również z po-

wodu cukrzycy.

Z kolei art. 68 mówi, że wśród osób, w stosunku do

których władze publiczne mają szczególne zobowiąza-

nia dotyczące zapewnienia im szczególnej opieki zdro-

wotnej, znajdują się dzieci i osoby niepełnosprawne.

Zatem dziecko z cukrzycą, zarówno z racji swego wie-

ku, jak i niepełnosprawności, powinno być objęte szcze-

gólną opieką państwa. Powinno mieć też zapewniony

równy dostęp do wykształcenia, co gwarantuje art. 70 kon-

stytucji.

Konstytucja nie ma bezpośredniego zastosowania,

dopiero w ustawach mogą być nadawane konkretne

uprawnienia lub nakładane obowiązki.

Czy istnieją przepisy szczegółowe, gwarantujące

dziecku z cukrzycą opiekę w czasie jego pobytu w szko-

le czy przedszkolu w zakresie szerszym niż nad prze-

ciętnym dzieckiem?

Wśród przepisów szczegółowych zapewniających

opiekę ze strony szkoły i nauczyciela znajduje się Usta-

wa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku

art. 1 (tekst jednolity: Dz.U. 2004 r., nr 256, poz. 2572,

z późn. zm.), która mówi, że: „Szkoła zapewnia realiza-

cję prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki,

odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju”. Rów-

nież ustawa „Karta Nauczyciela” z dnia 26 stycznia

1982 r., rozdz. 2 art. 6 (tekst jednolity: Dz.U. 2006 r., nr 97,

poz. 674, z późn. zm.) obok zadań dydaktycznych i wycho-

wawczych wymienia zadanie opiekuńcze nauczyciela:

„Nauczyciel zobowiązany jest rzetelnie realizować za-

dania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz

W Polsce jest około 16 000 dzieci poniżej 18. roku

życia z cukrzycą typu 1, a w ciągu ostatnich lat obser-

wuje się tendencję wzrostową wskaźnika chorobowości [1].

Narastają zatem problemy związane z opieką nad tymi

dziećmi w szkole i przedszkolu, gdyż dziecko z cukrzycą

typu 1 wymaga szczególnej, dodatkowej opieki. Z jed-

nej strony wiąże się ona z koniecznością codziennego,

wielokrotnego wykonywania wielu zabiegów medycz-

nych, takich jak pobranie krwi w celu oznaczenia glike-

mii, interpretacja tego wyniku, ustalenie dawki insuliny

i jej podanie w iniekcji czy wreszcie wykonanie zastrzy-

ku glukagonu w sytuacji ciężkiego niedocukrzenia.

Z drugiej strony dziecko z cukrzycą typu 1 wymaga

pewnych dodatkowych działań opiekuńczych, takich jak

dopilnowanie, czy zjadło posiłek w odpowiedniej ilości

i czy jakość tego posiłku jest właściwa, zwrócenie uwa-

gi na aktywność fizyczną dziecka oraz odniesienie jej

do poziomu glikemii i spożywanego posiłku. Wymaga

to odpowiedniej wiedzy i umiejętności opartych na edu-

kacji diabetologicznej.

Dziecko jest szczególnym pacjentem — z racji swe-

go wieku zdanym na pomoc osób dorosłych. Są nimi

oczywiście w pierwszym rzędzie opiekunowie prawni,

czyli zwykle rodzice, jednak w chwili rozpoczęcia nauki

w przedszkolu czy szkole, gdzie spędza nierzadko 1/3 do-

by, zarówno rodzice, jak i lekarze oczekują, że dziecko

będzie mieć wsparcie w nauczycielach. Z praktyki wyni-

ka, że zakres działań opiekuńczych, na jaki godzą się

nauczyciele, bywa bardzo różny.

Celem pracy było znalezienie odpowiedzi na pyta-

nie, jakiego zakresu opieki można się domagać od na-

uczycieli w świetle obowiązującego w Polsce prawa?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, przeanalizowano

akty prawne obowiązujące w naszym kraju, a odnoszą-

www.ddk.viamedica.pl

Małgorzata Urbańska-Kosińska i wsp. Opieka nauczycieli nad dzieckiem chorym na cukrzycę typu 1

podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wycho-

wawczą i opiekuńczą ”.

Należy jednak wskazać, że z punktu widzenia prawa

żadna z wymienionych ustaw nie definiuje, na czym ma

polegać funkcja opiekuńcza nauczyciela. Trzeba bo-

wiem zdawać sobie sprawę, że pojęcie „opieka” jest

terminem prawnym. Tymczasem nauczyciel nie jest

opiekunem prawnym w rozumieniu przepisów Kodeksu

Rodzinnego i Opiekuńczego, dlatego też jego rola opie-

kuńcza może być różnie interpretowana. O tym, że in-

terpretacje te mogą być skrajnie różne, świadczą dwie

opinie prawnicze sformułowane w odniesieniu do faktu,

że ustawy nie definiują funkcji opiekuńczej nauczyciela.

W pierwszej z nich (Chałas J. i wsp. Kancelaria praw-

na w Katowicach) twierdzi się, że skoro ustawy nie defi-

niują tej funkcji, to „(...) Należy przyjąć, że w pojęciu tym

zawiera się realizacja wszelkich działań mających na

celu zapewnienie uczniom właściwej opieki w szkole,

w szczególności bezpieczeństwa uczniów. Można

uznać, że jest to wystarczająca podstawa do wymaga-

nia od nauczycieli, aby zwracali szczególną uwagę na

uczniów chorych na cukrzycę i zapewniali im właściwą

opiekę podczas przebywania w szkole. (...) Przepisy nie

wyjaśniają natomiast, jakie czynności powinien podej-

mować nauczyciel wobec ucznia chorego na cukrzycę”.

Z kolei w drugiej opinii prawnej (Czapracka A. Krajo-

we Centrum Kształcenia Kadr Sądów Powszechnych

i Prokuratury w Warszawie) uważa się, że skoro klauzu-

le generalne art. 6 ustawy „Karta Nauczyciela” ani prze-

pisy Ustawy o systemie oświaty nie nakładają na na-

uczycieli żadnych konkretnych zobowiązań, to „(...) Na

żadnym nauczycielu szkoły publicznej — niezatrudnio-

nym przez placówki przystosowane do opieki nad dzieć-

mi niepełnosprawnymi — nie ciążą żadne szczególne

obowiązki”. Zatem już kwestia wymagania od nauczy-

cieli zwrócenia szczególnej uwagi na dziecko z cukrzycą

typu 1 nie jest jednoznacznie określona i nie daje odpo-

wiedzi na pytanie, jakiego zakresu tej opieki możemy

od nich wymagać.

Jeszcze trudniejsza jest sytuacja prawna związana

z koniecznością wykonywania u dziecka z cukrzycą wy-

mienionych wcześniej zabiegów medycznych.

Co prawda, przepis art. 68 Konstytucji Rzeczypo-

spolitej Polskiej przyznaje każdemu prawo do ochro-

ny zdrowia, a w ustępie 3 zobowiązuje władze publicz-

ne do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzie-

ciom i osobom niepełnosprawnym, jest jednak zbyt

ogólny, podobnie jak zobowiązania wyrażone w Usta-

wie o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku

(tekst jednolity: Dz.U. 2004 r., nr 256, poz. 2572, z późn.

zm.). W art. 4 tej ustawy zwraca się uwagę na koniecz-

ność troski o zdrowie ucznia: „Nauczyciel w swoich

działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuń-

czych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów,

troską o ich zdrowie , postawę moralną i obywatelską

z poszanowaniem godności osobistej ucznia”, ale bez

zdefiniowania tego działania.

Istnieje natomiast wiele przepisów prawnych, w któ-

rych określa się konieczność posiadania uprawnień do

wykonywania zabiegów i czynności polegających na

pobraniu od pacjenta materiału do badań (a więc np.

pobrania krwi na oznaczenie glikemii), leczenia (a więc

ustalenia dawki leku czy jego podania), badania stanu

zdrowia oraz pielęgnacji chorych. I tak, w Ustawie

o zakładach opieki zdrowotnej z dnia 30 sierpnia 1991

roku (Dz.U. z 1991 r., nr 91, poz. 408, z późn. zm.) mówi

się, że: „Świadczenia zdrowotne udzielane są wyłącz-

nie przez osoby wykonujące zawód medyczny oraz

spełniające wymagania zdrowotne, określone w odręb-

nych przepisach”. Te odrębne przepisy to:

— Ustawa o zawodzie lekarza z dnia 5 grudnia 1996 r.

(Dz.U. tekst jednolity z 2002 r., nr 21, poz. 204,

z późn. zm.);

— Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z dnia

5 lipca 1996 r. (Dz.U. tekst jednolity z 2001 r., nr 57,

poz. 602, z poźn. zm.);

— Ustawa o diagnostyce laboratoryjnej z dnia 27 lip-

ca 2001 r. (Dz.U. z 2001 r., nr 100, poz. 1083, z późn.

zm.);

— Ustawa o zawodzie felczera z dnia 20 lipca 1950 r.

(Dz.U. tekst jednolity z 1950 r., nr 36, poz. 336,

z późn. zm.);

— Ustawa o państwowym ratownictwie medycznym

z dnia 25 lipca 2001 r. (Dz.U. z 2001 r., nr 113, poz. 1207,

z późn. zm.).

Określają one w bardzo szczegółowy sposób zakres

działań leczniczo-terapeutycznych, jakie mogą być wy-

konywanie przez przedstawicieli poszczególnych zawo-

dów medycznych.

Żadne natomiast przepisy nie upoważniają nauczy-

ciela do wkraczania w kompetencje opieki medycznej

— nie może on wykonywać jakichkolwiek zabiegów

medycznych. Należy również zdawać sobie sprawę, że

rodzice dziecka nie mogą upoważnić nauczyciela do

dokonywania tych zabiegów.

Dlatego też nie można stwierdzić bezprawności za-

niechania w przypadku odmowy wykonywania takich

zabiegów — ma ona bowiem miejsce tylko wtedy, gdy-

by istniał obowiązek działania lub też zakaz sprowadze-

nia skutku, który przez zaniechania mógłby zostać spro-

wadzony.

Kto więc, jeśli nie nauczyciel w placówce oświatowo-

wychowawczej może zająć się tymi zadaniami opieki

nad dzieckiem z cukrzycą, które wymagają wykonania

zabiegów medycznych?

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia

w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opie-

ki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą z dnia 22 grud-

www.ddk.viamedica.pl

Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2009, Vol. 9, No. 1

nia 2004 roku (Dz.U. nr 282, poz. 2814) oraz Ustawą

o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych

ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 roku

(Dz.U. nr 210, poz. 2135, z późn. zm.) tylko pielęgniarka

i higienistka szkolna mają prawo dokonywania zabie-

gów leczniczych, a także obowiązek współpracy z ro-

dzicami i lekarzami. Rozwiązanie to powoduje jednak

wiele problemów.

Przede wszystkim, jedynie w 30% szkół w Polsce

pielęgniarka jest obecna w szkole codziennie [2]. We-

dług informacji Instytutu Matki i Dziecka w roku szkol-

nym 2001/2002 w większości przypadków jedna pielę-

gniarka lub higienistka szkolna sprawowała opiekę nad

uczniami w dwóch, trzech, a nawet w większej liczbie

szkół; nierzadko jedna pielęgniarka opiekowała się

szkołami z terenu całej gminy [3]. Wynika to między

innymi z faktu przyjmowania kryterium ilościowego —

pielęgniarce przypisana jest pewna liczba uczniów, któ-

rymi ma się opiekować; na przykład ze sprawozdania

Ministerstwa Zdrowia MZ-06 z roku szkolnego 2000/

2001 wynika, że w szkołach podstawowych na jedną

pielęgniarkę/higienistkę szkolną przypadało średnio

1000–1100 uczniów, w gimnazjach 900–1000 uczniów,

a w szkołach ponadgimnazjalnych około 1300 uczniów.

Sytuacja w najbliższych latach raczej się nie zmieni,

gdyż przyjęty w 2004 roku Rządowy Program „Profilak-

tyczna opieka zdrowotna nad dziećmi i młodzieżą

w środowisku nauczania i wychowania” [4] nadal zakła-

da kryterium ilościowe: jedna pielęgniarka docelowo po-

winna objąć opieką 800 uczniów (dopuszcza się zwięk-

szenie liczby uczniów do 1000), a maksymalnie 2–3 mniej-

sze szkoły. W przypadku szkół specjalnych czy integra-

cyjnych liczba uczniów objętych opieką pielęgniarską

powinna być mniejsza niż 800, nie ma jednak wytycz-

nych zalecających codzienną obecność pielęgniarki

w takiej szkole. Pozostaje więc model pielęgniarki „krą-

żącej” między szkołami.

Jednak nawet codzienna obecność pielęgniarki

w szkole nie rozwiązuje w pełni problemu. W przypadku

wyjścia grupy czy klasy poza szkołę, na przykład na

spacer czy do teatru (nie wspominając o wyjazdach na

wycieczkę) pielęgniarka musiałaby towarzyszyć dziec-

ku choremu na cukrzycę. Sytuacja byłaby w zasadzie

nierozwiązywalna w przypadku obecności więcej niż

jednego dziecka z cukrzycą w szkole — a takich szkół

jest i będzie coraz więcej.

Szczególny niepokój budzi w tym momencie wyobra-

żenie sobie sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia

dziecka pod postacią ciężkiej hipoglikemii, wymagają-

cej podania zastrzyku glukagonu. Co prawda art. 162 § 1

Kodeksu Karnego mówi, że: „Kto człowiekowi znajdu-

jącemu się w położeniu grożącym bezpośrednim nie-

bezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerb-

ku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić

bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeń-

stwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdro-

wiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”, co

oznacza, że w sytuacji szczególnej nauczyciel mógłby

wykonać zastrzyk z glukagonu. To przekonanie staje

się mniej pewne, gdy zapoznamy się z kolejnym

art. 162 § 2 Kodeksu Karnego : „Nie popełnia prze-

stępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest koniecz-

ne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warun-

kach, w których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze

strony instytucji lub osoby do tego powołanej”. Wezwa-

nie niezwłocznej pomocy, czyli Pogotowia Ratunkowe-

go, nie jest problemem, pozostaje nim jednak czas przy-

bycia takiej pomocy.

Nauczyciel mający pod opieką dziecko z cukrzycą

jest w bardzo trudnej sytuacji. Wiedząc, że w razie utra-

ty przytomności z powodu hipoglikemii powinno się po-

dać glukagon, nie może tego zrobić, bo jest to niezgod-

ne z prawem w świetle wspomnianych wcześniej ustaw.

Ryzyko podjęcia, bezprawnego w świetle przepisów,

działania wyklucza możliwość przejęcia przez nauczy-

ciela zabiegów medycznych wobec dziecka chorego

na cukrzycę, mimo potrzeby medycznej i relatywnie nie-

wysokiego ryzyka wystąpienia komplikacji. Kodeks Kar-

ny nie daje jednoznacznej odpowiedzi, czy w sytuacji

zagrożenia życia taka interwencja jest dopuszczalna.

Istnieje zatem konieczność kazuistycznego odniesienia

się do okoliczności faktycznych każdego zdarzenia, co,

zawierając element ocenny, rodzi wątpliwości natury

prawnej. Sytuację komplikuje jeszcze fakt, że nauczy-

ciel jest osobą zobowiązaną do opieki nad uczniem,

w związku z czym w razie narażenia ucznia na bezpo-

średnie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego

uszczerbku na zdrowiu podlega zaostrzonej odpowie-

dzialności ( art. 160 § 2 Kodeksu Karnego ).

Do czasu wprowadzenia — niewątpliwie niezbęd-

nych — nowelizacji w aktualnych przepisach należało-

by oprzeć się na rozwiązaniach zgodnych z obecnie

obowiązującym prawem.

Aktualnie istnieją dwa rozwiązania przedstawionej

sytuacji związanej z „medycznym” aspektem opieki nad

dzieckiem z cukrzycą.

Pierwszym z nich jest nauczanie indywidualne dziec-

ka w domu, pod opieką rodziców (wykonujących wspo-

mniane zabiegi medyczne), którego podstawą jest orze-

czenie o potrzebie kształcenia specjalnego, wydane

przez zespół orzekający poradni psychologiczno-peda-

gogicznej na podstawie Rozporządzenia Ministerstwa

Edukacji Narodowej w sprawie orzekania o potrze-

bie kształcenia specjalnego lub indywidualnego na-

uczania dzieci i młodzieży z dnia 12 lutego 2007 roku

(Dz.U. nr 13, poz. 114, zm. z 2003 r., nr 23, poz. 192).

Nauczanie to zwykle przebiega w ograniczonej liczbie

godzin, przedmiotów i wykładowców, a ponadto nie

www.ddk.viamedica.pl

Małgorzata Urbańska-Kosińska i wsp. Opieka nauczycieli nad dzieckiem chorym na cukrzycę typu 1

spełnia jednej z podstawowych funkcji edukacji w pla-

cówkach oświatowo-wychowawczych, jaką jest kontakt

z rówieśnikami i kształtowanie prawidłowych relacji spo-

łecznych przez dziecko. Ponadto, trudno sobie wyobra-

zić, aby blisko 16 000 osób (a tyle jest dzieci z cukrzycą

typu 1 w Polsce) uczyło się indywidualnie.

Drugim możliwym w świetle obowiązującego aktual-

nie prawa rozwiązaniem jest stworzenie specjalnych

ośrodków zapewniających realizację obowiązku szkol-

nego dla dzieci niepełnosprawnych ( Rozporządzenie

Ministra Zdrowia w sprawie zakresu i organizacji pro-

filaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i mło-

dzieżą z dnia 22 grudnia 2004 roku na podstawie Usta-

wy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowa-

nych ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 ro-

ku Dz.U., nr 210, poz. 2135, z późn. zm.). Ośrodki takie

funkcjonują i są stworzone na przykład dla dzieci niewi-

domych i głuchoniemych. Nie oceniając takiego stano-

wiska ustawodawcy, trzeba stwierdzić, że ten stan praw-

ny pozwala na eliminację dziecka chorego na cukrzycę,

które wymaga monitorowania stężenia glukozy we krwi

czy podawania insuliny również w trakcie pobytu w pla-

cówce szkolnej, z nauczania w placówkach otwartych,

kierując je do placówek specjalistycznych, przystosowa-

nych do zapewnienia opieki medycznej.

Wydaje się, że takie rozwiązanie nie byłoby zaakcep-

towane przez rodziców dzieci z cukrzycą, jak też nie jest

potrzebne, gdyż dzieci te potrafią normalnie funkcjono-

wać w szkole, a wymagają tylko pewnego wsparcia

i dodatkowej opieki. Ich niepełnosprawność jest innego

rodzaju niż niepełnosprawność dzieci niesłyszących czy

niewidomych, przy czym należy pamiętać, że dzieci te

mają prawo wyboru i uczęszczania do normalnej szkoły

publicznej. Przymusowe przebywanie dzieci z cukrzycą

w specjalnych szkołach nosiłoby znamiona dyskrymi-

nacji, co jest niedopuszczalne w świetle obowiązujące-

go prawa.

Jak wynika z powyższej analizy przepisów, niezbęd-

na jest ich nowelizacja. W pierwszej kolejności powinna

ona dotyczyć szczegółowego określenia zakresu wy-

maganych od nauczyciela działań w opiece nad dziec-

kiem z cukrzycą, z uwzględnieniem obowiązkowej eduka-

cji nauczycieli mających pod opieką małego diabetyka.

Nie da się tej rekonstrukcji przepisów dokonać bez zmian

w poglądach na wykonywanie zabiegów medycznych.

Zmiana ta jest niezbędna, gdyż w miarę rozwoju na-

uki i technologii w rzeczywistości bardzo wiele zabie-

gów medycznych wykonują osoby bez wykształcenia

medycznego i odpowiednich uprawnień. Przecież ro-

dzice dziecka z cukrzycą rzadko są osobami mającymi

zawód medyczny, a uczy się ich i wymaga od nich

wykonywania zabiegów określonych jako „medyczne”.

W innych dziedzinach medycyny rodzice czy opiekuno-

wie lub sami pacjenci wykonują dużo bardziej skompli-

kowane zabiegi medyczne — dializę otrzewnową, żywie-

nie pozajelitowe, nie wspominając o wykonywaniu iniek-

cji wielu leków na przykład przeciwzakrzepowych i hor-

monalnych. Hipokryzją więc byłoby utrzymywanie, że za-

biegi medyczne przeprowadzają tylko i wyłącznie osoby

wykonujące określony zawód medyczny. Może należy

rozdzielić pojęcie „zabieg medyczny” od pojęcia „świad-

czenie medyczne”, wykonywanie tych drugich rezerwu-

jąc dla osób mających wykształcenie medyczne, z wy-

mogami określonymi odpowiednimi ustawami.

Zakładając, że opisane na wstępie artykułu czynno-

ści „medyczne” niezbędne w opiece nad dzieckiem

z cukrzycą typu 1 nazwiemy „zabiegami medycznymi”,

które prawo po nowelizacji pozwoliłoby wykonywać

osobom opiekującym się dzieckiem (po uzyskaniu od-

powiedniego, poświadczonego certyfikatem, przeszko-

lenia), nie byłoby przeszkód prawnych, aby taką osobą

mógł być nauczyciel w szkole czy przedszkolu.

Tego typu rozwiązanie przyjęto w Stanach Zjedno-

czonych, gdzie niewątpliwie opieka nad dzieckiem

z cukrzycą typu 1 w placówkach oświatowo-wychowaw-

czych jest zorganizowana w sposób wyjątkowo prze-

myślany i spójny [5]. Nadrzędnym założeniem jest fakt

zakazu dyskryminacji osób niepełnosprawnych, wyni-

kający z wielu aktów prawnych ( 504 Rehabilitation Act

[1973], American with Disabilities Act, Individuals

with Disability Education Act ). Dziecko z cukrzycą

jest automatycznie uznawane za niepełnosprawne.

W związku z tym każda szkoła czy inna placówka korzy-

stająca z finansowania federalnego musi odpowiednio

dostosować się do specjalnych potrzeb dziecka z cu-

krzycą. Dotyczy to w pierwszej kolejności obowiązko-

wej edukacji diabetologicznej (obejmującej także umie-

jętność wykonywania zabiegów medycznych) całego

personelu szkoły (nie tylko nauczycieli, ale i pielęgniarki

szkolnej, administracji, kierowcy autobusu szkolnego

itp.). Drugim elementem jest sporządzenie planu opieki

diabetologicznej, który w formie pisemnej w sposób in-

dywidualny i bardzo szczegółowy określa zasady opie-

ki nad dzieckiem w szkole (np. dawki, czas i miejsce

podawania insuliny, docelowe wartości glikemii). W pla-

nie tym zaznaczone są nie tylko obowiązki szkoły, ale

także obowiązki rodziców (np. zapewnienie glukome-

tru, dodatkowych posiłków) oraz ucznia (w zależności

od jego wieku czy możliwości intelektualnych).

Nie ma przeszkód, aby w Polsce zastosować ame-

rykańskie rozwiązania. W naszym kraju również ist-

nieje zakaz dyskryminacji, określony nie tylko przez

art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej , ale

i wiele konwencji ratyfikowanych przez Polskę (m.in.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ, Eu-

ropejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka

i Podstawowych Wolności, Konwencja o Prawach

Dziecka ONZ art. 23 ).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: