Instrukcja Kongregacji Kultu Bożego O koncertach w kościołach.pdf

Instrukcja Kongregacji Kultu Bożego

O koncertach w kościołach

I. Muzyka w kościołach poza obrzędami liturgicznymi

1. Zainteresowanie muzyką jest jedną z cech współczesnej kultury. To, że dzięki pośrednictwu radia, płyt,

kaset i telewizji można dziś z taką łatwością słuchać muzyki poważnej w domu, nie zmniejszyło, a wręcz

pogłębiło potrzebę uczestniczenia w koncertach i słuchania jej "na żywo". Jest to zjawisko pozytywne, gdyż

muzyka i śpiew sprzyjają duchowemu uwzniośleniu.

Rosnąca ilość koncertów doprowadziła ostatnio do tego, że w wielu krajach odbywają się one często w

kościołach. Dzieje się tak z różnych powodów, takich jak trudności ze znalezieniem odpowiednich

pomieszczeń; wymogi akustyki, które wnętrza kościołów zazwyczaj spełniają; względy estetyczne,

skłaniające do wykonywania utworów muzycznych w pięknym otoczeniu; zwyczaj odtwarzania dzieł

muzycznych w środowisku, w którym one powstały; również przyczyny czysto praktyczne, zwłaszcza jeśli

chodzi o koncerty organowe, bowiem organy wchodzą zazwyczaj w skład wyposażenia kościoła.

2. Równolegle z tym zjawiskiem o charakterze kulturowym, także w Kościele pojawiła się nowa sytuacja.

Podczas obrzędów liturgicznych Scholae cantorum miały zwykle mało okazji do zaprezentowania swego

normalnego repertuaru, czyli sakralnej muzyki polifonicznej. Stąd zrodziła się inicjatywa organizowania w

kościołach koncertów muzyki sakralnej. Podobnie stało się ze śpiewem gregoriańskim, który wszedł do

programów koncertów organizowanych w kościołach i poza nimi.

Na uwagę zasługuje także inicjatywa "koncertów duchowych", nazywanych tak ze względu na rodzaj

prezentowanej muzyki, którą można uznać za sztukę religijną, zawarte w niej motywy, towarzyszące jej

słowa, a także miejsca, w których jest ona zazwyczaj wykonywana.

Koncerty te mogą być niekiedy połączone z czytaniem Pisma, modlitwą i medytacją. Zbliżone są więc do

"praktyk nabożnych".

3. Zjawisko coraz częstszego wykorzystywania kościołów jako miejsca koncertów stawia proboszczów i

rektorów wobec pytań, które wymagają odpowiedzi.

Udostępnianie kościołów na wszelkiego typu koncerty wywołuje sprzeciw i niezadowolenie wielu wiernych,

zaś bezwzględna odmowa ich udostępniania byłaby źle przyjęta przez organizatorów, muzyków i

śpiewaków.

Przede wszystkim należy mieć tu na uwadze samą istotę i przeznaczenie kościołów. Kongregacja Kultu

Bożego uważa za słuszne zaproponowanie Konferencjom Episkopatów oraz kompetentnym krajowym

komisjom do spraw liturgii i muzyki sakralnej elementów do refleksji i właściwej interpretacji norm

kanonicznych, odnoszących się do wykonywania w kościołach różnego rodzaju utworów muzycznych:

muzyki i śpiewów o charakterze liturgicznym, muzyki powstałej z inspiracji religijnej, muzyki niereligijnej.

4. Jest rzeczą niezbędną, by w kontekście współczesności ponownie odczytać ogłoszone wcześniej

dokumenty, a przede wszystkim Konstytucję o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, Instrukcję Musicam

sacram z 5 września 1967 roku, Instrukcję Liturgicae instaurationes z 5 września 1970 roku, a także mieć na

uwadze kanony 1210, 1213, i 1222 Kodeksu Prawa Kanonicznego.

Niniejszy list jest poświęcony przede wszystkim sprawie wykonywania utworów muzycznych w kościele poza

obrzędami liturgicznymi. Kongregacja Kultu Bożego pragnie w ten sposób dopomóc poszczególnym

biskupom w podejmowaniu właściwych decyzji pasterskich, uwzględniających sytuację społecznokulturalną

ich środowisk.

II. Elementy do refleksji

Istota i przeznaczenie kościołów

5. Zgodnie z tradycją, którą ukazuje ryt poświęcenia kościoła i ołtarza, świątynie są przede wszystkim

miejscem, w którym gromadzi się lud Boży. Lud Boży, "zgromadzony w jedności Ojca, Syna i Ducha

Świętego, jest Kościołem, świątynią Boga zbudowaną z żywych kamieni, gdzie w duchu i prawdzie wielbi się

Ojca. Już w najdawniejszych czasach pojęciem kościół został objęty również budynek, w którym wspólnota

chrześcijańska gromadziła się, by słuchać słowa Bożego, razem się modlić, przyjmować sakramenty,

sprawować Eucharystię" i wielbić ją tam jako trwający nieustannie sakrament 1 .

Tak więc kościołów nie można uważać za zwyczajne miejsce "publiczne", mogące służyć wszelkiego rodzaju

zgromadzeniom. Są to miejsca święte, przeznaczone wyłącznie i na stałe, od momentu ich konsekracji lub

poświęcenia, do sprawowania kultu Bożego.

Świątynie są widzialnym znakiem Kościoła pielgrzymującego na ziemi i zapowiedzią niebieskiego Jeruzalem;

miejscami, w których już teraz, na tym świecie, urzeczywistnia się tajemnica komunii pomiędzy Bogiem i

ludźmi. Zarówno w miastach, jak i na wsiach, kościół jest uważany także dzisiaj jako dom Boży, czyli znak

Jego zamieszkania wśród ludzi. Pozostaje on miejscem świętym również wtedy, gdy nie odbywają się w nim

obrzędy liturgiczne.

W niespokojnym i pełnym zgiełku społeczeństwie, zwłaszcza w wielkich miastach, kościoły są również

miejscem, gdzie w ciszy i modlitwie ludzie znajdują duchowe uspokojenie lub światło wiary.

Jednakże dzieje się tak tylko wtedy, gdy kościoły zachowują swoją tożsamość. Wykorzystanie kościołów do

celów niezgodnych z ich przeznaczeniem zagraża właściwej im funkcji znaku chrześcijańskiej tajemnicy,

wyrządzając mniej lub bardziej poważną szkodę pedagogii wiary i wrażliwości ludu Bożego. Jak bowiem

mówi Pan: "Mój dom będzie domem modlitwy" (Łk 19,46).

Znaczenie muzyki sakralnej

6. Należy tu podkreślić pozytywną rolę tak wokalnej, jak i instrumentalnej muzyki sakralnej. Pod pojęciem

muzyki sakralnej rozumiemy taką "muzykę, która służy sprawowaniu kultu Bożego i jako taka odznacza się

charakterem sakralnym i łagodnością form" 2 . Kościół uważa ją za "skarbiec nieocenionej wartości

wybijający się ponad inne sztuki" i przyznaje jej "służebną funkcję (...) w liturgii" 3 . Zaleca także, aby ów

skarbiec "z największą troskliwością zachowywać i otaczać opieką" 4 .

Kiedy muzyka sakralna wykonywana jest podczas nabożeństwa, winna ona być dostosowana do rytmu i

wymogów liturgii. Pociąga to za sobą nierzadko konieczność wykonywania tylko fragmentów dzieł, które

powstały w czasach, kiedy czynne uczestnictwo wiernych w liturgii nie było przedstawiane jako źródło

autentycznej duchowości chrześcijańskiej 5 .

Zmiany w zasadach wykonywania utworów muzycznych są analogiczne do tych, które dotyczą innych dzieł

sztuki, służących sprawowaniu liturgii. Przebudowie uległy na przykład prezbiteria, poprzez usytuowanie

miejsca przewodniczenia liturgii, ambony i ołtarza versus populum. Nie świadczy to bynajmniej o braku

poszanowania dla przeszłości, ale służy wyższemu celowi, jakim jest dążenie do uczestnictwa całego

zgromadzenia. Ewentualne wykonanie dzieł muzycznych w postaci skróconej może być uzupełnione

prezentacją ich w całości poza liturgią w formie koncertów muzyki sakralnej.

Organy

7. Rola organów w czasie sprawowania liturgii jest dzisiaj bardzo ograniczona. Dawniej, gdy wierni byli tylko

"niemymi i biernymi widzami" obrzędów liturgicznych, dźwięk organów zastępował ich czynne uczestnictwo

6 .

Organy mogą służyć podczas nabożeństwa jako akompaniament i wzmocnienie śpiewów wykonywanych

zarówno przez zgromadzenie wiernych, jak przez scholę. Ich dźwięk nie może jednak zagłuszać modlitw lub

śpiewu celebransa, ani też czytań lektora lub diakona.

Zgodnie z tradycją, milczenie organów winno być również przestrzegane w okresach pokutnych (Wielki

Tydzień), w czasie Adwentu oraz podczas liturgii za zmarłych. W tych przypadkach organy mogą

towarzyszyć jedynie śpiewom.

Wskazane jest, aby muzyka organowa rozbrzmiewała nawet przez dłuższy czas jako przygotowanie do

liturgii i po jej zakończeniu.

Jest rzeczą najwyższej wagi, aby wszystkie kościoły, a przede wszystkim bardziej znaczące, posiadały

kompetentnych muzyków oraz wysokiej jakości instrumenty. Szczególną troską otaczać należy organy

zabytkowe, które wciąż zachowują swą wielką wartość.

III. Wskazania praktyczne

8. Użytkowanie kościołów reguluje kanon 1210 Kodeksu Prawa Kanonicznego: "W miejscu świętym

dopuszcza się tylko to, co służy sprawowaniu i szerzeniu kultu, pobożności i religii, a zabrania się tego, co

jest obce świętości miejsca".

Zasada, że kościół może być wykorzystywany do celów, które nie sprzeciwiają się świętości miejsca, stanowi

kryterium. pozwalające otwierać podwoje kościoła przed koncertami muzyki sakralnej lub religijnej bądź je

zamykać przed muzyką innego rodzaju. Wszak najpiękniejsza nawet muzyka symfoniczna sama w sobie nie

jest muzyką religijną. Takie określenie musi wyraźnie wynikać z pierwotnego przeznaczenia utworów

muzycznych lub pieśni, a także z ich treści. Jest niezgodne z prawem wykonywanie w kościele muzyki, która

nie zrodziła się z inspiracji religijnej i została skomponowana z myślą o określonych środowiskach świeckich,

niezależnie od tego, czy jest to muzyka dawna, czy współczesna, czy stanowi dzieło reprezentujące

najwyższy poziom, czy też posiada charakter sztuki ludowej. Jej wykonywanie oznaczałoby brak szacunku

wobec świętości kościoła, a także samego utworu muzycznego, który nie powinien być wykonywany w

niestosownym dla niego kontekście.

Na władzy kościelnej spoczywa obowiązek swobodnego wykonywania swoich uprawnień w miejscach

świętych 7 , a więc także podejmowania decyzji w sprawie użytkowania kościoła i troszczenia się o

zachowanie jego sakralnego charakteru.

9. Muzyka sakralna, czyli skomponowana dla celów liturgicznych, która z przyczyn obiektywnych nie może

być wykonywana podczas nabożeństwa, a także muzyka religijna, to znaczy oparta na tekstach biblijnych

lub mszalnych, bądź odnosząca się do Boga, Najświętszej Panny, świętych czy Kościoła, może być

wykonywana w świątyni poza obrzędami liturgicznymi. Utwory organowe i inne, zarówno wokalne, jak

instrumentalne, mogą służyć i sprzyjać pogłębianiu pobożności i ducha religijnego. Spełniają one

szczególnie istotną rolę:

a) jako przygotowanie do głównych uroczystości liturgicznych bądź podkreślenie ich świątecznego

charakteru, wykraczające poza same obrzędy liturgiczne;

b) w uwydatnieniu specyficzności różnych okresów liturgicznych;

c) w stwarzaniu w kościele atmosfery piękna i medytacji, pomagającej i sprzyjającej otwarciu się na wartości

duchowe również tym osobom, które pozostają z dala od Kościoła;

d) w tworzeniu takiego kontekstu, który ułatwia i uprzystępnia głoszenie słowa Bożego, na przykład czytanie

Ewangelii;

e) w zachowaniu skarbów muzyki kościelnej, które nie mogą zaginąć, utworów instrumentalnych i śpiewów,

które powstały dla celów liturgicznych, a które nie mogą wejść w całości do dzisiejszych nabożeństw; muzyki

duchowej, jak oratoria, pieśni religijne, które wciąż stanowią środek duchowej komunikacji; jako pomoc dla

zwiedzających i turystów w lepszym zrozumieniu sakramentalnego charakteru kościoła poprzez koncerty

organowe odbywające się w określonej porze.

10. Zezwolenie per modum actus na zorganizowanie koncertu w budynku kościoła wydawane jest przez

ordynariusza. Może ono dotyczyć jednego koncertu. Wyklucza się możliwość objęcia jednym zezwoleniem

większej ilości imprez, wchodzących na przykład w skład festiwalu czy też cyklu koncertów.

Biskup diecezjalny, jeśli uzna to za niezbędne, może zgodnie z Kodeksem Prawa Kanonicznego 8

przeznaczyć kościół nie służący już kultowi Bożemu na audytorium, w którym będą się odbywały koncerty

muzyki sakralnej lub religijnej, a także muzyki świeckiej, pod warunkiem, że nie będzie się to sprzeciwiało

świętości miejsca.

W wypełnianiu tego pasterskiego zadania ordynariusz winien korzystać z pomocy i rady komisji diecezjalnej

do spraw liturgii i muzyki sakralnej.

Potrzeba uszanowania świętości kościoła nakłada na organizatorów, pragnących uzyskać zezwolenie na

koncert, obowiązek przestrzegania następujących warunków, które mogą zostać uściślone przez

miejscowego ordynariusza:

a) winni przedłożyć w określonym terminie pisemne podanie do miejscowego ordynariusza, podając datę i

godzinę koncertu, a także program z wyszczególnieniem tytułów utworów i ich autorów;

b) po uzyskaniu zezwolenia od ordynariusza, proboszczowie bądź rektorzy kościołów winni ustalić szczegóły

koncertu z chórem bądź orkiestrą, spełniającymi wyżej wskazane zasady;

c) wstęp do kościoła winien być wolny i bezpłatny;

d) strój i zachowanie zarówno wykonawców, jak i widzów, winny odpowiadać sakralnemu charakterowi

kościoła;

e) muzycy i śpiewacy nie powinni występować w prezbiterium. Najwyższym szacunkiem należy otaczać

ołtarz, krzesło celebransa i ambonę;

Najświętszy Sakrament winien być przechowywany, w miarę możliwości, w przyległej kaplicy lub w innym

miejscu bezpiecznym i stosownie przyozdobionym 9 .

g) prezentacja i ewentualne komentarze nie powinny ograniczać się do podania wiadomości z zakresu sztuki

lub historii, ale służyć głębszemu zrozumieniu muzyki i duchowemu uczestnictwu słuchaczy;

h) organizatorzy koncertu winni zobowiązać się na piśmie do odpowiedzialności cywilnej, pokrycia kosztów,

uporządkowania budynku i naprawienia ewentualnych szkód.

11. Powyższe wskazania praktyczne mają dopomóc biskupom i rektorom kościołów w ich pasterskiej trosce

o to, by świątynie zawsze zachowywały charakter miejsc służących sprawowaniu liturgii, modlitwie i

skupieniu.

Powyższe wskazania nie mogą być uważane za wyraz braku zainteresowania dla sztuki muzycznej.

Skarbiec muzyki sakralnej nadal pozostaje świadectwem wkładu wiary chrześcijańskiej do rozwoju ludzkiej

kultury.

Okazywanie należnego szacunku wartościom muzyki sakralnej winno stanowić dla chrześcijańskich

muzyków i członków zasłużonych Scholae cantorum zachętę do kontynuowania tej tradycji i jej

podtrzymywania w służbie wiary, zgodnie z tym co Sobór Watykański II wyraził w orędziu do artystów: "Nie

uchylajcie się od oddania waszego talentu na służbę prawdzie Bożej. Świat, w którym żyjemy, potrzebuje

piękna, by nie popaść w beznadziejność. Piękno, podobnie jak prawda, wlewa radość w serca ludzi. A to

przez wasze ręce" 10 .

Rzym, 5 listopada 1987

1 Por. Poświęcenie olejów, kościoła i ołtarza, C.E.I.,1980, rozdz. II,1.

2 MS nr 4a.

3 KL l, 12.

4 Por. także, 114.

5 Por. KL 14; Pius X, Inter pastoralis offcii sollicitudines

6 Pius XI, Divini cultus, 9; 7.

7 KPK kan. 1213

8 KPK kan. 1222, 2.

9 Por. KPK kan. 938

10 Por. Sobór Watykański II, Orędzie do artystów, 8 grudnia 1965.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: