Obyczaje - nr 17 - 2004.pdf - Czasopismo Obyczaje - Syjka

Zapraszamy do OBYCZAJÓW

Jednocz¹ca siê Europa zachêca nas, by poznawaæ bogactwo i ró¿norodnoœæ sk³adaj¹cych siê na ni¹ kultur, narodów

i jêzyków, by odkrywaæ wci¹¿ na nowo wartoœæ i oryginalnoœæ tej ró¿norodnoœci we wspó³czesnym œwiecie. Otwarta

postawa na ow¹ ró¿norodnoœæ zainspiruje z pewnoœci¹ owocne kontakty i twórcz¹ wymianê.

„Czasopismo to jest interesuj¹co redagowane, odpowiada standardom czasopism wydawanych na poziomie europej-

skim, a poprzez prezentacje obyczajów ró¿nych kultur zbli¿a narody do siebie”

prof. Dorota Simonides, Senator RP

Pragniemy, aby magazyn miêdzynarodowy „Obyczaje” by³ swego rodzaju rozmow¹ Autorów i Czytelników. Mamy

nadziejê, ¿e obie strony znajd¹ w tej rozmowie coœ dla siebie, a redakcji uda siê je odnaleŸæ i skojarzyæ.

www.obyczaje.org.pl

PISZCIE DO REDAKCJI:

Oœrodek „Brama Grodzka - Teatr NN”

ul. Grodzka 21, 20-112 Lublin

e-mail: redakcja @ obyczaje.org.pl

W „Obyczajach” przeczytacie:

Wydarzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wszystko, co wa¿ne i ciekawe , o czym warto i wypada wiedzieæ

Ludzie . . . . . . . . . . . . . . znani bardziej lub mniej - ci, którzy kszta³towali kiedyœ i ci, którzy kszta³tuj¹ obecnie nasz œwiat, nasz¹ historiê

Wêdrówki jêzykowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . niekonwencjonalna prezentacja jêzyków europejskich i nie tylko...

Miêdzy nami . . . . . . . . . kontakt z odmiennoœci¹, jak nas widz¹ inne narody, kontakty miêdzynarodowe - relacje miêdzykulturowe

W teatrze ¿ycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . teatr w ¿yciu - ¿ycie w teatrze

Integracja europejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . idziemy do Europy, czy w niej jesteœmy - polskie drogi do Unii Europejskiej

Dom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . czym jest dzisiaj dla nas, czym by³ kiedyœ, jego rola, znaczenie i kondycja; œwiêtowanie w kulturze

Prezentacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wa¿ne i ciekawe inicjatywy, projekty, zaproszenie do wspó³pracy

Nr 8 zima 2002

Nr 17; wiosna 2004

NA OK£ADCE:

fot. Andrzej Polakowski

czytaj też: s. 5

MIĘDZY NAMI

MĘŻCZYZNA

5.... Ludzie z kraju zwanego Gyppe, Renata Hryń-Kuśmierek

Cyganie przybyli do Europy

przed kilkuset laty. Wędro-

wali pośród społeczności,

dla których skrawek własnej

ziemi i dach nad głową

były dobrem najwyższym

i których życie upływało na

mozolnej pracy. Dlatego

ci wieczni wędrowcy bez

stałego zajęcia nie mieścili się w ogólnie przyjętych normach. Jak

wszystko, co „inne”, budzili niechęć i lęk.

24... Ojciec rodziny, Magdalena Wójtowicz

Dojrzałe ojcostwo jest

jedyną szansą na

prawidłowy rozwój

dzieci: ojciec wdraża je

do przestrzegania norm

społecznych, tworzy

warunki do zaspo-

kojenia ich potrzeby

bezpieczeństwa, daje im

oparcie i wzmacnia samoocenę.

10... Po dwóch stronach – Chorwacja, Bośnia

i Hercegowina, Wojciech Tymiński

Chorwacja to kraj spotkań. Miejsce, gdzie bezkres błękitnego

Adriatyku dotyka stóp Alp. Świat, w którym krzyżuje się słońce

z morzem, noc z dniem, a wino z muzyką.

28... Po zamknięciu klasztornej furty... Życie codzienne śre-

dniowiecznego mnicha, Marzena Baum

Wybierzmy się w podróż – wyprawę w przeszłość, która pokaże

życie niezwykłe, biegnące według odmiennych rytmów, obowiązu-

jących niezależnie od wszelkich zmian, dzień po dniu, godzina po

godzinie...

14... „Ach Taizé, ta mała wiosna!” – o ekumenicznej Wspól-

nocie z Taizé, Aneta Nadolna

„Do Taizé przybywa się jak do

źródła. Wędrowiec zatrzymuje

się, zaspokaja pragnienie i rusza

w dalszą drogę.” Jan Paweł II

DOM

32... Zielone Świątki, Halina Solecka

Jednymi z ciekawszych są obrzędy związane z okresem Zielonych

Świąt i wigilią św. Jana. W polskiej tradycji ludowej te ostatnie

nazywa się Sobótką, czy Kupałnocką.

18... Kibuc dawniej i dziś, Katarzyna Hołda

Obecnie w Izraelu jest około 270 kibuców. Żyje w nich 2% ludności

kraju. Kibuce znajdują się na terenie całego państwa, w punktach

ważnych strategicznie, mogą więc być ośrodkami samoobrony.

36... Nigdy, nigdy... nigdzie, czyli o bezdomności emocjonal-

nej w ponowoczesnej rodzinie, Agnieszka Buczek

Dom to miejsce, do którego się wraca i które się kocha. Jego obraz

ma się zawsze przed oczyma, bez względu na odległość dzielącą

nas od niego. Nawet jeśli nie istnieje już fizycznie, trwa w naszym

przekonaniu, że zawsze mamy do kogo wrócić.

FOTO GALERIA

38... Studnia, Jadwiga Mizińska

Studnia – to głębia, głębia tajemnicy, z której wszelako można

uszczknąć drobną cząstkę, wyciągając wiadrem na powierzchnię

życiodajny i ożywczy jej dar. Dar niewyczerpany, bo u spodu bije

źródło, serce studni.

22... Andrzeja Kowalika opowieści z mikroświata

OD REDAKCJI

Czasopismo ukazuje siê od 1998 r.

Drodzy Czytelnicy,

ZAŁOŻYCIEL I REDAKTOR NACZELNY

Grzegorz ¯uk

SEKRETARZ REDAKCJI

Danuta Kurczab

Kolejny numer „Obyczajów” trafia do Waszych rąk w czasie szczególnym. Mając w pamięci niedawny

fakt przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, postanowiliśmy zebrać tym razem wypowiedzi, których

motywem łączącym byłoby szeroko rozumiane pojęcie WSPÓLNOTY.

CZ£ONKOWIE REDAKCJI

Ewa Kownacka

Marta Kubiszyn

Joanna Zêtar

NIECHĘĆ I LĘK to nadal typowa reakcja na to, co odmienne i nie miesz-

czące się w ogólnie przyjętych normach. O specyfice i historii zróżnicowa-

nych grup cygańskich pisze Renata Hryń-Kuśmierek. Stereotypy i uprzedzenia,

z jakimi spotykali się (i spotykają) Romowie, prowokują pytanie o dalsze losy

i miejsce ich społeczności w europejskiej wspólnocie.

WYDAWCA

Oœrodek „Brama Grodzka - Teatr NN”

przy wspó³pracy

Stowarzyszenia „Dialog i Wspó³praca”

ADRES REDAKCJI I WYDAWCY

ul. Grodzka 21, 20-112 Lublin

tel. 081 532 58 67

http://www.obyczaje.org.pl

e-mail: redakcja@obyczaje.org.pl

O TYM , że stabilność tej wspólnoty nie jest czymś oczywistym i gwaran-

towanym przypomina reportaż Wojciecha Tymińskiego. Piękno Chorwacji,

Bośni i Hercegowiny kontrastuje z ciągle widocznymi śladami wojennych znisz-

czeń.

BUDOWANIE jedności zawsze należy zaczynać od siebie. Tę prawdę od lat

powtarza nieustannie brat Roger – założyciel ekumenicznej Wspólnoty z Taizé.

O jego osobie i zgromadzeniu, o spotkaniach młodych oraz o tym, dlaczego

warto odwiedzić Taizé, pisze Aneta Nadolna.

DYREKTOR OŒRODKA

Tomasz Pietrasiewicz

SK£AD KOMPUTEROWY

Marcin Kozio³

DO ZAPOZNANIA ze zwyczajami innej, średniowiecznej wspólnoty zapra-

sza z kolei Marzena Baum. Z jej relacji wynika, że przestrzeganie surowej

klasztornej reguły nie czyniło bynajmniej życia zakonnego monotonnym ani

ponurym. Ba! ponoć trudno było o ludzi „weselszych, bezpośredniejszych, mniej

samotnych niż ci samotni mnisi w swoich celach”.

DRUK

„baCCarat” Zak³ad Poligraficzny s.c.

NAK£AD

500 egz.

SWOJE POWOŁANIE do bycia mężczyzną można realizować za drzwiami

klasztornej furty, ale także – i kto wie, czy nie trudniejsze to zadanie – we

wspólnocie rodzinnej. Magdalena Wójtowicz dostrzega możliwość wzmocnie-

nia i odbudowania rodzinnych więzi za sprawą w pełni świadomie przeżywane-

go ojcostwa.

PRENUMERATA

Zamówienia na prenumeratê przyjmuje

wydawca.

DRAMATEM współczesności okazuje się być bowiem samotność zakra-

dająca się do naszych coraz nowocześniej wyposażonych domów. O bez-

domności emocjonalnej w ponowoczesnej rodzinie pisze Agnieszka Buczek.

Redakcja nie zwraca materia³ów nie zamówio-

nych, a tak¿e zastrzega sobie prawo do redago-

wania i skracania nades³anych artyku³ów i listów.

JAKŻE odmienną wizję świata ukazuje w swoich wspomnieniach Jadwi-

ga Mizińska. Sercem przywołanej przez nią wiejskiej społeczności była studnia,

przy której chcąc nie chcąc spotykało się codziennie sąsiadów. Nie bez powo-

du zamykamy nasz numer „Obyczajów” nostalgicznym pytaniem, które zadaje

Autorka tego tekstu: „Czy są jeszcze studnie ze stojącym na ich cembrowinie

blaszanym garnuszkiem, z którego może napić się każdy spragniony podróżny?”

Zapraszamy do lektury i do refleksji.

Redakcja

Nr 17 wiosna 2004

MIĘDZY NAMI

LUDZIE

Z KRAJU ZWANEGO

Renata

Hryń-Kuśmierek

GYPPE

CYGANIE przybyli do Europy przed kilkuset

laty. Wędrowali pośród społeczności, dla

których skrawek własnej ziemi i dach nad

głową były dobrem najwyższym i których

życie upływało na mozolnej pracy. Dlatego

ci wieczni wędrowcy bez stałego zajęcia nie

mieścili się w ogólnie przyjętych normach.

Jak wszystko, co „inne”, budzili niechęć i lęk.

Ukształtował się wówczas negatywny obraz

Cygana – brudnego, leniwego, żebrzącego,

porywającego dzieci, złodzieja, a nawet kani-

bala (w 1929 roku w Pradze odbył się proces

dwudziestu Cyganów oskarżonych niesłusz-

nie o zjedzenie kilkunastu osób).Z drugiej

jednak strony, Cyganie funkcjonowali jako

symbol swobody i niezależności. Na prze-

łomie XIX i XX wieku artyści, buntujący

się przeciw mieszczańskiemu porządkowi,

z dumą nazywali siebie „cyganerią”.

Obecnie nazwa Cyganie pojawia się dość

rzadko w publikacjach prasowych czy oficjal-

nych wystąpienia ch. Nie znaczy to wcale, że

nagle zniknęli wchłonięci przez narody,

wśród których żyli od wieków. W latach

osiemdziesiątych XX wieku, słowo Cyganie

(podobnie, jak jego pochodne np. „cyga-

nić”) zostało uznane za określenie pejora-

tywne. W zamian zaczęto stosować nazwę

Romowie, wykorzystując samookreślenie

( Rom w liczbie pojedynczej; Roma w licz-

bie mnogiej) używane przez jedną z grup

cygańskich (niektórzy przypisują tę nazwę

tylko Cyganom wołoskim, tj. tym, którzy

przynajmniej przez jakiś czas związani

byli z Rumunią). W ten sposób starano się

dowartościować Cyganów i pokazać, że

dokonuje się istotna zmiana postawy wo-

bec nich. Nie wzięto jednak pod uwagę, że

część Cyganów zamieszkujących Europę

Zachodnią nazywa siebie Sinti (żyją w Au-

strii, Szwajcarii, Włoszech, Niemczech ) ,

Manusz (żyją głównie we Francji, ale też

w sąsiednich Włoszech, Niemczech oraz

w Ameryce Północnej) albo Kale (Cyganie

z Półwyspu Iberyjskiego).

WĘDROWCY I KUGLARZE

W anonimowej kronice miasta Paryża

z XV wieku czytamy: „W niedzielę 17

sierpnia 1427 r. dwunastu pokutników, jak

sami siebie określili, przybyło do Paryża;

byli to książę, hrabia i dziesięciu ludzi,

wszyscy na koniach, mówili, że są chrze-

ścijanami i pochodzą z Dolnego Egiptu.

Utrzymywali, że i dawniej byli chrześcija-

nami, a ponownie stali się nimi całkiem

niedawno. Wyjaśnili, że napadli na nich

Saraceni i wiara ich osłabła pod groźbą

śmierci. Nie stawiali silnego oporu, będąc

otoczeni wrogami, wyparli się naszego

Boga i stali się Saracenami. Na tę wiado-

mość cesarz niemiecki, król polski i inni

książęta uderzyli na ich wrogów i wkrótce

zwyciężyli. Mieli [Cyganie] nadzieję pozo-

stać w ich krajach, lecz cesarz i jego sprzy-

mierzeńcy zdecydowali, że nie pozwolą

na to bez zgody papieża. Wysłano ich do

Rzymu, do Ojca Świętego. Poszli wszyscy,

wielcy i mali, ci ostatni z wielkim trudem,

i wyznali swoje grzechy. Papież rozważył

sprawę ze swoją radą i jako pokutę naka-

zał im wędrować po ziemi siedem lat bez

spania w łóżkach. Zarządził też, że na ich

wydatki każdy biskup czy opat ma dać

im jednorazowo dziesięć liwrów z Tours.

Następnie wręczył im glejt z tą decyzją dla

dostojników Kościoła, dał im swoje błogo-

Nr 17 wiosna 2004

MIĘDZY NAMI

„[...] Lud próżnujący,

chytry, tajemny, pluga-

wy, dziki czarny, wiary

ani postanowienia nie

mając, gdzie się przywlo-

ką tam wiarę trzymają,

aby im dawano. Mowę

sobie zmyślili ku kradzieży

godną, aby ich nikt nie

rozumiał, jeno sami siebie.

Stąd są misterni złodzieje,

zwłaszcza żony ich, z któ-

rych kradzieży mężowie

żyją. [...] Z dziećmi swymi

włóczą się od miast do

miast, od wsi do wsi, po

wszystkich krainach świa-

ta, niedługo na miejscu

trwając, aby się kradzieżą

bardzo jednym nie oprzy-

krzali. [...]”. Marcin Bielski,

Kronika, 1564

sławieństwo i poszli w swoją drogę.” [cyt.

za: Lech Mróz, Geneza Cyganów i ich kul-

tury, Warszawa 1992]

Cyganie, przybywając do Europy

Zachodniej w początkach XV wieku, chęt-

nie rozpowszechniali legendę o swoim po-

kutnym pielgrzymowaniu. Była doskona-

łym usprawiedliwieniem ich wędrownego

trybu życia. Ponadto, jako pątnicy otaczani

byli opieką należną wszystkim pielgrzy-

mom, których

w ówczesnych

czasach darzono

powszechnym

szacunkiem.

Aż do końca

XVIII wieku snuto

fantastyczne teorie

na temat pocho-

dzenia Cyganów.

Uważano ich za

lud wywodzący

się od Saracenów,

Żydów, mitycz-

nych mieszkańców

Atlantydy, biblij-

nego Kaina czy

wreszcie starożyt-

nych Egipcjan. Ta

ostatnia hipoteza

znalazła wyraz

w nazwach, któ-

rymi określano

Cyganów, a któ-

re były różnymi

wariantami słowa

Egipcjanie , na

przykład Gypsies

( Egyptians ) w ję-

zyku angielskim,

Gitans w języ-

ku francuskim,

Gitanos w języku

hiszpańskim,

a w języku węgier-

skim Farao nepek,

czyli Lud Faraona.

Przybywając

do Europy, sami

Cyganie głosili

najczęściej, że ich miejscem pochodzenia

jest Egipt lub Mały Egipt. Nieco światła

na związek z nazwą Egipcjanie rzucają

relacje podróżników pielgrzymujących do

Ziemi Świętej, dotyczące Cyganów żyją-

cych w okolicach miasta Modon, w po-

łudniowo-zachodniej części Peloponezu.

Znajdowało się ono w połowie drogi

z Wenecji do Jaffy. W 1483 roku Bernhard

von Breydenbach pisał: „na zewnątrz

miasta znajduje się wiele ruder, około

trzystu, w których zamieszkuje pewien lud

ubogi, jak Etiopczycy ciemny i nierucha-

wy [...] byli oni w Niemczech nazywani

Saracenami i fałszywie utrzymywali, że po-

chodzą z Egiptu. W rzeczywistości byli oni

mieszkańcami Gyppe koło Modon, i byli

szpiegami i zdrajcami”. [cyt. za Andrzej

Mirga, Lech Mróz, Cyganie. Odmienność

i nietolerancja, Warszawa 1994)

Obok określenia Egipcjanie , można

znaleźć w kronikarskich zapiskach z te-

go okresu również nazwę Cyganie , która

prawdopodobnie wywodzi się z terminu

Adsincani , którym określano Cyganów na

obszarze Cesarstwa Bizantyjskiego, gdzie

pojawili się najwcześniej. Prawdopodobnie

w niej należy upatrywać źródła później-

szych form tej nazwy, na przykład Cingene

w języku tureckim, Zingari w języku wło-

skim, Zigeuner w języku niemieckim czy

Cyganie w języku polskim.

Jak piszą Andrzej Mirga i Lech Mróz

w książce „Cyganie. Odmienność i nieto-

lerancja” (Warszawa 1994 s. 44): „Cyganie

w imperium bizantyjskim widziani są,

co można dostrzec w źródłach, przede

wszystkim jako wróżbici mający dar prze-

powiadania przyszłości, jako czarodzieje

posiadający właściwości magiczne, jako

niedźwiednicy czy treserzy zwierząt i zakli-

nacze węży. Opisuje się ich również jako

kuglarzy, magików i akrobatów.”

Przodkowie Cyganów dotarli do

Bizancjum z Indii, prawdopodobnie przez

Persję i Armenię. Indie opuścili między

V a X wiekiem, prawdopodobnie w kil-

ku falach migracyjnych. Przyczynami

mogły być konflikty na tle odmienności

kulturowej czy religijnej albo względy

ekonomiczne. Być może rozpoczynali

swoją tysiącletnią wędrówkę jako ludzie

pochodzący z różnych plemion i kast hin-

duskich. Cyganami, czyli społecznością

o określonej kulturze i języku (choć dzie-

lącą się na wiele grup), stali się dopiero

na pograniczu Azji i Europy, do której

dotarli w XIV w. Na dłużej zatrzymali się

na Bałkanach i Wołoszczyźnie, skąd ruszyli

do Europy Środkowej i Zachodniej w XV

wieku. Obecność Cyganów odnotowano

wówczas m. in. w Niemczech, Czechach,

Szwajcarii, Francji, Niderlandach. Na po-

czątku XVI wieku Cyganie dotarli do Anglii

i Szkocji, skąd część wyruszyła później do

Skandynawii.

WŁÓCZĘDZY I ZŁODZIEJE

Początkowo Cyganów przyjmowano

życzliwie i gościnnie, ale dość szybko

pojawił się strach przed przybyszami, po-

jawiły się oskarżenia o kradzieże i rozboje,

porywanie dzieci, czary i szpiegowanie dla

muzułmanów. Te nastroje znalazły wyraz

w ustawodawstwie krajów, po których

wędrowali. Na przykład, w 1499 r. Izabella

i Ferdynand, władcy Hiszpanii, wydali

edykt nakazujący Cyganom osiedlenie się

i znalezienie stałego zajęcia albo opusz-

czenie królestwa w ciągu dwóch miesięcy.

Nr 17 wiosna 2004

Obyczaje - nr 17 - 2004.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: