Grzesiuk Lidia - Psychoterapia.pdf

(2356 KB) Pobierz
WPROWADZENIE
WPROWADZENIE
Podręcznik poświęcony jest koncepcjom teoretycznym i praktyce
psychoterapeutycznej stosowanej wobec osób dorosłych (zwłaszcza z zaburzeniami
neurotycznymi, schizofrenicznymi, z pogranicza nerwicy i psychozy oraz depresyjnymi). Jest
on przeznaczony dla studentów psychologii zainteresowanych psychologią kliniczną,
psychoterapią oraz dla psychoterapeutów-praktyków.
Przyjmujemy tu podejście eklektyczne. Eklektyzm nie jest przez psychoterapeutów
ujmowany jednoznacznie. Część z nich przechodzi szkolenie w zakresie różnych nurtów
terapeutycznych. Są eklektyczni w swojej praktyce w tym sensie, iż dostosowują do problemu
danego pacjenta techniki tej szkoły psychoterapeutycznej, która najlepiej wyjaśnia konkretne
zaburzenia i proponuje najbardziej efektywny sposób ich terapii. Eklektyzm może też
wyrażać się w podejściu teoretycznym, w ramach którego następuje twórcza integracja tez
zawartych w poszczególnych szkołach psychoterapeutycznych. Niekiedy eklektyzm wiąże się
z niespójnością, gdy dla zrozumienia problemów pacjenta lub w praktyce terapeutycznej
stosuje się poglądy, techniki pracy wywodzące się z różnych orientacji teoretycznych. Z tym
ostatnim rodzajem eklektyzmu wiążą się poważne niebezpieczeństwa — niespójne
oddziaływania terapeutyczne mogą powodować u pacjenta jeszcze silniejsze zaburzenia.
Przyjęcie w podręczniku eklektycznego podejścia do psychoterapii wyraża się v tym,
iż staramy się integrować punkt widzenia różnych orientacji teoretycznych lub przedstawiamy
poglądy ważniejszych podejść w psychoterapii na omawiane kwestie nie ograniczamy się do
zaprezentowania podejść preferowanych przez autorów podręcznika. Spójna z tym
stanowiskiem jest szeroka definicja psychoterapii, którą rozumiemy jako specjalistyczną
metodę leczenia, polegającą na intencjonalnym stosowaniu zaprogramowanych oddziaływań
psychologicznych, wykorzystujących kompetencje psychoterapeuty w procesie niesienia
pomocy osobom z zaburzeniami psychogennymi (nerwice, zaburzenia osobowości, psychozy,
uzależnienia od alkoholu, narkotyków itp.) oraz z takimi zaburzeniami, które mają
psychologiczne konsekwencje. W tak ujmowanej psychoterapii związek pomiędzy
psychoterapeutą a pacjentem jest często w sposób świadomy wykorzystywany jako jeden z
podstawowych środków leczenia.
Wiedza na temat psychoterapii — zwłaszcza, iż nie ma w tym obszarze jednej
powszechnie przyjętej koncepcji — nie jest łatwa do uporządkowania. Zorganizowaliśmy ją
w tym podręczniku wyodrębniając cztery części.
Część I dotyczy najważniejszych nurtów i badań nad psychoterapią. W rozdziale I
omówiliśmy cztery główne nurty teoretyczne. Uwzględnione tam zostały także szkoły
psychoterapii, których nie można jednoznacznie zaklasyfikować do jednej z czterech
orientacji. Zwróciliśmy też uwagę, jakie tendencje można wyodrębnić w rozwoju myśli
psychoterapeutycznej. W rozdziale II została przedstawiona problematyka badań nad
psychoterapią.
Część II zawiera uogólnienia dotyczące psychoterapii, stanowiące najwyraźniejszy
przejaw naszego eklektycznego podejścia. W rozdziale III piszemy w ogólnych kategoriach o
organizacji i przebiegu procesu psychoterapii. Rozdział IV prezentuje poglądy dotyczące
zjawisk zachodzących podczas psychoterapii, W rozdziale V w sposób skrótowy
przedstawione są techniki, jakich używają terapeuci. Ujmujemy je w ogólnych kategoriach
(choć mało doświadczonym psychoterapeutom mogą się one wydawać najważniejsze), aby
nie utrwalać poglądu, że w dobrze prowadzonej psychoterapii najważniejsza może być
znajomość gotowych recept, jakich dostarczają poszczególne techniki terapeutyczne. W
rozdziałach III-V koncentrujemy uwagę na psychoterapii indywidualnej pacjentów
neurotycznych. Rozdział VI dotyczy psychoterapii grupowej. Natomiast w rozdziale VII
omówiona jest terapia rodzin. Przedstawiając tę problematykę, staramy się uwzględniać
kwestie organizacji psychoterapii, zjawiska i techniki terapeutyczne.
Psychoterapia najczęściej stosowana jest wobec pacjentów neurotycznych. Programy
oddziaływań adresowanych do innej kategorii osób mają swoją specyfikę. Dlatego też w
podręczniku wyodrębniliśmy Część III, w której podejmujemy specyficzne problemy
psychoterapii. Przedstawiamy tam zagadnienia związane z prowadzeniem psychoterapii
pacjentów schizofrenicznych, pacjentów z zaburzeniami z pogranicza nerwicy i psychozy
(rozdział VIII) oraz osób depresyjnych (rozdział IX).
Część IV podręcznika dotyczy problemów szkolenia w zakresie psychoterapii.
Uwzględniamy tu także odmienne perspektywy trzech głównych orientacji teoretycznych.
Podjęcie tych zagadnień jest wyrazem naszego przekonania, iż kompetencje
psychoterapeutyczne zdobywa się w efekcie szkolenia teoretycznego i praktycznego.
Kolejne rozdziały podręcznika poszerzają wiedzę na temat psychoterapii,
zasygnalizowaną we wcześniejszych fragmentach tekstu. Każdy rozdział ma stanowić
odrębną całość i stąd na niektórych stronach znajduje się krótkie powtórzenie tez
omówionych we wcześniejszych, wstępnych rozdziałach. Przy przedstawianiu
poszczególnych szkół psychoterapeutycznych staraliśmy się — gdzie to było możliwe —
zachować podobną strukturę materiału, a więc omówić kolejno: podstawowe tezy dotyczące
powstawania zaburzeń, organizację procesu psychoterapii, zjawiska psychoterapeutyczne oraz
stosowane techniki.
CZĘŚĆ I
NURTY TEORETYCZNE I BADANIA
NAD PSYCHOTERAPIĄ
Rozdział l
NURTY TEORETYCZNE W PSYCHOTERAPII
1. ZASADY PORZĄDKOWANIA GŁÓWNYCH NURTÓW W
PSYCHOTERAPII
Współczesna wiedza na temat psychoterapii ma charakter wysoce zróżnicowany.
Składa się z wielu dotyczących zaburzeń koncepcji, u których podstaw leżą odmienne
założenia ontologiczne, epistemologiczne i wynikająca z nich praktyka psychoterapeutyczna.
Niektóre z teorii z uwagi na podobną konceptualizację zjawisk patologicznych oraz metody
postępowania terapeutycznego można pogrupować w tzw. szkoły psychoterapii, te zaś z kolei,
tworzą teoretyczne kierunki (nurty) psychopatologii. Dokonanie przejrzystej klasyfikacji
teoretycznych nurtów w psychoterapii nie jest zadaniem prostym. Trudność wynika z faktu, iż
poszczególne koncepcje zaburzeń oraz wypracowane w ich ramach metody pracy z pacjentem
nie powstały w izolacji względem siebie, lecz inspirowane były — czy to w sensie
kontynuacji, czy to polemiki — ideami klinicznymi, rozwijanymi wcześniej bądź równolegle.
Stąd wiele koncepcji zawiera — oprócz myśli oryginalnych - podobne poglądy zarówno w
sensie teoretycznego ujmowania zaburzeń oraz ich genezy, jak również sposobu uprawiania
praktyki psychoterapeutycznej. Przeprowadzenie więc jednoznacznej klasyfikacji, w której
spełniony byłby warunek rozłączności pomiędzy danymi szkołami i nurtami w psychoterapii,
nie jest w pełni możliwe. W literaturze przedmiotu fakt ten znajduje odzwierciedlenie w
respektowaniu wielu różnych systematyzacji koncepcji psychoterapeutycznych,
dokonywanych na podstawie odmiennych kryteriów.
Na przykład Milion (1973) uporządkował teoretyczne nurty w psychopatologii i
psychoterapii, uwzględniając sferę funkcjonowania człowieka, na której przeważnie
koncentrują się terapeuci w badaniach i praktyce klinicznej. Autor wyróżnił poziomy: (l)
biofizyczny, (2) intrapsychiczny, (3) fenomenologiczny, (4) behawioralny. Biofizyczny
poziom funkcjonowania człowieka stanowi główny przedmiot zainteresowania
przedstawicieli nauk medycznych. Koncepcje biofizyczne przyjmują, iż źródłem zaburzeń są
defekty anatomiczne, fizjologiczne i/lub biochemiczne. Zatem leczenie w tym ujęciu powinno
mieć charakter biofizyczny, tzn. przede wszystkim farmakologiczny. Ten poziom
funkcjonowania wykracza poza obszar psychoterapii, wymagając odrębnej formy leczenia.
Głównymi reprezentantami omawianego podejścia są: Bleuler, Sheldon, Kallman. Na
poziomie intrapsychicznym funkcjonowania człowieka skupiają się głównie psychoanalitycy.
Koncepcje intrapsychiczne poszukują przyczyn zaburzeń w nieświadomych,
wczesnodziecięcych doświadczeniach traumatycznych. W związku z tym terapia zaburzeń
polega na doprowadzeniu przeszłych doświadczeń do świadomości, gdzie mogą one zostać
przewartościowane i przepracowane w konstruktywny sposób. Głównymi przedstawicielami
podejścia intrapsychicznego są: Freud, Homey, Wolberg, Fromm, Sullivan, Jung. Koncepcje
fenomenologiczne z kolei, w powstawaniu zaburzeń akcentują znaczenie treści dostępnych
świadomości człowieka; zniekształcenia obrazu własnej osoby i otaczającej podmiot
rzeczywistości traktowane są jako źródło zaburzeń. Terapia w ujęciu fenomenologicznym
polega więc na analizie stanów świadomości pacjenta, co ma prowadzić do zmiany sposobu
doświadczania zdarzeń życiowych. Ostatnim z nurtów teoretycznych wyróżnionych przez
Miliona są koncepcje behawiorystyczne, ujmujące zaburzenia w kategoriach
nieprawidłowych nawyków powstałych w rezultacie uczenia się. Terapia koncentruje się
zatem na zachowaniu człowieka, a dokładniej — na przekształceniu nawyków
dysfunkcjonalnych dla przystosowania. Twórcami koncepcji behawiprystycznych są: Skinner,
Eysenck, Dollard, Miller, Bandura, Wolpe, Ullmann, Krasner.
Podobny do przedstawionego sposób klasyfikacji koncepcji psychoterapeutycznych
przedstawia Wolberg (1966). Wyodrębnia on podejścia: biologiczne (odpowiadające nurtowi
biofizycznemu), psychologiczne (analogiczne do orientacji intrapsychicznej i behawioralnej),
filozoficzne (odpowiadające ujęciu fenomenologicznemu) oraz socjologiczne. Autor ten
wyodrębnia zatem, pominięty przez Miliona, interpersonalny poziom funkcjonowania
człowieka. W tym podejściu akcent kładzie się nie na procesy zachodzące w jednostce, ale na
procesy występujące w toku jej interakcji społecznych. Stąd orientację tę nazwać można
interakcyjną (por. Grzesiuk 1976). Reprezentanci nurtu interakcyjnego skupiają uwagę przede
wszystkim na zachowaniach komunikacyjnych człowieka. Nieefektywne porozumiewanie się
stanowi, zgodnie z ujęciem interakcyjnym, przyczynę zaburzeń w przystosowaniu się
jednostki. Istota terapii polega tu na identyfikacji i przekształceniu patogennych wzorców
komunikowania się jednostki z innymi ludźmi. W obrębie nurtu interakcyjnego rozwinęły się
szkoły terapii małżeńskiej i rodzinnej. Jako głównych przedstawicieli orientacji interakcyjnej
Wolberg wymienia: Ackermanna (twórcę „modelu rodzinnego" w terapii), Beme'a (autora
„analizy transakcyjnej") i Harrisa (kontynuatora koncepcji Beme'a).
Analogiczny do powyższego teoretyczny podział koncepcji psychoterapeutycznych
przyjęty został w pracy Sęk (1991). Wymieniane są tam orientacje: (l) dynamiczna, (2)
poznawczo-behawioralna, (3) fenomenologiczno-antropologiczna, (4) systemowo-
interakcyjna.
Na dynamiczne podejście do zaburzeń składa się psychoanaliza oraz różne jej
modyfikacje (np. koncepcja Homey, Sullivana, Fromma, Williego). Koncepcje
psychodynamiczne łączy podobny sposób określania celu terapii, którym jest wzmocnienie
funkcji ego i uzyskanie przez pacjenta tzw. korektywnego emocjonalnego doświadczenia.
Niezależnie od różnic w założeniach teoretycznych na temat zaburzeń i ich źródeł, praca
terapeutyczna koncentruje się tu na odkryciu nieświadomych przeżyć, odreagowaniu ich i
uzyskaniu stopniowego wglądu; jest to warunek wystąpienia korektywnych doświadczeń
emocjonalnych.
Koncepcje tworzące orientację poznawczo-behawioralną opierają się na założeniu, iż
wszystkie zachowania człowieka nabywane są w toku uczenia się, będącego procesem, na
który składają się doświadczenia indywidualne, jednostkowe. Istotną rolę w uczeniu się
odgrywają struktury poznawcze, przekonania człowieka i pamięć doświadczeń społecznych.
Orientacja fenomenologiczno-antropologiczna (zwana także humanistyczną) obejmuje
koncepcje (np. Frankla, Rogersa, Perlsa) podobnie ujmujące cele psychoterapii, jej charakter i
rolę terapeuty w procesie niesienia pomocy. Terapia powinna stwarzać ludziom z
zaburzeniami i problemami egzystencjalnymi warunki sprzyjające swobodnemu rozwojowi,
samorealizacji oraz pełnemu urzeczywistnieniu własnej niepowtarzalnej egzystencji.
Stosowane metody podobne są do psychoanalitycznych (np. ćwiczenia psychodramatyczne i
kontinuum świadomości w terapii Gestalt), lecz pełnią inną funkcję. Psychoterapia
prowadzona jest w sposób niedyrektywny; zachowania terapeuty są permisywne.
Orientacja systemowo-interakcyjna stanowi najmłodszy nurt w psychoterapii.
Koncepcje tworzące tę orientację teoretyczną zakładają, iż patologia jednostki jest rezultatem
jej zaburzonych stosunków interpersonalnych. Głównym celem psychoterapii jest tu usunięcie
społecznych i indywidualnych barier w interpersonalnym funkcjonowaniu człowieka.
Orientacja ta reprezentowana jest przede wszystkim przez analizę transakcyjną i strukturalno-
systemową terapię rodzinną.
Inny podział koncepcji zaburzeń i psychoterapii przyjął Zeig (1987). Dokonał on
klasyfikacji koncepcji psychoterapeutycznych, kierując się chronologią ich powstania.
Kolebką psychoterapii była Europa; europejska mentalność — teoretyczna i analityczna —
sprzyjała ukształtowaniu się psychoanalitycznej tradycji w podejściu do zaburzeń. Jej celem
było odkrywanie i wgląd, uzyskiwanie zrozumienia „ja" (self) przez analizowanie przeszłości.
Wybitnymi kontynuatorami myśli psychoanalitycznej są: Bettelheim, Masterson, Wolberg.
Po II wojnie światowej rozwinął się nurt odzwierciedlający amerykański pragmatyzm.
Zorientowany był on na przeprowadzanie interwencji terapeutycznych. W tym czasie Rogers
rozwinął podejście skoncentrowane na kliencie, które stało się zwiastunem humanistycznej
tradycji w psychoterapii. Psychoterapia przestała opierać się na rozumieniu przeszłych,
nieświadomych doświadczeń. Jej celem stała się eksploracja świadomości, co wyrażało się
m.in. w zachęcaniu klienta do intensywnych przeżyć i ich ekspresji. Potem wyłoniły się
terapie zorientowane na rozwój osobowości jednostki. Do nich należy koncepcja Gestalt, ruch
spotkaniowy, które za cel stawiały sobie zwiększenie stanu świadomości człowieka w
odniesieniu do chwili obecnej, tj. tego, co dzieje się „tu i teraz" (here-and-now). Głównymi
przedstawicielami orientacji humanistyczno-egzystencjalnej są: Rogers, Laing Sanford, May.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin