R.S.Kaplan i A.A.Atkinson określają rachunkowość zarządczą jako system dostarczający informacji wspomagających menedżerów w planowaniu i kontroli działalności. Zdaniem autorów rachunkowość zarządcza jest systemem obejmującym gromadzenie, klasyfikowanie, przetwarzanie, analizowanie i dostarczanie informacji dla menedżerów. Informacje z rachunkowości zarządczej mają pomóc w podejmowaniu decyzji w przedsiębiorstwie.
Według C. Drury rachunkowość zarządcza zajmuje się dostarczaniem informacji wewnętrznej grupie użytkowników, mając na celu pomoc w podejmowaniu trafnych decyzji.
E. Nowak definiuje rachunkowość zarządczą jako dział rachunkowości, którego zadaniem jest dostarczenie informacji ekonomicznych dla odbiorców wewnętrznych z przedsiębiorstwa na potrzeby zarządzania. Rachunkowość zarządcza winna zatem dostarczyć informacje potrzebne do zaplanowania i skontrolowania efektywnego wykorzystania zasobów: ludzi, maszyn i urządzeń, materiałów i pieniędzy.
Z. Mesner stwierdza, że rachunkowością zarządczą określa się ten dział rachunkowości, którego głównym zadaniem jest tworzenie i dostarczanie informacji liczbowych umożliwiających kierownictwu przedsiębiorstwa takie zaplanowanie procesu działalności gospodarczej, które zapewni najbardziej efektywne dysponowanie zasobami materialnymi oraz zasobami ludzkimi (kadry). Elementem rachunkowości zarządczej jest również bieżąca kontrola realizacji zaplanowanych działań i efektów.
A. Jarugowa definiuje rachunkowość zarządczą jako proces zapewniający pomiar i prezentację informacji finansowych i niefinansowych, ułatwiających kierownikom różnych szczebli wytyczanie i implementację celów organizacji.
Podstawowym celem rachunkowości zarządczej jest więc systematyczne dostarczanie kierownictwu przedsiębiorstwa informacji ułatwiających podejmowanie optymalnych decyzji w danych warunkach. Istotą rachunkowości zarządczej jest to, iż ma ona charakter rachunkowości wewnętrznej. A zatem w dużym stopniu jest zindywidualizowana i dostosowana do potrzeb konkretnego przedsiębiorstwa. Właśnie tym różni się ona od rachunkowości finansowej, która ma charakter uniwersalny i jest nastawiona na zaspokajanie potrzeb informacyjnych odbiorców zewnętrznych.
Treścią rachunkowości zarządczej są informacje i zarządzanie. Pozyskanie informacji kosztuje, stąd zadaniem rachunkowości zarządczej powinno być dostarczanie przedsiębiorstwu potrzebnych informacji o określonej jakości, we właściwym czasie i po najniższej cenie. Wydaje się, że wszystkie te zadania mogą być zrealizowane za pomocą funkcjonujących już powszechnie w państwach wysoko rozwiniętych komputerowych systemów zarządzania przedsiębiorstwem.
Informacje są emitowane zarówno przez rachunkowość finansową, jak i zarządczą. Różnica pomiędzy tymi informacjami sprowadza się do sposobu ich wykorzystania. Sposób wykorzystania informacji generowanych przez rachunkowość finansową nie jest bliżej znany. Każdy odbiorca tych informacji wykorzystuje je w sposób tylko sobie właściwy. Natomiast informacje dostarczone przez rachunkowość zarządczą służą bezpośrednio odbiorcy informacji.
Tabela 2. Różnice między rachunkowością finansową a zarządczą
Cecha
Rachunkowość finansowa
Rachunkowość zarządcza
Cel
Zaspokojenie potrzeb informacji odbiorców zewnętrznych
Zaspokojenie potrzeb informacji odbiorców wewnętrznych
Użytkownicy
Głównie zewnętrzni – Informacje przeznaczone są dla akcjonariuszy, urzędów skarbowych, urzędów statystycznych, banków, kredytodawców, pożyczkodawców, inwestorów i podmiotów otoczenia, kontrahentów – sporządzone zgodnie z przyjętymi przez prawo i pragmatykę zasadami
Głównie wewnętrzni. Informacje przeznaczone dla zarządu przedsiębiorstwa i kierownictwa funkcjonalnych komórek organizacyjnych danej jednostki
Podstawowy podmiot
Przedsiębiorstwo, jednostki powiązane
Przedsiębiorstwo, ośrodki odpowiedzialności
Regulacje prawne
Jest regulowana prawnie przez kodeks spółek handlowych, prawo spółek, prawo podatkowe, ustawę o rachunkowości, a także przepisy Komisji Papierów Wartościowych, ministra finansów oraz standardy międzynarodowe i krajowe. Jej prowadzenie jest obligatoryjne
Nie jest regulowana prawem. Wobec tego prowadzenie rachunkowości zarządczej nie jest obligatoryjne, a zależne od przedsiębiorstwa. W pewnym stopniu opiera się ona na danych rachunkowości finansowej, lecz sposób wykorzystania tych danych zależy od potrzeb kierownictwa przedsiębiorstwa i jego problemów decyzyjnych
Zasady wyceny
Wykorzystuje jednolite zasady wyceny według wartości nabycia w celu zapewnienia porównywalności i kontroli
Wykorzystuje różne zasady wyceny, oprócz wartości nabycia, także wartość ekonomiczną, zdyskontowane przepływy pieniężne itp.
Zasady prowadzenia
Stabilne
Elastyczne
Postać
Urządzenia ewidencyjne prowadzone zgodnie z planem kont. Sprawozdania finansowe według obowiązujących wzorów
Dowolna postać zarówno urządzeń ewidencyjnych (konta, tabele, arkusze), jak i sprawozdań (raportów, meldunków)
Procedury
Zasada podwójnego zapisu, techniki rozliczeń
Techniki ewidencji. Metody analizy logicznej i matematycznej
Cechy informacji
Zachowuje wymagane cechy dokładności, rzetelności, wiarygodności, ciągłości, sprawdzalności danych liczbowych, kryterium „prawdy absolutnej”
Jest zorientowana na istotność i szybkość pozyskiwania danych, kryterium „prawdy względnej”. W zależności od celu mogą one mieć różne koszty
Wymiar czasowy informacji
Ex post
Ex post i ex ante
Częstotliwość informacji
Obowiązuje ścisła periodyzacja: rok, kwartał, miesiąc
Częstotliwość informacji nie jest ściśle określona. Informacje są przygotowywane stosownie do potrzeb, tj. ad hoc, codziennie, tygodniowo, ale także na dłuższe okresy
Przedmiot informacji
Głównie dane wartościowe
Przedmiotem informacji mogą być dane ilościowe i wartościowe
Rodzaj kontroli
Kontrola zewnętrzna (biegli rewidenci, urzędy skarbowe), a także wewnętrzna
Kontrola wewnętrzna dotycząca efektywności i skuteczności realizacji podjętych decyzji na podstawie różnych kryteriów i mierników
Format i wymogi formalne
Sprawozdania finansowe mają jednolity format i muszą być ujawniane, a także publikowane
Sprawozdania wewnętrzne mają formę dowolną i mogą być sporządzane według ośrodków odpowiedzialności za koszty, zysk itp.
Stopień pewności
Determinizm
Determinizm i probabilizm (problemy typu: jeśli „a”, to może „x1”... „xn”
Relacje z innymi dyscyplinami i metodami
Stosuje się metody właściwe dla rachunkowości; silne związki z finansami, prawem gospodarczym, rachunkowością zarządczą
Podejście interdyscyplinarne: zarządzanie, mikroekonomia, ekonometria, badania operacyjne, rachunkowość finansowa
Bilansowanie aktywów i pasywów
Wycena aktywów i pasywów zgodna z treścią ekonomiczną, ale ograniczona zasadą ostrożności; pesymistyczne spojrzenie na sytuację finansową
Wycena aktywów i pasywów zgodna z treścią ekonomiczną; liberalne kryteria ujęcia aktywów np. w zakresie wartości niematerialnych i prawnych oraz rezerw
Rentowność w krótkim okresie
Zysk bilansowy (od przychodów uznanych i zysków odejmuje się koszty ekspirowane i straty)
Na poziomie całego podmiotu zysk rezydualny; dla poszczególnych ośrodków odpowiedzialności stosuje się specyficzne mierniki dokonań
Rachunki zysków i strat
Rachunki ex post; określona przez prawo struktura (wariant porównawczy i kalkulacyjny)
Dostosowane do potrzeb ośrodków odpowiedzialnych za zyski; tworzy się rachunki hierarchiczne; określa się marże z poszczególnych asortymentów, segmentów rynkowych itp.
Sporządzanie rachunku przepływów pieniężnych
Sporządzany dla całego przedsiębiorstwa lub jednostek powiązanych; określona przez prawo struktura (rodzaje działalności, metody opracowania)
Zintegrowany z narzędziami sterowania rentownością; specyficzna struktura rachunku w budżetowaniu kapitałowym
Szczegółowość sprawozdań
Syntetyczne
Szczegółowe
System informacyjny rachunkowości jest elementem systemu informacyjnego przedsiębiorstwa. Pozwala on odbiorcom informacji, wewnętrznym jak i zewnętrznym, w stosunku do organizacji, uzyskać obraz całości przedsiębiorstwa. Sama rachunkowość ma cechy systemu, czyli dostarcza informacji, ma określone elementy (podsystemy), a także pełni typowe funkcje systemów, a mianowicie: wejście (danych), przetwarzanie, wyjście (informacji). Granice systemu informacyjnego rachunkowości są ustanowione przez określone potrzeby informacyjne ich użytkowników. Potrzeby informacyjne muszą być zdeterminowane przez analizę relacji: koszty-korzyści oraz ich istotność dla podejmowania decyzji. Ze względu na cechy rachunkowości jako systemu, jej zasady i formy funkcjonowania oraz metody poznawcze można stwierdzić, że rachunkowość jest elementem systemu zarządzania. Należy zauważyć, że rachunkowość winna dostarczać bardzo różnorodne informacje ich odbiorcom, zależnie od ich szczebla zarządzania i podejmowania decyzji, począwszy od operatywnych, poprzez taktyczne do strategicznych.
Najniższy szczebel zarządzania, czyli zarządzanie operacyjne, oczekuje informacji bieżących, dotyczących wiedzy między innymi o operacjach gospodarczych, o stanie należności i zobowiązań oraz o kształtowaniu się kosztów i dochodów. Średni szczebel zarządzania natomiast oczekuje informacji, które dotyczą rentowności, analizy kosztów i dochodów, realizacji i planowania zadań finansowo-ekonomicznych, zawartych w sprawozdaniach finansowych (bilansie, rachunku wyników). Najwyższy szczebel zarządzania, czyli strategiczny, powinien otrzymać informacje zagregowane oraz takie, które mają bezpośredni wpływ na kształtowanie polityki przedsiębiorstwa. Są to informacje dotyczące wysokości osiągniętego wyniku finansowego, wysokości podatków z różnych tytułów, wartości sprzedaży zrealizowanej.
Podejmowanie decyzji na każdym szczeblu zarządzania wymaga posiadania nie tylko określonego zasobu informacji, ale również informacje te muszą odpowiadać określonym cechom:
- wiarygodności, to znaczy informacje niezbędne do podjęcia decyzji muszą wyra...
Bigby