2010 nr 007-008 IPN.pdf
(
7368 KB
)
Pobierz
BIULETYN_lipiec_sierpien_2010_OKLADKA.indd
Dodatek: płyta DVD
z filmem „Było sobie miasteczko”
NR 7–8 (116–117)
lipiec–sierpień
2010
BIULETYN
BIULETYN
INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ
numer indeksu 374431
nakład 10000 egz.
POLACY–UKRAIŃCY
TRUDNA PRZESZŁOŚĆ
cena 8 zł
(w tym 0% VAT)
INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ
ODDZIAŁY IPN
ADRESY I TELEFONY
BIAŁYSTOK
ul. Warsztatowa 1a, 15-637 Białystok
tel. (0-85) 664 57 03
GDAŃSK
ul. Witomińska 19, 81-311 Gdynia
tel. (0-58) 660 67 00
KATOWICE
ul. Kilińskiego 9, 40-061 Katowice
tel. (0-32) 609 98 40
KRAKÓW
ul. Reformacka 3, 31-012 Kraków
tel. (0-12) 421 11 00
LUBLIN
ul. Szewska 2, 20-086 Lublin
tel. (0-81) 536 34 01
ŁÓDŹ
ul. Orzeszkowej 31/35, 91-479 Łódź
tel. (0-42) 616 27 45
POZNAŃ
ul. Rolna 45a, 61-487 Poznań
tel. (0-61) 835 69 00
RZESZÓW
ul. Słowackiego 18, 35-060 Rzeszów
tel. (0-17) 860 60 18
SZCZECIN
ul. K. Janickiego 30, 71-270 Szczecin
tel. (0-91) 484 98 00
WARSZAWA
ul. Chłodna 51, 00-867 Warszawa
tel. (0-22) 526 19 20
WROCŁAW
ul. Sołtysowicka 21a, 51-168 Wrocław
tel. (0-71) 326 76 00
BIULETYN INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ
Kolegium: Jan Żaryn – przewodniczący,
Marek Gałęzowski, Łukasz Kamiński, Kazimierz Krajewski, Agnieszka Łuczak
Filip Musiał, Barbara Polak, Jan M. Ruman, Andrzej Sujka, Norbert Wójtowicz, Piotr Życieński
Redaguje zespół: Jan M. Ruman – redaktor naczelny (tel. 0-22 431-83-74), jan.ruman@ipn.gov.pl
Barbara Polak – zastępca redaktora naczelnego (tel. 0-22 431-83-75), barbara.polak@ipn.gov.pl
Andrzej Sujka – sekretarz redakcji (tel. 0-22 431-83-39), andrzej.sujka@ipn.gov.pl
Piotr Życieński – fotograf (tel. 0-22 431-83-95), piotr.zycienski@ipn.gov.pl
sekretariat – Maria Wiśniewska (tel. 0-22 431-83-47), maria.wisniewska@ipn.gov.pl
Projekt grafi czny: Krzysztof Findziński; redakcja techniczna: Andrzej Broniak;
łamanie: Wojciech Czaplicki; korekta: Beata Stadryniak-Saracyn
Adres redakcji: ul. Hrubieszowska 6a, Warszawa
Adres do korespondencji: ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa
www.ipn.gov.pl
Druk: Legra Sp. z o.o., ul. Rybitwy 15, 30-716 Kraków
ODDZIAŁY IPN
ADRESY I TELEFONY
BIULETYN
N R 7– 8 ( 116 –117 )
LIPIEC–SIERPIEŃ
2010
SPIS TREŚCI
KOMENTARZE HISTORYCZNE
Michał Klimecki – Ojczyzna dwóch narodów. Polsko-ukraińska wojna
o Galicję Wschodnią (1918–1919) ....................................................................... 2
Zbigniew Karpus – Ukraiński sojusznik Polski w wojnie 1920 roku.
Walka oddziałów Ukraińskiej Republiki Ludowej
u boku Wojska Polskiego i ich dalsze losy ....................................................... 16
Bogumił Grott – Ukraiński nacjonalizm a polska polityka
wobec Ukrainy i Ukraińców ................................................................................. 34
Lucyna Kulińska – Działalność terrorystyczna ukraińskich organizacji
nacjonalistycznych w Polsce w okresie międzywojennym ............................ 41
Ewa Siemaszko – Przemiany relacji polsko-ukraińskich
od połowy lat trzydziestych do II wojny światowej ....................................... 58
Tomasz Bereza – Sowieci – Ukraińcy – Polacy.
Rejon sieniawski 1939–1941 ............................................................................... 70
Ewa Siemaszko – Bilans zbrodni ..................................................................................... 77
Dariusz Faszcza – Polskie Państwo Podziemne na Wołyniu 1939–1944................ 95
Sławomir Kalbarczyk – Martyrologia Polaków w więzieniu
przy ulicy Łąckiego we Lwowie w latach II wojny światowej .................... 108
Kazimierz Krajewski – Ukraińskie miejsca pamięci narodowej na terenie Polski .. 118
REPORTAŻ
Andrzej W. Kaczorowski – Stanisława Vincenza powrót na Huculszczyznę................ 152
Leon Popek – Postawić im krzyże. Pielgrzymka do grobów kapłanów łuckich... 160
Kazimierz Krajewski, Jacek Pawłowicz – Ostra Brama 2010 ............................................ 165
ZMARLI
Piotr Szubarczyk – Ksiądz prałat Henryk Jankowski (1936–2010)........................ 174
Jan Olaszek – Oaza opozycji. Ks. Leon Kantorski
i jego parafi a w Podkowie Leśnej .................................................................... 183
Henryk Marczak – Kazimierz Bednarski (1945–2010) ............................................. 188
Janusz Guttner – Aneta Naszyńska (1958–2010) ..................................................... 190
WYDARZENIA
.......................................................................................................... 192
Na okładce: str. I – pomnik Adama Mickiewicza we Lwowie, fot. J.M. Ruman; str. IV – Fronton
archikatedralnego greckokatolickiego soboru św. Jura we Lwowie, fot. J.M. Ruman
INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ
RELACJE I WSPOMNIENIA
Marian Sikorski – Ukrainiec powiedział: „Zabiję was” ........................................... 138
Edward Szpringel (Szpryngiel) – Bóg nas uratował ......................................................... 142
Leokadia Janeczko – „Wystrzelajcie nas, tylko nie mordujcie!” ............................. 149
M
ICHAŁ
K
LIMECKI
OJCZYZNA DWÓCH NARODÓW
POLSKO-UKRAIŃSKA WOJNA O GALICJĘ WSCHODNIĄ (1918–1919)
Rozpoczęta w listopadzie 1918 r. polsko-ukraińska wojna o przy-
szłość Galicji (Małopolski) Wschodniej była pierwszą z kilku, jaką
stoczyła budująca swoje granice odradzająca się Polska. Mieściła się
w programie przywrócenia terytoriów, które polskie społeczeństwo
uważało za część swojego dziedzictwa historycznego i gospodar-
czego. Natomiast dla Ukraińców stała się jednym z kilku działań
(częściowo sprzecznych ze sobą, a tylko częściowo uzupełniających
się) mających przynieść budowę państwa.
Głównym ukraińskim ośrodkiem państwotwórczym stał się w 1917 r. Kijów, stolica prawo-
sławnej Ukrainy Naddnieprzańskiej. Początkowo jego przywódcy postrzegali swoją ojczyznę
jako autonomiczną część zdemokratyzowanej Rosji. Listopadowy przewrót w Piotrogrodzie
i rozpędzenie przez bolszewików Konstytuanty wymusiły na rezydującej w Kijowie Ukraińskiej
Centralnej Radzie ogłoszenie 9 stycznia 1918 r. IV Uniwersałem suwerenności Ukraińskiej Re-
publiki Ludowej. Przyznawał to obdarzony wielkim autorytetem polityk i historyk Mychajło
Hruszewśkyj: „Byliśmy konsekwentnymi federalistami, ale warunki spowodowały, że staliśmy
się niepodległą, niezależną republiką”
1
. Natomiast w Charkowie na początku 1918 r. wyłoniły
się struktury Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Rad, wiążącej swój byt z Rosyjską Fede-
racyjną Socjalistyczną Republiką Rad. Rezolucja podjęta na I zjeździe Komunistycznej Partii
(bolszewików) Ukrainy, odbytym w lipcu 1918 r. w Moskwie, stwierdzała: „W sprawie wzajem-
nych stosunków Ukrainy i Rosji, oddzielenie Ukrainy od Rosji jest niemożliwe [...] i KP(b)U
powinna walczyć o rewolucyjne zjednoczenie obu państw na płaszczyźnie proletariackiego
centralizmu w granicach Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki radzieckiej”
2
. Ko-
munistyczna Partia (bolszewików) Ukrainy kreowała się na niezależną partię polityczną. W rze-
czywistości posiadała uprawnienia gubernialnej organizacji Rosyjskiej Komunistycznej Partii
(bolszewików). Jej Komitet Centralny uznawał się za podporządkowany KC RKP(b). Latem
1918 r. liczyła ok. 4,5 tys. członków, w tym jedynie 7 proc. Ukraińców.
Trzecim ośrodkiem ukraińskich działań stał się Lwów, stolica austriackiego kraju koron-
nego Galicji. Ukraińscy poddani Habsburgów z lojalności wobec tronu czynili argument na
rzecz wyodrębnienia Galicji Wschodniej w nowy kraj koronny o ukraińskim charakterze na-
rodowym. Nie wysłali delegacji do Rzymu na odbywający się tam w kwietniu 1918 r. kon-
gres narodów uciskanych przez Austro-Węgry. Polaków reprezentowali m.in. Marian Seyda
i Konstanty Skirmunt. Dopiero w 1918 r. elity greckokatolickiego społeczeństwa ukraińskie-
go Galicji podjęły działania na rzecz budowy własnego państwa. Jego granicami zamierzały
objąć austriacką wschodnią Galicję i Bukowinę oraz węgierską Ruś Zakarpacką.
Stosunki narodowościowe i gospodarcze w Galicji dawały przewagę społeczeństwu pol-
skiemu. Ze statystyk odnoszących się do 1910 r. wynika, że obszar tego kraju zamieszkiwało
1
Cyt. za: M. Waldenberg,
Kwestie narodowe w Europie Środkowo-Wschodniej
, Warszawa 1992, s. 35.
2
Cyt. za: O. Rublow, O. Rejent,
Ukrajinśki wyzwolni zmahannia 1917–1921
, Kyjiw 1999, s. 192–193.
2
ok. 7 980 500 ludzi, w tym 4 672 500 posługujących się językiem polskim, 3 208 100 języ-
kiem ukraińskim, 90 100 językiem niemieckim, a 9800 innymi językami. Należy tu poczynić
uwagę, że urzędnicy przeprowadzający spis nie uznali języka używanego przez Żydów. Zu-
bożali tym statystyczny obraz kraju, gdyż 871 900 jego mieszkańców deklarowało wyznanie
mojżeszowe. Jeśli to uwzględnimy, otrzymamy daleko idące korekty w ofi cjalnym składzie
narodowościowym Galicji. Przedstawiał się on następująco:
Polacy: 47,6 proc. ludności;
Ukraińcy: 40,3 proc. ludności;
Żydzi: 10,9 proc. ludności;
Niemcy i inni: 1,2 proc. ludności
3
.
Natomiast w Galicji Wschodniej mieszkało 5337 tys. ludzi, w tym: 3791 tys. Ukraińców
(71,1 proc.), 770 tys. Polaków (14,4 proc.) i 660 tys. Żydów (12,4 proc.). Polacy stanowili
większość w miastach. Lwów miał ok. 206 tys. mieszkańców. Ponad 105 tys. tworzyło spo-
łeczność polską, 57 tys. – żydowską, a 39 tys. – ukraińską. Polacy i Ukraińcy nie tworzy-
li w mieście narodowych enklaw. Swoje najważniejsze instytucje lokowali w śródmieściu,
często obok siebie. Katolickie cmentarze – Łyczakowski i znacznie skromniejszy Janowski
– były miejscami spoczynku przedstawicieli obu narodów.
Galicja należała do najbiedniejszych regionów Europy. W latach 1911–1913 dochód na-
rodowy wynosił na jednego mieszkańca ok. 230 koron, natomiast w Siedmiogrodzie – 260
koron, na Słowacji – 306, na Węgrzech – 368, w Czechach i na Morawach – 544, a w Austrii
– 567. Nie będzie też wielkim uogólnieniem stwierdzenie, że społeczność ukraińska w Galicji
była znacznie uboższa od polskiej. W skali całego kraju Ukraińcy wpłacali jedynie 18,8 proc.
podatków bezpośrednich. Natomiast w Galicji Wschodniej Ukraińcy płacili tylko 26,2 proc.
wszystkich podatków
4
.
Do wymiany poglądów między polskimi i ukraińskimi politykami doszło w ostatnich
miesiącach Wielkiej Wojny. Reprezentowali oni rządzących Królestwem Polskim i Ukrainą
Naddnieprzańską. Oceniali siebie wzajemnie jako niewiarygodnych partnerów. Wschodnią
Galicję uważali za część swojego terytorium narodowego i państwowego. Jednocześnie do
wysiłków państwotwórczych sąsiada odnosili się ze sceptycyzmem przemieszanym ze skry-
waną wrogością. Nie zmieniała tego działalność przedstawicielstwa Rady Regencyjnej w Ki-
jowie, kierowanego przez Stanisława Wańkowicza, następnie przez Bohdana Kutyłowskiego,
a także poparcie polskich ziemian z Ukrainy udzielane hetmanowi Pawło Skoropadzkiemu.
Także polscy politycy z Galicji odmawiali uznania ukraińskiego państwa na Naddnieprzu,
dostrzegając w nim twór wygenerowany przez Niemców i Austriaków. Ignacy Daszyński na
posiedzeniu parlamentarnego Koła Polskiego w Wiedniu 1 marca 1918 r. nazwał je fi kcją.
Równie negatywnie polscy politycy odnosili się do możliwości podziału Galicji na dwa kraje
koronne, o polskim i ukraińskim charakterze. Galicję traktowali jako całość, ukształtowaną
przez wielowiekową przynależność do Rzeczypospolitej, a potem do Austrii. Uważali, że
stanie się jedną z dzielnic odradzającej się Polski, a rzeka Zbrucz fragmentem jej wschodniej
3
E. Dubanowicz,
Stosunki polsko-ruskie w Galicji pod względem społeczno-gospodarczym
,
„Ekonomista”, r. XIV, t. 1, 1914; M. Lozynskyj,
Schffung einer ukrainischen Provinz in Osterreich
,
Berlin 1915.
4
Historia Polski w liczbach. Górnictwo i przemysł. Budownictwo. Dochód narodowy
, red.
A. Jezierski, Warszawa 1991, s. 200–201; E. Dubanowicz,
op. cit
., s. 155;
Social-Economic Researches
on the History East-Central Europe
, Budapest 1970, s. 108, 227.
3
Plik z chomika:
hermes50
Inne pliki z tego folderu:
2001 nr 009 IPN.pdf
(1430 KB)
2002 nr 006 IPN.pdf
(1013 KB)
2002 nr 007 IPN.pdf
(1274 KB)
2001 nr 002 IPN.pdf
(3249 KB)
2001 nr 003 IPN.pdf
(7478 KB)
Inne foldery tego chomika:
IPN - PAMIĘĆ I SPRAWIEDLIWOŚĆ
IPN - RÓŻNE DOKUMENTY
IPN - ZESZYTY KATYŃSKIE
IPN MIESIĘCZNIK
IPN POLSKA - PUBLIKACJE 1
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin