Wstęp do socjologii - Wykłady Motak - 2006-2007.doc

WYKŁAD I

·         Socjologia – nauka o społeczeństwie

·         Wg. Sztompki – „nowa nauka na stary temat”

·         Socjologia jako dyscyplina NAUKOWA powstała w II połowie XIX w.

·         Wywodzi się z myśli pozytywistycznej i tradycji francuskiego Oświecenia

·         Za założyciela można uznać Auguste Comte’a – on jako pierwszy użył nazwy socjologia – 1838

PRZEDNAUKOWE POCZĄTKI DYSCYPLINY

·         Już w starożytnej Grecji – Arystotelesowska teoria człowieka jako zoon politikon – zwierzęcia politycznego. Stwierdzenie, że człowiek o tyle jest człowiekiem, o ile żyje w społeczeństwie (przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie)

·         Przed socjologią jako nauką wiedza o społeczeństwie sprowadzała się do jej istnienia w ramach 3 głównych dziedzin:

v     Wiedzy potocznej (intuicyjnej, nieusystematyzowanej)

v     Sztuki (literatury, sztuk pięknych)

v     Filozofii – utopie filozoficzne:

Ø      Platon – „Państwo”

Ø      Tomasz z Akwinu (wg. mnie tu powinien być raczej Augustyn „De civitate Dei”, ale nie było mnie na tym wykładzie)

Ø      Tomasz Morus – „Utopia”

CHARAKTERYSTYKA SOCJOLOGII JAKO DZIEDZINY NAUKOWEJ

·         Socjologia jest nauką pozytywną:

v     Wychodzi od faktów

v     Prezentuje postawę empiryczną

v     Przedzałożenia wykazują ideologizację

·         Kumulatywną:

v     Gromadzi fakty i teorie

v     Nie odrzuca poprzednich wyników

v     W jej ramach funkcjonuje wiele teorii/ paradygmatów

v     Z czasem następuje rozszerzanie teorii, przenoszenie ich na inne (nowe) fakty

v     Teoria socjologiczna – zespół założeń, pojęć, twierdzeń o rzeczywistości społecznej

v     Paradygmat – szersza postawa poznawcza zawierająca wiele teorii, ogólny horyzont. Termin wprowadzony przez T. Kuhna. Paradygmat decyduje o tym, jakie pojęcia stawiamy (wikipedia – paradygmat to zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki)

·         Nomotetyczną – zorientowaną dedukcyjnie, na poszukiwanie praw i regularności, generalizującą. [w przeciwieństwie do idiograficznej (np. etnografii) – zorientowanej opisowo, indukcyjno – analitycznie.

PARADYGMATY SOCJOLOGICZNE

MAKROSOCJOLOGICZNE (analizy ilościowe):

·         Paradygmat materialistyczno – krytyczny

v     Praca jest podstawą

v     Krytyka społeczeństwa

·         Paradygmat systemowy

v     Analiza porządku społecznego, struktury społecznej

v     Pojęcia: struktura, funkcja, system

MIKROSOCJOLOGICZNE (analizy jakościowe – obserwacja uczestnicząca, wywiad):

·         Paradygmat zorientowany na działanie społeczne

v     Preferowany przez współczesnych badaczy

v     Weber, Simmel, Garfinkel, Borowik

OSOBLIWOŚĆ SOCJOLOGII NA TLE INNYCH NAUK SPOŁECZNYCH

·         Wyniki badań społecznych stają się częścią rzeczywistości społecznej

·         Socjolog ciągle musi wybierać między metodami ścisłymi a ogólnymi

·         Konflikt między standaryzacją a humanizacją metod

·         Socjolog bardziej niż inni uczeni wykorzystuje swoje doświadczenie życiowe

·         Nowe dziedziny:

v     Tanatosocjologia

v     Socjologia konsumpcji

v     Socjologia wizualna

PO CO SOCJOLOGIA?

·         Według Mills’a – „socjologiczna wyobraźnia” jest celem socjologii. Jest to zdolność rozumienia historii i biografii i relacji między nimi

·         Pozwala zrozumieć, że zjawiska społeczne są efektem działania podmiotów społecznych – jednostek i zbiorowości

·         Pomaga zwalczać fatalizm i determinizm

·         Uświadamia ukryte determinanty naszych wyborów – pada mit absolutnej wolności

SOCJOLOGIA JAKO NAUKA AKADEMICKA

·         Główne ośrodki:

v     Francja – tam pierwsza katedra socjologii (1892 – Durkheim)

v     Niemcy – jako dziedzina akademicka – 1919 – Max Weber

v     USA

·         W Wielkiej Brytanii dopiero po II Wojnie Światowej

·         W Polsce – 1920 r. – Florian Znaniecki (inni ważni – Stefan Czarnowski, Zygmunt Bauman, Piotr Sztompka)

WYKŁAD II

AUGUSTE COMTE (1798-1857)

·         Po Rewolucji Francuskiej

·         Ówcześni filozofowie rozwijali utopijne koncepcje społeczeństwa. Pojawiło się pragnienie zaprowadzenia ładu, harmonii.

·         Pojawiło się pytanie o rolę religii

·         Dzieło Comte’a „Kurs filozofii pozytywnej” – synteza całej wiedzy dostępnej ówczesnym intelektualistom.

·         Chciał za pomocą mechanizmów nauk przyrodniczych badać społeczeństwo – fizyka społeczna (1838 – wprowadzenie nazwy socjologia)

·         Socjologia wg. Comte’a:

v     Powinna zawierać wiedzę pozytywną (dotyczyć zjawisk obserwowalnych)

v     stosować eksperyment, obserwację

v     Jej celem jest przewidywanie zdarzeń społecznych

v     Jest ukoronowaniem ludzkiej myśli

v     Ma cechy ewolucjonistyczne

·         Prawo trzech etapów (dot. rozwoju myśli ludzkiej):

v     Stadium teologiczne – animizm (wiara w duszę), wiedza o świecie odnosi się do nadprzyrodzonych czynników

v     Stadium metafizyczne – największą rolę pełnią filozofowie; racjonalizm, wiedza o świecie wynika z szeregu abstrakcyjnych pojęć; tworzenie systemów filozoficznych

v     Stadium pozytywne – formułowanie twierdzeń w oparciu o fakty; empiryzm; nowożytna wiedza przyrodnicza (od Galileusza, Kopernika, Newtona); doświadczenie ważniejsze niż czysto rozumowe spekulacje

·         Nauki uszeregował hierarchicznie, według kryteriów ogólności, złożoności przedmiotu i doniosłości praktycznej – socjologia zajmowała najwyższe miejsce; poprzedzała ją biologia (stąd metaforyka Comte’a – społeczeństwo jako organizm)

·         Socjolog, podobnie jak biolog, bada całościowe procesy. Społeczeństwa, podobnie jak organizmu nie da się rozłożyć na mniejsze jednostki

·         Statyka społeczna - zajmuje się badaniem porządku społecznego, czyli wzajemnymi związkami między różnymi częściami społecznego organizmu. Badana pod względem trzech aspektów: jednostki, rodziny i społeczeństwa. W badaniu jednostki skupia się na cechach człowieka, które wpływają na charakter całego społeczeństwa. Człowiek "szybko się nudzi", emocje przeważają nad intelektem, ma silnie wykształcone uczucia egoizmu, ład moralny uzależniony od osobistych instynktów, a interes powszechny jest rezultatem tego, co mają ze sobą wspólnego interesy poszczególnych jednostek. Trzy formy elementarne samorzutnego zrzeszania się ludzi:

v     rodzina, która jest podstawową jednostką społeczeństwa, na jej podstawie powstają inne zrzeszenia, jest najtrwalszym elementem społeczeństwa i najbardziej niezawodnym oparciem dla jego rekonstrukcji po okresie rewolucyjnego nieładu. Innym czynnikiem tej formy zrzeszania się ludzi jest podział pracy, który pozwala na rozwój ludzkich uzdolnień i uczuć moralnych.

v     rząd (władza), który wprowadza pierwiastek przymusu w celu zagwarantowania współpracy.

v     kościół i wiara- czynniki dające społeczeństwu równowagę i spójność. Wiara jest religią Ludzkości, która nie opiera się na tradycyjnych wyobrażeniach, i której nie należy kojarzyć z żadnymi bytami nadprzyrodzonymi.

·         Dynamika społeczna - dziedziną opisującą zmiany dokonujące się w społeczeństwie, zjawiska i ich funkcje

·         Ewolucjonizm:

v     Społeczeństwo kształtuje się od monarchii do republiki

v     Religie są zastępowane przez naukę (najlepiej socjologię)

ALEXIS DE TOCQUEVILLE (1815-1859)

·         Myśliciel polityczny, poniekąd założyciel socjologii historycznej i politycznej

·         Prace:

v     „O demokracji w Ameryce” – obserwacje z trzyletniej podróży

v     „Dawny ustrój i rewolucja” – o francuskiej monarchii

·         Socjolog nowoczesności, historiozof, ewolucjonista

·         Dzieje ludzkości są według niego dążeniem do równości, egalitaryzmu

v     Despotyzm może się pojawić, gdy jednostki uciekają w prywatność, znika sfera prywatna, co jest skutkiem egalitaryzmu

v     Lekarstwem na to ma być wolność polityczna

·         Religia w USA ma pozytywny aspekt, jest bowiem wpleciona we wszystkie sfery, „tworzy” społeczeństwo

GŁÓWNE NURTY SOCJOLOGICZNE

·         Pozytywizm – Comte

·         Ewolucjonizm:

v     Comte

v     H. Spencer (1820-1903):

Ø      Społeczeństwo jako organizm

Ø      Społeczeństwo militarne vs. Industrialne – jedno ewolucyjnie przechodzi w drugie

v     E. Tylor:

Ø      Poszukiwanie wspólnego metafizycznego podłoża społeczeństw

Ø      Ewolucja od animizmu do monoteizmu

v     Frazer

·         Psychologizm

v     Vilfredo Pareto (1848-1923) - koncepcja „krążenia elit”

v     Psychologizm wyjaśnia konstrukcje społeczeństw wychodząc od rozumienia jednostki

·         Materializm – Marks

·         Socjologizm

v     Durkheim

v     Francuska szkoła socjologiczna, przełom XIX/XX w.

v     „bardziej oświeceni, złagodzeni pozytywiści”

v     Wybitni etnologowie – Durkheim, Levy-Bruhl, Dúmezil – starali się dotrzeć do mało złożonych społeczeństw

·         Socjologia humanistyczna

v     Georg Simmel, Max Weber, Ferdinand Tönnies

v     Przewrót antypozytywistyczny

·         Funkcjonalizm

v     Antropologiczny – Bronisław Malinowski

v     Strukturalny – Talcott Parsons

...