Część I
ODLEGŁE KONSEKWENCJE SYTUACJI STRESOWYCH
NIEKORZYSTNE
q uraz psychiczny jest bardzo istotnym, a nawet podstawowym (choć nie wyłącznym czynnikiem etiologicznym) np. choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, samoistne nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, dychawica oskrzelowa, szereg chorób alergicznych
q czynnik psychiczny pełni funkcje zaostrzającą i dekompensującą w dynamice procesu chorobowego np. cukrzyca, nadczynność tarczycy, gościec pierwotnie przewlekły
q zaburzenia pod postacią somatyczną (histeria, konwersja) - symptomy fizyczne, takie, jak paraliż, bóle kończyn, ślepota, które powstają bez przyczyny fizycznej
q hipochondria - gdy niezwykła troska o swój stan zdrowia i traktowanie każdego najmniejszego objawu jako oznaki poważnego schorzenia organicznego staje się dominującym objawem "nerwicy"
fizjologiczna reakcja wegetatywna układu czynnościowego danego narządu na działanie długotrwałych lub okresowo powtarzających się stanów emocjonalnych (bez uszkodzenia tkankowego, ok. 30-50% pacjentów)
q ze strony układu naczyniowo-sercowego: psychogenna arytmia zatokowa, kłucie w okolicy serca, napięciowe bóle głowy;
q ze strony układu pokarmowego: wymioty psychogenne, zespół rzekomo-wrzodowy, skurcz przełyku, zaparcia, biegunki, nietolerancja pewnych pokarmów;
q ze strony układu oddechowego: psychogenny kaszel, hiperwentylacja (poczucie duszenia się, płytki oddech. zawroty głowy, mroczki przed oczami, uczucie ciężaru, bólu, ucisku w klatce piersiowej, mrowienie warg, palców, kończyn, możliwość wystąpienia drgawek. Pacjent jest blady spocony, odczuwa suchość w jamie ustnej, tętno przyspieszone, niekiedy dochodzi do omdlenia i wtedy atak mija samoistnie)
q ze strony układu rozrodczego: nieregularne, przedłużające się miesiączki, uporczywe wymioty podczas ciąży, zaburzenia psychoseksualne
q bóle: karku, stawów, przy oddawaniu moczu
q obecność w doświadczeniu jednostki zdarzenia nie mieszczącego się w obszarze normalnych ludzkich doświadczeń (poważne zagrażanie życia własnego lub bliskich, bycie świadkiem czyjegoś zranienia lub śmierci, przemoc fizyczna)
q utrzymujące się odtwarzanie traumatycznych zdarzeń w myślach, wyobrażeniach, uczuciach, zachowaniu, które są przykre i zakłócające
q utrzymujące się unikanie bodźców związanych konkretnie lub symbolicznie z traumą lub zmniejszenie ogólnej reaktywności
q symptomy zwiększonego pobudzenia nieobecne przed traumą (trudności z zasypianiem, drażliwość, wybuchy gniewu, trudności z koncentracją, podwyższona czujność, przesadna reakcja przestrachu na nieoczekiwane bodźce)
q czas trwania - przynajmniej 1 miesiąc; zespół odroczony - jeśli symptomy te pojawiają się około 6 miesięcy po traumie
q wyczerpanie emocjonalne
q obronne dystansowanie się zawodowe (depersonalizacja)
q obniżenie zaangażowania i satysfakcji zawodowej
KORZYSTNE
(koncepcja stresów konstruktywnych)
- dodatni wpływ sytuacji trudnych, które sprzyjają sprawności działania dopełniając stan pobudzenia emocjonalnego do stanu optymalnego np. czyny bohaterskie w warunkach ekstremalnych, ujawnienie „niespodziewanych umiejętności” lub twórczość - „wpływ cierpienie i rozterek moralnych”;
Część II Stres choroby somatycznej i radzenie sobie
Koncepcja Lazarusa i Folkman – model
ocena pierwotna
„co się dzieje?”
pozytywna
relacja człowiek
otoczenie
obojętna
bodziec
negatywna = STRES
krzywda/ strata
zagrożenie
wyzwanie
ocena wtórna
„co mogę zrobić?”
radzenie sobie
z problemem z emocjami
Kluczowe pojęcia: ocena pierwotna, ocena wtórna, rodzaje oceny pierwotnej, radzenie sobie, dwie funkcje radzenia sobie – wyjaśnienie pojęć: skrypt
MECHANIZMY OBRONNE OSOBOWOŚCI -
to nawykowe, przeważnie nieuświadamiane sposoby obrony przed lękiem i obniżeniem samooceny.
RACJONALIZACJA - znajdowanie z pozoru racjonalnych wyjaśnień, usprawiedliwień dla własnych zachowań, które są źródłem emocji negatywnych.
TŁUMIENIE - to unikanie myśli i emocji związanych ze stresującymi sprawami.
ZAPRZECZANIE - to odrzucanie, nieprzyjmowanie do świadomości przykrych lub budzących lęk aspektów realnej sytuacji.
PROJEKCJA - przypisywanie innym ludziom własnych nieakceptowanych zachowań, myśli, uczuć.
PRZEMIESZCZENIE - ukierunkowanie negatywnych uczuć i działań na obiekt bezpieczniejszy, niż ten który je spowodował.
KOMPENSACJA - dążenie do uzyskania powodzenia w jakiejś dziedzinie i wyrównania w ten sposób niepowodzeń doznawanych na innym polu.
REGRESJA - pojawienie się zachowań z przebytych faz rozwojowych, reakcji mniej dojrzałe.
REAKCJA ZAPRZECZANIA CHOROBIE
- to forma obrony przed zagrożeniem i lękiem;
- chory nie przyjmuje do wiadomości informacji o chorobie mimo dostępnych informacji i intelektualnych możliwości ich wykorzystania;
- wstępnie odebrane sygnały zagrożenia (najczęściej nieuświadamiane) wywołują lęk, który blokuje pełne rozpoznanie i uświadomienie bodźca;
- Możliwe konsekwencje:
· Bagatelizowanie dolegliwości (nieadekwatne postrzeganie sygnałów płynących z ciała);
· niski poziom odczuwanego lęku (przy znacznie podwyższonych wskaźnikach fizjologicznych nie zgłaszają emocji na poziomie samoopisu);
· odwlekanie decyzji o leczeniu;
· nieprzyjmowanie diagnozy, zaprzeczanie konsekwencjom choroby, niewypełnianie zaleceń lekarskich;
· szybszy powrót do pracy i innych aktywności;
· odporność na racjonalne argumenty.
ZNACZENIE PRZYPISYWANE CHOROBIE
1. ZAGROŻENIE - dla cenionych wartości tj. życie, zdrowie, sprawność, realizacja ważnych celów, samoocena, pozycja społeczna;
2. PRZESZKODA - w realizacji celów, zaspokojeniu potrzeb (sytuacja frustracyjna)
- wyzwanie - przekonanie o możliwości leczenia i pokonania choroby oraz własnego w tym udziału → współpraca z lekarzem lub leczenie na własna rękę;
- pomniejszenie znaczenia objawów lub zaprzeczanie im → niestosowanie się do zaleceń lekarskich, brak współpracy, rezygnacja z leczenia;
- wycofanie - przekonanie o braku szans na pokonanie choroby → brak współpracy, rezygnacja z leczenia;
3. KRZYWDA/STRATA - w sytuacjach trwałego kalectwa, zniekształcenia wyglądu lub nieodwracalnej utraty zdrowia (wypowiedzi typu: "Za co mnie to spotkało?", Dlaczego ja?);
4. WARTOŚĆ
- przypisywanie chorobie i cierpieniu wartości metafizycznych np. w przypadku ludzi głęboko religijnych;
- choroba jako czynnik powodujący zmianę hierarchii wartości życiowych (przełom w życiu, znak, symbol);
5. KARA - jako "zasłużona" konsekwencja niedbania o zdrowie, niewłaściwego postępowania w życiu;
Wtórne zyski z choroby
6. KORZYŚĆ - wzrost możliwości zaspokojenia niektórych potrzeb wskutek choroby:
- materialne: uzyskanie renty, odszkodowania, zasiłku;
- psychologiczne: zainteresowanie i troska osób bliskich, kontakt z innymi dla ludzi samotnych;
7. ULGA - zwolnienie od zazwyczaj pełnionych obowiązków, jeśli ich wykonanie jest na granicy możliwości lub je przekracza.
Konsekwencje:
- wyolbrzymianie objawów,
- mała skuteczność leczenia nieznajdująca wyjaśnienia w przyczynach medycznych,
- celowe opóźnianie powrotu do zdrowia,
- kontynuowanie dotychczasowego trybu życia,
- niepodejmowanie leczenia.
STYLE ZMAGANIA SIĘ Z INFORMACJAMI O ZAGROŻENIU
(niezbędne do eksperymentu Miller patrz: zaj. 4.)
„Czujne obserwowanie” (monitoring)
„Wytłumianie ostrzeżeń” (blunting)
v Kierowanie uwagi na źródło zagrożenia;
v Poszukiwanie, gromadzenie, wykorzystywanie zagrażających informacji;
v Przeszacowanie zagrożeń w otaczającym świecie;
v Unikanie zagrażających informacji;
v Wypieranie, racjonalizacja, podejmowanie aktywności, które przenoszą lub odrywają uwagę;
v Niedoszacowanie zagrożeń w otaczającym świecie;
v Niska tolerancja niepewności + wysoka tolerancja pobudzenia emocjonalnego;
v Wysoka tolerancja niepewności + niska tolerancja pobudzenia emocjonalnego;
v Wysoka skuteczność sytuacjach kontrolowalnych.
v Wysoka skuteczność warunkach niekontrolowalnych.
PRZYSTOSOWANIE DO ZAGRAŻAJĄCYCH WYDARZEŃ
1. Poszukiwanie znaczenia, sensu tego wydarzenia
§ atrybucja przyczyn (dlaczego ja?, jaka przyczyna?, jakie to ma osobiste konsekwencje?)
§ przewartościowanie własnego życia (przemyślenie własnego życia i rekonstrukcja w takim kierunku, aby dawało...
kizimizi78