czerwona_lista_zbiorowisk_roslinnych(1).pdf

CZERWONA LISTA ZBIOROWISK ROŚLINNYCH

GÓRNEGO ŚLĄSKA

RED LIST OF UPPER SILESIAN

PLANT COMMUNITIES

Redaktorzy (Editors):

Florian Celiński, Stanisław Wika, Jerzy B. Parusel

Redaktor techniczny (Technical Editor):

Renata Bula

Autorzy (Autors):

Beata Babczyńska-Sendek (Uniwersytet Śląski, Katowice)

Renata Bula (Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice)

Stanisław Cabała (Uniwersytet Śląski, Katowice)

Florian Celiński (Warszawa)

Janusz Hereźniak (Uniwersytet Łódzki, Łódź)

Eugeniusz Kuźniewski (Akademia Medyczna, Wrocław)

Jerzy B. Parusel (Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice)

Krzysztof Spałek (Uniwersytet Opolski, Opole)

Stanisław Wika (Uniwersytet Śląski, Katowice)

Zbigniew Wilczek (Uniwersytet Śląski, Katowice)

Zygmunt Wnuk (Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Rzeszów)

1. Wstęp

Czerwona lista powstała w Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska

w Katowicach. Opracowało ją 11 geobotaników. Celem listy jest określenie kategorii

zagrożenia zbiorowisk roślinnych, będących składnikami roślinności Górnego Śląska, jako

podstawy budowania programu ich ochrony. Prezentowana lista jest pierwszą próbą analizy

zagrożenia roślinności Górnego Śląska w przyjętych granicach opracowania.

Problem zagrożenia i ochrony zbiorowisk roślinnych został dostrzeżony dopiero

niedawno. Na konieczność ochrony całych zbiorowisk roślinnych w Polsce zwrócił uwagę

Fijałkowski (1982), który opublikował pierwszą listę zbiorowisk proponowanych do ochrony

ścisłej i częściowej. Następną analizę zagrożenia roślinności, obejmującą 280 zbiorowisk Pol-

ski niżowej, opublikowała Piotrowska (1986). Pierwszą, lokalną czerwoną listę zbiorowisk

publikują Brzeg i Wojterska (1996), którzy dokonali analizy zagrożenia 380 zbiorowisk roślin-

nych Wielkopolski. Analizy te wykazały, że ponad 60% zbiorowisk jest zagrożonych. Wśród

głównych przyczyn rozpadu ustabilizowanych dotychczas zbiorowisk roślinnych, wymienia

się różne formy ingerencji człowieka – bezpośrednie niszczenie roślinności i radykalne

przekształcenia warunków siedliskowych (odwodnienie, skażenie powietrza, wody i gleby)

oraz zmiana dotychczasowych, stosowanych od dawna, sposobów zagospodarowania (Kor-

naś 1990). Z omawianą problematyką związana jest analiza rzadkości występowania

zbiorowisk roślinnych (Denisiuk i in. 1992), która była jedną z podstaw wyznaczania kra-

jowej sieci ekologicznej ECONET - POLSKA (Liro 1995), służącej ochronie bioróżnorod-

ności szaty roślinnej Polski.

Dla pełniejszego zobrazowania stanu zagrożenia zbiorowisk roślinnych umiesz-

czonych w liście, podano statusy ich zagrożenia w Czechach. Nie było możliwe podanie sta-

tusów zagrożenia zbiorowisk w Polsce, z uwagi na całkowitą dezaktualizację danych,

będących podstawą analizy zagrożenia roślinności Polski w 1986 roku (informacja listow-

na prof. Hanny Piotrowskiej).

2. Zasięg terytorialny

W niniejszym opracowaniu przyjęto granice Górnego Śląska, określone przez

autorów czerwonej listy roślin naczyniowych (Parusel, Wika, Bula 1996), które obejmują

województwa: bielskie, częstochowskie, katowickie i opolskie. W tym wydaniu czerwona

lista ogranicza się tylko do polskiej części Górnego Śląska. W następnym wydaniu

planowane jest, przy współpracy geobotaników czeskich, rozszerzenie opracowania o czeską

część Górnego Śląska. Wówczas uzyskamy obraz zagrożenia roślinności w bezpośrednim

sąsiedztwie województw: bielskiego, katowickiego i opolskiego.

3. Dobór zbiorowisk roślinnych

Analizie poddano wszystkie poznane dotychczas zbiorowiska roślinne. O doborze

syntaksonów do czerwonej listy zadecydowały: liczba miejsc występowania płatów typowo

wykształconych, wielkość zajmowanej przez nie powierzchni, tempo zanikania zbiorowisk,

ogólna wielkość i tempo kurczenia się areału występowania, stopień zagrożenia w skali glo-

balnej, stopień osłabienia i narażenia zbiorowisk - granicznie lub wyspowo położonych,

wrażliwość i odporność na antropopresję, zdolność opanowywania siedlisk antropogenicznych,

uwzględnienie zbiorowiska w wykazach krajowych oraz międzynarodowych, status zagrożenia

gatunków charakterystycznych zbiorowiska oraz w nim występujących. Lista obejmuje

zbiorowiska roślin naczyniowych jednoznacznie określonych syntaksonomicznie - rodzi-

mych, naturalnych i półnaturalnych oraz synantropijnych, trwale wykształconych. Uwzględ-

niono w niej syntaksony, których występowanie w granicach czterech województw do-

kumentowane jest od ponad 70 lat. Nie umieszczono w liście większości jednostek roślin-

nych, opisywanych bardzo często jako zbiorowiska z lokalnie dominującymi gatunkami,

w związku z brakiem informacji o stopniu ich rozpowszechnienia i powtarzalności struktu-

ry florystycznej w obrębie większego areału.

4. Układ i nazewnictwo

W liście zbiorowiska uszeregowano w porządku syntaksonomicznym, a w obrębie

klas zbiorowisk – w porządku alfabetycznym. Nazewnictwo łacińskie przyjęto za Ma-

tuszkiewiczem (1981), Moravcem i in. (1995) oraz autorami poszczególnych ujęć syntakso-

nomicznych. Zrezygnowano z podawania polskich naukowych nazw zbiorowisk, gdyż brak

ich dla całej roślinności w Polsce.

Listę uzupełniono ponadto o uwagi dotyczące włączenia do niej innych jednostek

syntaksonomicznych w obrębie niektórych klas zbiorowisk, uznanych za rzadkie i godne

ochrony w Polsce przez autorów sieci ekologicznej ECONET — POLSKA (Liro 1995) oraz

autorów niniejszej listy.

5. Kategorie zagrożenia

Stopień zagrożenia zbiorowisk podano w formie symboli literowych, wprowadzonych

przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody – IUCN dla gatunków roślin i zwierząt

(Olaczek 1985). Podobnie postąpili autorzy regionalnej listy dla Wielkopolski (Brzeg,

Wojterska 1996). Przyjęcie tych samych kategorii zagrożenia dla zbiorowisk roślinnych

umożliwia porównanie statusów zagrożenia całej żywej przyrody. Kategorie te określono

następująco:

Ex – wymarłe i prawdopodobnie wymarłe, których występowanie w danym województwie

na znanych stanowiskach, mimo poszukiwań, nie zostało potwierdzone; nie znaleziono

również stanowisk nowych,

E – wymierające; zbiorowiska zagrożone wymarciem, jeśli nie przestaną działać czynniki

zagrażające; zbiorowiska o niewielkiej liczbie miejsc występowania, wyraźnie zmniejszające

swój areał oraz wykazujące zmiany i zubożenie typowej struktury (przewaga płatów zde-

generowanych, kadłubowych),

V – narażone; zbiorowiska, które w niedalekiej przyszłości znajdą się w kategorii wymier-

ających, jeśli nie przestaną działać czynniki zagrażające,

R – rzadkie; zbiorowiska o niewielkiej liczbie stanowisk, reprezentowane przez mało

powierzchniowo płaty; nie należą obecnie do kategorii E lub V, ale ich byt jest zagrożony,

I – o nieokreślonym zagrożeniu; zbiorowiska, o których wiadomo, że są zagrożone, ale brak

wystarczających informacji umożliwiających zaliczenie ich do którejś z wymienionych

wyżej kategorii.

Zbiorowiska nie zagrożone oznaczono skrótem “nt”. Statusy zagrożenia zbiorowisk

w Republice Czeskiej zaczerpnięto z pracy Moravca i in. (1995). Miejsca puste w liście

oznaczają brak informacji o zbiorowisku lub statusie jego zagrożenia.

Podane w liście kategorie zostały przyjęte ostatecznie przez redaktorów w oparciu

o analizę kategorii nadanym poszczególnym syntaksonom przez współpracujących autorów

i wyniki wspólnej dyskusji nad statusem zagrożenia roślinności Górnego Śląska.

6. Źródła informacji

Do sporządzenia listy zbiorowisk roślinnych wykorzystano informacje zawarte

w piśmiennictwie fitosocjologicznym i botanicznym oraz wyniki bieżących badań terenowych

autorów. Na liście znalazły się zbiorowiska: udokumentowane publikowanymi lub niepub-

likowanymi zdjęciami fitosocjologicznymi lub wzmiankami, nieudokumentowane zdjęcia-

mi fitosocjologicznymi lecz zaobserwowane przez autorów listy oraz zbiorowiska, których

prawdopodobną obecność określono na podstawie występowania gatunków charakterysty-

cznych (głównie w przypadku gatunków z rodzajów Potamogeton i Carex , tworzących

agregacje jednogatunkowe). Te wszystkie informacje były również pomocne przy określa-

niu kategorii zagrożenia zbiorowisk oraz stwierdzaniu faktów ich wymarcia całkowitego lub

prawdopodobnego. Wykorzystane piśmiennictwo zostanie zamieszczone w planowanej do

opracowania czerwonej księdze zbiorowisk roślinnych.

Gromadzenie materiałów do listy zakończono w czerwcu 1997 roku.

7. Zagrożenie zbiorowisk roślinnych Górnego Śląska

Prezentowana lista zawiera 194 syntaksony roślinności Górnego Śląska, dla których

określono kategorie zagrożenia. Ogółem przeanalizowano 460. zespołów i zbiorowisk

stwierdzonych dotychczas w granicach czterech województw (dane z komputerowej bazy

danych Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska o roślinności). Wskaźnik procentowy

zagrożenia roślinności obliczono jednak dla 306 zespołów i zbiorowisk jednoznacznie

określonych syntaksonomicznie. Zestawienie wyników analizy statusu zagrożenia poszczegól-

nych zbiorowisk roślinnych na omawianym obszarze zawiera poniższa tabela.

Kategorie zagrożenia

Razem

zagrożonych

zagrożenia

flory

bielskie

109

częstochowskie

111

katowickie

138

opolskie

119

Górny Śląsk

194

ca 63

Wielkopolska *

104

258

* wg Brzega i Wojterskiej (1996)

8. Wykaz systematyczny zbiorowisk roślinnych zamieszczonych w czerwonej liście

Klasa: Lemnetea R. Tx. 1955 - prymitywne zbiorowiska rzęs tworzące skupienia na

powierzchni wód stojących i bardzo wolno płynących

Rząd: Lemnetalia R. Tx. 1955

Związek: Lemnion minoris R. Tx. 1955

Zespół: Lemno - Utricularietum vulgaris Soó (1928) 1938

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: