WPŁYW ŻYWIENIA NA ZDROWIE W RÓŻNYCH ETAPACH ŻYCIA CZŁOWIEKA
Potoczne twierdzenie: „jesteś tym co jesz” wcale nie jest dalekie od prawdy. Ludzkie ciało zbudowane jest z komórek potrzebujących do życia i wzrostu składników odżywczych, których źródłem jest spożywany pokarm. Dlatego to, jak wyglądamy oraz jakie jest nasze samopoczucie i zdrowie, zależy od codziennej diety.
Podstawowe definicje: wg J. Gawęcki
-sposób żywienia „żywienie”- zdeterminowany kulturowo zespół zwyczajów dotyczących wyboru produktów żywnościowych, sposobu ich przygotowania do spożycia i rozdziału na poszczególne posiłki
-żywność, pożywienie, pokarm- to pojęcie ogólne, odnoszące się do pojedynczych środków spożywczych(produktów spożywczych) oraz ich zestawów w postaci potraw, dań i posiłków
-posiłek- to zestaw produktów spożywczych przygotowanych i zdatnych do bezpośredniej konsumpcji, które ma zwyczajowo określona strukturę i pory spożywania
Podstawowe definicje eg WHO:
1. Zdrowie: to proces wzajemnych uwarunkowań w relacji organizm- środowisko, pozwalający w wyniku braku choroby utrzymać równowagę pomiędzy organizmem a środowiskiem. Zdrowie to potencjał zdolności przystosowania się organizmu do wymogów środowiska.
Zdrowie wg WHO to: stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności. Zdrowie to również zdolność do pełnienia ról społecznych, adaptacji do zmian środowiska i radzenia sobie z tymi zmianami.
2. Dobrostan fizyczny rozumiany jest jako prawidłowe funkcjonowanie wszystkich narządów i układów organizmu
3. Dobrostanem psychicznym jest zdolność do abstrakcyjnego i logicznego myślenia oraz rozpoznawania i wyrażania uczuć i emocji, a także radzenia sobie ze stresem i depresją
4. Dobrostan społeczny rozumiany jest jako zdolność do utrzymania prawidłowych kontaktów interpersonalnych
5. Powinno się do tego dołączyć dobrostan duchowy obejmujący zasady moralne, hierarchię wartości
6. Zdrowie pojmowane jest holistycznie
W tym pojmowaniu można poszukać oddziaływania zdrowie= żywienie, żywność
Wg WHO o zdrowiu decydują 4 zasadnicze czynniki:
1) Czynniki genetyczne decydują o zdrowiu w ok. 20%. Informacja genetyczna w postaci instrukcji dla cech organizmu zapisana jest w genach, odcinkach DNA budujących chromosomy obecne w jądrze komórkowym. Geny są więc odpowiedzialne za budowę i funkcjonowanie organizmu. Pojawienie się mutacji w materiale genetycznym może być przyczyną wielu chorób.
2) Czynniki środowiskowe decydują o zdrowiu w ok. 20%:
-czyste powietrze
-nieskażone gleby
-„zdrowa” żywność
Człowiek w swojej ekspansji cywilizacyjnej i gospodarczej tak przeobraził środowisko naturalne, że stwarza ono wiele zagrożeń dla zdrowia. Nowe wysoko wydajne technologie pozyskiwania żywności pociągnęły za sobą pojawienie się nieuleczalnych epidemicznych chorób zakaźnych (BSE, SARS) a konkurencyjne warunki życia spowodowały wzrost zachorowań na choroby dieto zależne, związane z nałogami i uzależnieniami oraz psychosomatyczne spowodowane stresem.
3) Styl życia- decyduje o zdrowiu w ok. 50%. Styl życia to najogólniejsza charakterystyka aktywności danej grupy społecznej lub jednostki, wyróżniająca specyficzne dla niej działanie i wartości. „Specyficzne” to znaczy odróżniające działania określonej grupy (lub jednostki) od działania innych grup (lub jednostek), z którymi je porównujemy. O stylu życia możemy mówić wtedy, gdy istnieje możliwość wyboru zachowań. Styl życia lub sposób życia definiuje się jako zespół zachowań, postaw oraz ogólną filozofie życia jednostki lub grupy. Zależy on od środowiska, norm społecznych i kulturowych, w których żyje człowiek i społeczność, do której należy, jak również od osobistych przekonań i systemu wartości.
A. Zdrowy styl życia to szereg czynników uznanych za korzystne dla zdrowia człowieka (co potwierdzają badania naukowe)
Zasady zdrowego stylu życia:
- przestrzeganie zasad higieny osobistej
-podtrzymanie wysokiego poziomu wszechstronnej aktywności ruchowej
-stosowanie zbilansowanej diety
- utrzymanie sił obronnych organizmu w stałej gotowości
-rozwijanie umiejętności walki ze stresem- optymalizacja stresu
-kształtowanie i umacnianie postawy aktywnej, zapewniającej radzenie sobie w różnych sytuacjach życiowych
-wyeliminowanie nałogów
-życzliwość dla innych
-dostępność
-jakość świadczonych usług
Fazy rozwojowe człowieka
1. okres rozwoju śródmacicznego
2. okres rozwoju progresywnego
3. okres „stabilizacji” po osiągnięciu dojrzałości fizycznej i płciowej
4. okres inwolucji (regresywny, starości…)
Okres rozwoju śródmacicznego:
Synonimy:
Opisowe: „od poczęcia do urodzenia”, „w łonie matki”
Naukowe: śródłonowy, wewnątrzłonowy, wewnątrzmaciczny, embrionalny, płodowy z wyróżnieniem okresu:
-jaja płodowego[14 dni po zapłodnieniu]
-zarodkowego[zarodka] od 3 do 12 tygodnia
-płodowego od 3 miesiąca do urodzenia
Okres rozwoju progresywnego
1. Płodowy
2. Noworodkowy 0-28 dni
3. Niemowlęcy 2-12 miesięcy
4. Dzieciństwa
-okres wczesnego dzieciństwa od 1 do 3 roku życia
-przedszkolny od 4 do 6 roku życia
-okres szkolny od 7 do 15 roku życia
5. Dojrzewania (pokwitania) okres młodzieżowy od 16 do 18 roku życia
6. Dorastania od 20 do 25 roku życia
Okres stabilizacji po osiągnięciu dojrzałości fizycznej i płciowej
Okres aktywności zawodowej od 26 do 60 roku życia
Okres inwolucji [regresywny starości…]
Wiek powyżej 60 lat życia
Wg WHO
-wiek podeszły 60-75 lat życia
-wiek starczy 75-90 lat życia
-wiek sędziwy (długowieczność) 90> lat życia
Wiek metrykalny (wiek kalendarzowy, chronologiczny) określa liczbę lat od czasu urodzenia. Określa go data urodzenia
Wiek biologiczny jest realnym wskaźnikiem kondycji organizmu, niezależnie od wieku metrykalnego. Wartość jego może być wyższa, niższa lub porównywalna z wiekiem metrykalnym. Wiek biologiczny jest prawdziwym odzwierciedleniem ogólnego stanu zdrowia człowieka. Wartości te mogą być u danej osoby porównywalne, ale często zdarza się, że różnią się znacznie miedzy sobą. Sytuacja jest korzystna, jeżeli wiek metrykalny przewyższa wiek biologiczny. Niestety, gdy proporcje są odwrotne, wymaga to nie tylko zastanowienia, ale i odpowiedniego działania. Aby ocenić wiek biologiczny pacjenta korzysta się ze specjalnie do tego stworzonych programów zawierających badania i testy analizujące poszczególne parametry i funkcje życiowe w organizmie.
Program BIOAGING jest etapowy:
1. Pierwszą z nich stanowi kwestionariusz z szeregiem pytań, służący do dokładnej analizy stylu życia i zdrowia pacjenta. Wprowadzenie tych danych do komputera może trwać około 30 do 55 minut. Wszystkie pytania są sformułowane w sposób prosty, zrozumiały dla każdego pacjenta. Dotyczą one m.in. historii chorób badanej osoby i jej rodziny, informacji na temat stylu życia, stosowanej diety oraz aktywności fizycznej.
2. Część druga służy do zebrania wszystkich potrzebnych parametrów dla określenia wieku biologicznego, jak również oceny witalności pacjenta. Polega na obliczeniu składu ciała (zawartości masy mięśniowej i tłuszczowej), ocenie siły mięśniowej, funkcji układu sercowo naczyniowego, układu oddechowego (z pomiarem objętości życiowej płuc i innych znaczących parametrów, jak FEV, FEV1). Ponadto analizuje się czynność tkanki mózgowej (słuch, wzrok, pamięć i zdolność koncentracji).
3. Część trzecia grupuje i interpretuje wszystkie niezbędne wyniki pomiarów laboratoryjnych w celu dalszej oceny witalności i biologicznego wieku pacjenta. Analizie mogą być poddane wyniki densytometrii kości, stężenia różnych substancji we krwi, np. lipidów, homocysteiny, lipoproteiny A, fibrynogenu, CRP (białka ostrej fazy) lub PSA (antygenu specyficznego dla gruczołu krokowego). Oznaczenia hormonalne stanowią również ważny składnik wpływający na całościową ocenę pacjenta, m.in. stężenia estradiolu, testosteronu, kortyzolu, IGF-1, insuliny, TSH, FSH, LH i DHEA-S. Ciekawą koncepcją jest oznaczanie całkowitej pojemności oksydacyjnej (TOC) i antyoksydacyjnej (TAC).
4. Ostatnia czwarta część zawiera szczegółową interpretację wszystkich wcześniej uzyskanych analiz. Raport, dostępny również w formie wydruku, bogaty w szatę graficzną, obrazowo przedstawia uzyskane wyniki oraz ich pełne medyczne podsumowanie. System oparty jest na najświeższych badaniach dotyczących medycyny "anti-aging" i prewencji chorób związanych z wiekiem. Stanowi on nowe ogniwo łączące pacjentów i lekarzy z nowoczesną medycyną
Związki między żywnością, żywieniem a zdrowiem
Wpływ żywienia na zdrowie:
Wzrost i rozwój człowieka, jego zdrowie, sprawność fizyczna Itak zwane samopoczucie wynikające w dużej mierze ze sposobu odżywiania się. Potwierdzają to zarówno praktyka jak i badania naukowe. Przejawem troski o zdrowie człowieka jest więc między innymi dążenie do zapewnienia mu pełnowartościowego pożywienia. Nie polega to jednak wyłącznie, na dostarczaniu odpowiedniej ilości artykułów spożywczych. Równie ważna jest ich jakość oraz umiejętne wykorzystanie. Na podstawie dotychczasowych wyników badań naukowych stwierdzono, że nieprawidłowe żywienie jest przyczyną wielu schorzeń nazwanych POWSTAŁYM NA TLE WADLIWEGO ŻYWIENIA.
WHO do chorób powstających na tle wadliwego żywienia zalicza:
- otyłość
-miażdżyca i rozwijająca się na jej podłożu choroba niedokrwienna serca oraz zawał serca
-nadciśnienie tętnicze
-cukrzyca insulino niezależna
-nowotwory jelita grubego
-osteoporoza
-niedokrwistość z niedoboru żelaza
-choroby przewodu pokarmowego
Niekorzystny jest dla zdrowia zarówno nadmiar pożywienia (długotrwały dodatni bilans energetyczny), jak i niedobór żywności (długotrwały ujemny bilans energetyczny) jak i niewłaściwa struktura spożycia poszczególnych składników pokarmowych. Stan głodzenia doprowadza do wyniszczenia organizmu, spadku odporności i chorób z niedoboru.
Racjonalizacja żywienia jest ważna przez całe życie człowieka a szczególnie w niektórych etapach rozwoju. Wadliwa dieta dzieci, młodzieży, kobiet ciężarnych i karmiących jest szczególnie groźna, gdyż może powodować nieobliczalne szkody dla zdrowia dojrzałej generacji społeczeństwa, a zdrowie społeczeństwa jest uwarunkowane zdrowiem poszczególnych jednostek.
Wpływ żywienia na wzrost i rozwój dzieci:
Wyniki licznych badań naukowych i licznych obserwacji wykazały ponad wszelką wątpliwość ścisłą zależność miedzy żywieniem, a rozwojem fizycznym i umysłowym dziecka. Dzieci niedożywione lub niewłaściwie żywione często chorują, gdyż nie otrzymują w pożywieniu tych wszystkich składników, które są niezbędne do budowy i normalnego funkcjonowania organizmu. Skutkiem nieprawidłowego żywienia dziecka może być zarówno głód ilościowy (brak dostatecznej ilości pożywienia) jaki i jakościowy(wynikający z braku odpowiednich składników odżywczych w pożywieniu).
Niewłaściwe odżywianie dziecka może powodować występowanie wielu schorzeń: krzywicy, próchnicy zębów, niedokrwistości(anemii), hipotrofii- duży niedobór wagi ciała i wzrostu oraz różnego rodzaju awitaminozy i hipowitaminozy, wynikające z braku lub nadmiaru witamin w pożywieniu. Dzieci nieprawidłowo żywione wykazują również zmniejszoną odporność na choroby zakaźne, częściej zapadają na zakażenia kataralne i grypy.
Dlaczego dzieci należy żywić inaczej niż dorosłych?
U osób dorosłych procesy wzrostu i bodowy organizmu są zakończone, natomiast u dzieci przebiegają z całą intensywnością. Człowiek dorosły osiągnął już swój optymalny wzrost i rozwój, odpowiednia masę ciała, ma prawidłowo rozwinięty kościec, zęby i włosy
LUDZIOM DOROSŁYM POŻYWIENIE POTRZEBNE JEST: do budowy komórek ciała, które zużywają się w procesach życiowych ustroju (złuszczanie skóry i błon śluzowych, rozpad krwinek czerwonych i białych), jako źródło energii niezbędnej do zachowania życia i stałej temperatury ciała, wykonywania pracy itp.
W PRZYPADKU DZIECI: procesy wzrostu i budowy przebiegają w nich dynamicznie wskutek czego pożywienie musi dostarczać im przede wszystkim składników niezbędnych do budowy tkanek ustroju i komórek oraz zapewnić pokrycie „strat” energii podobnie jak u ludzi dorosłych.
ZARÓWNO U DOROSŁYCH JAK I DZIECI zachodzą nieprzerwanie dwa różne procesy życiowe tj. proces budowy lub odbudowy. U dzieci prawidłowy rozwój będzie możliwy tylko wtedy kiedy dostarczane substancje odżywcze zapewnią w pełni przebieg wszystkich procesów fizjologicznych oraz wzrastanie i rozwój.
W odniesieniu do dziecka nie można stosować analogicznych norm żywieniowych jak w stosunku do osób dorosłych. Na przykład dorośli, starając się obniżyć poziom cholesterolu we krwi i zapobiec zmianom miażdżycowym, ograniczają zawartość tłuszczu w codziennym jadłospisie. Natomiast dla dziecka tłuszcz (oczywiście nie w nadmiarze ale w odpowiednich ilościach) jest bardzo ważnym składnikiem pokarmowym, warunkującym prawidłowy rozwój.
„pochodne tłuszczów dostarczanych w pokarmach biorących udział m.in. w rozwoju układu nerwowego, siatkówki oka i regulacji wzrostu. Niektóre spośród nich regulują również funkcje przewodu pokarmowego i ułatwiają wchłanianie wapnia w organizmie ”(J.Socha)
ZASADY ŻYWIENIA NIEMOWLĄT- ROZWÓJ DZIECKA I POTRZEBY ŻYWIENIOWE
Okres noworodkowy-rozwój, budowa ciała.
Noworodek donoszony to noworodek urodzony z ciąży trwającej ponad 37 tygodni.
Przeciętna waga noworodka waha się od 2500 do 3500g.
Przeciętna długość ciała wynosi ok. 50-55 cm.
Proporcje noworodka są odmienne do proporcji ciała dzieci starszych i człowieka dorosłego: głowa i mózg SA stosunkowo duże, twarz niewielka, tułów długi a kończyny krótkie. Okres noworodkowy to przystosowanie się do odmiennych warunków życia. Następuje uruchomianie samodzielnych mechanizmów: oddychania, krążenia, trawienia i wydalania.
Układ kostny: dziecka nie osiągnął jeszcze swojej ostatecznej postawy. tkanka kostna przypomina raczej chrząstkę niż kość. na sklepieniu czaszki, w miejscu zetknięcia kości ciemieniowych a kością potyliczna z znajduje sie ciemiączko duże i małe tj. przestrzeń wypełniona miękka tkanka włóknista. W miarę wzrostu niemowlęcia szwy i ciemiączka kostnieją i zrastają.
Układ mięśniowy: włókna mięśniowe są cienkie, a siła ich skurczu mała. Zaczyna sie wyraźna przewaga zginaczy. Dwie cechy podstawowe charakteryzują postawę leżącego noworodka i pierwsza z nich jest asymetria, druga zaś tendencja do przewagi zginaczy. Gdy noworodek leży na plecach głowa jego jest prawie zawsze zwrócona na bok a kończyny ułożona są w sposób asymetryczny.
Układ oddechowy: płuca mają mniejszą pojemność w stosunku do masy ciała niż u osoby dorosłej. Oddechy są szybkie, płytkie. Powoduje to większe narażenie na infekcje dróg oddechowych.
Układ krążenia: skład krwi noworodka ulega w ciągu kilku pierwszych miesięcy życia licznym przekształceniom, dokonującym się pod wpływem nowego środowiska. Serce noworodka w stosunku do masy ciała jest większe niż u osoby dorosłej, a ilość krwi wyrzucanej w ciągu minuty jest nieduża, dlatego serce bije szybciej(ok140 razy/min).
Układ wydalniczy: nerki nie są dobrze wykształcone. Częstość oddawania moczu jest duża nawet do 30 razy na dobę.
Układ nerwowy: nie jest w pełni rozwinięty włókna nerwowe nie posiadają otoczek dlatego dziecko jest wrażliwe na czynniki zewnętrzne i wewnętrzne zmiany np. przy podwyższonej ciepłocie ciała dostaje drgawek. Stosunek noworodka do otaczającego go świata regulują przede wszystkim odruchy bezwarunkowe. Występują także odruchy błędne są to nieskoordynowane ruchy.
Układ pokarmowy: wykazuje niedojrzałość zarówno swoistych jak i nieswoistych mechanizmów obronnych, a zdolności trawienne nie są jeszcze w pełni wykształcone. Pojemność jego w stosunku do masy ciała jest większa niż u osób dorosłych. Ślina nie zawiera związków chroniących przed zakażeniami. Żołądek ma kształt worka bez krzywizn. Pojemność 10ml i większa się codziennie o 10ml pH=4-5. Wątroba wydziela małe ilości żółci. Trzustka małe ilości enzymów. W 6 miesiącu życia układ pokarmowy jest całkowicie rozwinięty i można wprowadzać inne produkty żywnościowe.
Rozwój fizyczny niemowlaka:
Prawidłowy rozwój fizyczny niemowlęcia wyraża między innymi stałym odpowiedni do wieku powiększaniem masy ciała i wzrostu. Obecnie obserwuje się zjawisko tzw. Akceleracji, polegającej na przyśpieszonym wzroście, wcześniejszym dojrzewaniu. Rozwój fizyczny jest indywidualny i zależy od wielu czynników min od masy urodzeniowej i czynników genetycznych. Najintensywniejszy wzrost i przyrost masy ciała jest w pierwszych dwóch latach życia. Niemowlę rośnie w innym tempie niż płód. Tempo to jest szybsze w późniejszych okresach życia jest znacznie wolniejsze niż było w okresie życia wewmątrzmaciczego.
Siatki centylowe:(Instytut Matki i Dziecka)
-oś pozioma- wiek dziecka
-oś pionowa- masa ciała lub wzrost
Gdy dziecko znajduje się w okolicy 50 centyla, dla dzieci dużych 97 centyl, dla dzieci małych 3 centyl. Oznacza to że dziecko rozwija się prawidłowo. Dziecko może znajdować się powyżej lub poniżej 50 centyla nie ma jednak powodu do obaw każdy niemowlak ma swoją własną krzywą centylową, ważne jest to aby dziecko rozwijało się systematycznie.
Wzory do liczenia rozwoju:
Dla dzieci do 5 miesiąca życia
M =(masa urodzeniowa)+(miesiąc życia * 700)
dla dzieci od 5 do 12 miesiąca życia
M=(masa urodzeniowa)+(miesiąc życia * 500)
Rozwój fizyczny w poszczególnych miesiącach życia:
Zmiany postawy ciała i lokalizacji:
1-2 miesiąc utrzymanie główki wzdłuż długiej osi ciała leżąc na brzuszku
3 trzyma główkę sztywno nawet w pozycji pionowej
5-6 dziecko leżące na plecach podnosi głowę do klatki piersiowe, czynnie bierze udział w siadaniu
6 siedzi dla równowagi podpiera się rączkami
8 zachowuje równowagę w pozycji siedzącej
Rozwój mięśni zaczyna się od szyi i karku, a następnie rozwijają się mięśnie w dół od szyi.
8-9 podtrzymywany za rączki staje na nóżkach przechyla się do przodu
10 stoi samodzielnie
12 potrafi szybko i sprawnie czołgać się, łatwo wstaje i siada z postawy stojącej, chodzi p...
kasiak1593