PEDAGOGIKA GESTALT
Gestalt — (z jęz. niem.- postać, kształt, forma).
Gestaltyzm —jest jednym z kierunków w psychologii współczesnej, określanej też mianem psychologii postaci. Jego głównym założeniem jest to, że życie psychiczne człowieka nie jest zbiorem poszczególnych dyspozycji czy komponentów osobowościowych, ale zintegrowaną całością (postacią — Gestalt) o swoistej formie, której nie można do nich redukować.
Pedagogika Gestalt powstała w latach siedemdziesiątych naszego stulecia jako jeden z rodzajów pedagogiki alternatywnej, integrującej pod tą właśnie nazwą wiedzę i doświadczenia z kilku nurtów w naukach humanistycznych.
Inspiracją teoriopoznawczą jest tu
– - psychologia humanistyczna (F. Perls, P. Goodman. C.R. Rogers, A.H. Maslow, A. Biihler, V. Franki),
- egzystencjalizm i fenomenologia (G. Marcel, M. Buber. M. Marleau-Ponty),
- pedagogika holistyczna (J. J. Rousseau, J.H. Pestalozzi, B. Otto, H. Gaudig, G. Kerschensteiner, R. Steiner, M. Montessori),
- psycho- i socjoterapia (J.L. Moreno, F. Perls, H.G. Petzold)
- oświata dorosłych (KG. Petzold, H.M. Griese, O.A. Burow, R. Fuhr).
Pojęcie i koncepcja pedagogiki Gestalt pojawiły się w 1977 r. dzięki książce dwóch autorów:
– - profesora teologii i filozofii z Instytutu St. Denis w Paryżu, współpracownika F.S. Perlsa i Moreno w zakresie terapii holistycznej — Hilariona G. Petzolda
- profesora nauk pedagogicznych z Uniwersytetu w Kaliforni i współpracownika F.S. Perłsa w zakresie uczenia się poprzez emocje (conflitenr educatwn) — Georga I. Browna.
Wśród autorów prac zwartych, monograficznych o pedagogice postaci na szczególną uwagę zasługują książki Olafa-Axela Burowa z Instytutu Terapii i Pedagogiki Gestalt przy Wyższej Szkole Sztuk Pięknych w Berlinie
Pedagogika Gestalt opiera się na trzech autonomicznych fundamentach:
1. „Confluent Education". czyli edukacja przez „stapianie się" Georga J. Browiia, łącząca terapię Gestalt z procesem nauczania w szkole. Jej istotą jest rozwinięcie programu i metodologii edukacji, która koncentrowałaby się na emocjonalnej i poznawczej sferze uczenia się, dbając zarazem o ich integrację i współgranie. Jej domeną jest aktywizujące łączenie w procesie wychowania i kształcenia młodego człowieka jego emocji, postaw i wartości oraz docieranie poprzez te działania do coraz głębszych sfer jego istnienia, do jego człowieczeństwa.
2. Zajęcia interakcyjne skoncentrowane na temacie (Themenzentrierte Interaktion). To metoda rozwinięta przez Rum Cohn i jej współpracowników, której to istotą jest zaangażowanie osobowości uczestników zajęć edukacyjnych i towarzyszących im trudności w proces przekazywania treści nauczania. Istotą tych interakcji jest osiągnięcie równowagi pomiędzy; treściami i tematem zajęć (TO), indywiduum z jego własną biografią, potrzebami fizycznymi, duchowymi i moralnymi oraz umiejętnościami komunikowania się z samym sobą i z otoczeniem (JA) oraz pomiędzy grupą jako całością (MY).
3. 3. Agogika integracyjna (holistyczna) — określana jest także jako „antropologia stosowana". Wychodzi się tu od podstawowej formuły antropologicznej Petzolda, zgodnie z którą: człowiek jest podmiotem ciała, psychiki i ducha, żyjącym w nierozerwalnym związku ze środowiskiem społecznym i ekologicznym. Wchodząc w interakcje z tym środowiskiem zdobywa swoją tożsamość.
Tym, co istotnie różni pedagogikę Gestalt od innych prądów i kierunków pedagogicznych, jest wyjście w reformowaniu teorii i praktyki edukacyjnej od jasności sensu i celów osobistego życia i systemu wartości przez samych pedagogów (nauczycieli i wychowawców).
– Może dlatego określa się też tę pedagogikę mianem pedagogiki wychodzącej najpierw od pedagoga (nauczyciela, wychowawcy).
.
Cele wychowania i wartości pedagogiki Gestalt
Pedagogika Gestalt sięga w stanowieniu celów do następujących przesłanek antropologicznych:
1. Człowiek jest w istocie organizmem godnym zaufania.
2. Człowiek niesie w sobie ogromny potencjał możliwości, do których realizacji muszą być stworzone odpowiednie warunki.
3. Człowiek jest istotą społeczną.
4. Człowiek jest aktywny sam z siebie i zmienia się dzięki własnej aktywności i jego interakcjom z otoczeniem.
5. Każda jednostka zmierza do wielostronnego rozwoju swoich możliwości i zdolności.
6. Zachowania człowieka można zrozumieć tylko w ich całości.
Wśród naczelnych celów tego nurtu wymienia się przede wszystkim:
– - odnalezienie siebie,
- własnej tożsamości,
- samourzeczywistnianie/samorealizacja,
- odzyskanie utraconej i stłumionej części własnej osobowości,
- eliminacja blokad wewnętrznego rozwoju,
- osobisty rozwój/wzrost jednostki,
- rozwój wspólnego ludziom potencjału,
- przygotowanie jednostki do rozpoznawania i realizacji własnego potencjału rozwojowego,
- odpowiedzialność za samego siebie,
- rozpoznawanie osobistych potrzeb i zainteresowań, ich dalsze rozwijanie,
- doskonalenie własnej świadomości,
- koncentrowanie się na „tu i teraz".
Z powyższych założeń i z celów naczelnych wynikają następujące cele kierunkowe pedagogiki Gestalt:
1. Wprowadzanie jednostki do wykształcenia własnych umiejętności i zdolności.
2. Poznanie własnych potrzeb i zainteresowań, ich dalsze rozwijanie.
3. Dostrzeganie szans poszerzania potencjału działań i przeżyć.
4. Kształcenie stale od nowa konstytuujących się efektywnych stosunków pomiędzy: dyscypliną a spontanicznością, zachowaniami wynikającymi z doraźnych potrzeb i hierarchicznych zachowań, swobodnym decydowaniem a odpowiedzialnością itp.
5. Samostanowienie z jednoczesną świadomością więzi społecznych
6. Społeczne zaangażowanie ze świadomością autoodpowiedzialności.
7. Przyczynianie się do autonomii osoby.
8. Doskonalenie zdolności doznawania i postrzegania.
9. Otwartość na „wymagania sytuacji", czyli zdolność i gotowość rozpoznawania oczekiwań i odpowiadających im zachowań ."
Rola wychowawcy - nauczyciela w procesie kształcenia
Wzajemne relacje między pedagogiem a wychowankiem w relacjach typu Gestalt budowane są na intersubiektywności, a więc na wszystkim tym, co zachodzi pomiędzy „zderzającymi się" czy spotykającymi się ze sobą dwiema osobowościami „bycie we dwoje".
To wychowanek w świetle tej pedagogii ustala codzienną marszrutę, zaś wychowawca mu jedynie w niej towarzyszy, nie narzucając mu ani swojego tempa, ani swojej trasy. Hasło przewodnie nauczyciela wychodzącego w toku kształcenia z przesłanek pedagogiki Gestalt brzmi następująco Ja zapraszam do uczenia się..
Pedagogika Gestalt pobudza do samorefleksji uwarunkowań i możliwości własnego działania sprzyjając autonomii doskonalących się wychowawców, wspierając umiejętność rozpoznawania przez nich własnych potrzeb i uświadamiania sobie własnej odpowiedzialności za decyzje. Mobilizuje moce i siły, które prowadzą do aktywnego wspólksztaltowania osoby uczącej się. Trenuje zdolności, rozpoznawanie własnych potrzeb i rozwijanie uczuć wobec własnych możliwości podejmowania decyzji.
Zasada pierwszeństwa relacji uczeń - nauczyciel
Bazą i celem zajęć zorientowanych na pedagogikę Gestalt są pełne zaufania stosunki między uczniami i nauczycielem. Zawsze, ilekroć są te stosunki zakłócone, to pierwszeństwo przed tematem lekcji powinny mieć wzajemne relacje na poziomie JA-MY.
Proces nauczania - uczenia się nie zaczyna się od treści programowych kształcenia, lecz od możliwości i potrzeb uczniów. Tego typu zajęcia skierowane są na uczenie się przez przeżywanie.
Metoda ta wymaga od nauczyciela odwołania się do świadomości „tu i teraz" w klasie szkolnej i do reagowania na twórczość, fantazję i zdolność wczuwania się w różne stany. Według tej metody nauczyciel nie mówi już więcej do uczniów co oni powinni odkrywać, ale stwarza sytuacje, w których uczniowie sami doświadczają ważnych dla nich spraw i umożliwia im uświadamianie sobie własnych możliwości i potrzeb.
Zasada stworzenia horyzontalnych sytuacji nauczania i uczenia się
Wymaga rozwoju sytuacji nauczania i uczenia się, w których uczestniczące osoby wzajemnie traktują się poważnie, z szacunkiem. Mają one dwa poziomy: społeczno - emocjonalnego uczenia się i merytorycznego uczenia się.
– Jeżeli uczniowie muszą być przygotowani, by uczyć się czegoś od nauczyciela, to i on musi być gotów, by uczyć się czegoś od swoich uczniów.
W świetle pedagogiki postaci ludzie zawsze czegoś się od siebie uczą niezależnie od zajmowanej pozycji społecznej i różnic cech osobowych.
Zasada zajmowania się jednością ciała - psychiki i duszy
Nauczyciel uwzględnia stan jedności: ciala-psychiki-duszy-zachowauia-uczuć-myślenia. Gestalt afirmuje zatem jednorodną perspektywę istoty ludzkiej, która jednoczy w sobie wymiar zmysłowy, intelektualny, społeczny i duchowy oraz która umożliwia całościowe doświadczenie.
Zasada uczynienia punktem wyjścia do zajęć tego, co w danym momencie angażuje uczniów, co staje się
Nauczyciel tworzy sytuacje, w trakcie których uczniowie doświadczają (odczuwają) istotności i wagi spraw i treści ze względu na nich samych. Mogą aktywnie dojrzewać do ich samodzielnego zrozumienia. Ważne jest pobudzanie ich zaciekawień, poruszenie ich określoną treścią.
Zasada zajmowania się jednością indywiduum - środowisko
Pedagogika Gestalt budzi u uczniów świadomą odpowiedzialność za więzi społeczne. Uczniowie powinni uczyć się odpowiedzialności działań wobec lubianego i nielubianego otoczenia. Zajęcia dydaktyczne zaś powinny te więzi uświadamiać.
Zasada uczenia się przez przeżywanie i działanie
Nauczyciel tworzy sytuacje, w których uczniowie sami doświadczają ważnych dla nich spraw i treści, oraz że będą mogli je samodzielnie zrozumieć w aktywnym działaniu.
Jakiego typu procesy powinny mieć miejsce w toku zajęć bazujących na pedagogice postaci?
- „paradoksalna teoria zmiany", w której wychowanek ma być tym, kim jest, zanim będzie inny.
- jedności indywiduum i jego środowiska zdaniem Olafa A. Burowa. Wymaga to od pedagoga przyjrzenia się uczniom w ich środowisku koleżeńskim, zwrócenia uwagi na ich wzajemne stosunki, typ interakcji z nauczycielem, z rodzicami i innymi osobami. Rozpoznać, w jakim stopniu różne elementy otaczającego dziecko świata wpływają na nie i na które ono samo oddziałuje.
- pomiędzy nauczycielem a uczniem nie powinno być bariery, swoistego rodzaju „muru" w postaci treści czy wymagań nauczania, a więc niczego, co czyniłoby wzajemne relacje pośrednimi.
- istotny jest dla pełnej wartości procesu uczenia się bezpośredni kontakt nauczyciel - uczeń, który miałby prowadzić dopiero do zajmowania się przez tego ostatniego określonymi treściami nauczania.
Dzięki tej pedagogii można doświadczyć tego, że:
• przyszłość nie mniej niż przeszłość ma na nas wpływ,
• synteza najczęściej poprzedza analizę,
• powierzchnia objawia tyle co głębia,
• teorie są jedynie tymczasowymi hipotezami,
• agresja jest koniecznym „popędem życia".
• wzmocnienie symptomów może pomóc w ich uleczeniu,
• przyjemność bardziej się opłaca niż wysiłek,
• adaptacja może zakładać zubożenie,
• praca nad własnym sukcesem jest przyjemniejsza od koncentrowania się na własnych problemach czy urazach,
• treść jest mniej ważna niż forma: Jak" dominuje nad „co".
Krytyka terapii czy koncepcji Gestalt, która odsłania swoje silniejsze i słabsze strony. Brak powszechnej akceptacji tego nurtu wśród psychoterapeutów sprowadza się do m.in. następujących zarzutów:
• Koncepcja Gestalt jest zbyt radykalna.
• Ułatwia działanie pseudoterapeutom, partaczom, narcystom i niekompetentnym praktykom.
• Brak jest w niej jasnych definicji zjawisk czy procesów, określeń i granic jej stosowania.
• Zdecydowana koncentracja na tym. co przeżywane, odczuwane ,.tu-i-teraz"
• Nie docenia się pozytywnej roli kultury i konformizmu w życiu człowieka.
• Koncepcja Gestalt ma charakter „samo-izmu" z racji eksponowania samo-rozwoju, samostanowienia, samoodpowiedzialności itp. Nie odpowiada przy tym na pytanie, jak osiągnąć wśród wychowanków altruizm, miłość czy inne postawy prospołeczne.
• Eksponuje się w tej koncepcji konieczność zaspokajania własnych potrzeb i konsekwencje związane z ich deprywacją. natomiast pomija się wpływ czynników społecznych na percepcję stanu braku związanego z określoną potrzebą, czyli ich wpływu na proces formowania się figur.
• Wątpliwości budzi koncepcja rozwoju jako stawania się tym, kim się jest, gdyż wówczas rodzi się pytanie: kim człowiek jest i po co zatem ma się rozwijać? Otwarte jest zatem pytanie o cel rozwoju i o to, czym są owe pełne możliwości człowieka? Można także w tym kontekście zapytać o to, czy realizacja siebie oznacza także urzeczywistnianie „złych" aspektów ludzkiego Ja?
• Brak jest ogólnokrajowych instytucji, przygotowujących do nabywania, licencjonowania i weryfikowania kompetencji specjalistów w zakresie gestaltyzmu.
• Występuje niedostatek literatury i badań w zakresie terapii Gestalt, Gestalt nie dysponuje bowiem żadną metodą diagnostyczną w stosunku do uczestników zajęć przed kontaktem, ale dołącza się dopiero podczas procesu kontaktowania się.
Pomimo tego zainteresowanie pedagogiką Gestalt (postaci) ciągle wzrasta w krajach, gdzie jest dostęp do fachowej literatury w tym zakresie, jak np. w USA czy w krajach Europy Zachodniej (szczególnie w Niemczech. Austrii i Szwajcarii).
fikandor