globalizm.pdf

(88 KB) Pobierz
Powszechna Encyklopedia Filozofii (wersja dla WWW)
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
• Podstawyhistoryczneglobalizmu
• Aspektekonomicznyipolityczny
• Aspektfilozoficzny
• Aspektreligijny
• Aspektideologiczny
GLOBALIZM (łac.globare—tworzy¢kul¦,gromadzi¢si¦;franc.mondiali-
sme)—trendekonomiczno-politycznyd¡»¡cydozniesieniabarierpa«stwo-
wych,ograniczaj¡cychswobodnyprzepływtowarów,usług,osób,produkcji
ioperacjifinansowychwskalicałego±wiata,anast¦pniedoutworzeniajed-
negorz¡du±wiatowego.
Terminytakiejak„globalizm”i„globalizacja”funkcjonuj¡odlat60.XXw.;
wlatach90.słowo„globalizm”rozpowszechniłosi¦,asamprocesprzybrał
nasile,stanowi¡cjedenzdominuj¡cychnurtówsterowaniawydarzeniami
w±wiecie.Współczesnyg.nieograniczasi¦tylkodostronyekonomicznej;jest
zjawiskiemzło»onym,wktórymmo»nawyodr¦bni¢kilkaaspektów.
Podstawyhistoryczneglobalizmu. Ideawładzyogólno±wiatowejniejest
nowa,pojawiałasi¦wwi¦kszo±cihistorycznychcywilizacji.Prawodopano-
wanianad±wiatemprzypisywalisobieEgipcjanie,Asyryjczycy,Babilo«czycy,
Persowie,ydzi,Macedo«czycy,Rzymianie,Arabowie,Mongołowie,Chi«czycy,
Normanowie,Rosjanie,Anglicy,Niemcy.Tendencjetemiałycharakterimperial-
ny,polegaj¡cynarozszerzaniuwpływówprzezjednomocarstwo„a»pokra«ce
Ziemi”lub„naczterystrony±wiata”(F.Koneczny, Pa«stwoiprawowcywilizacji
łaci«skiej ,48–49).
Ide¦powołaniajednegorz¡dudlacałego±wiataprzedstawiłw1313Dante
Alighieriwdziele Demonarchia ;obecnate»byławnowo»ytnychutopiach,
np.wbardzowpływowej NowejAtlantydzie F.Bacona.AbbédeSaint-Pierre
Charles-IrenéeCastelgłosiłw1713ide¦powołaniajednej±wiatowejorganizacji
wceluzapewnieniapowszechnegopokoju.Napocz¡tkuXIXw.ideata
usocjalistyH.C.Saint-Simonauzyskałastatusprogramupolitycznego,staj¡c
si¦obowi¡zuj¡c¡ideologi¡ostatnichdwóchstuleci.
Oiledawneimperializmyswojeroszczeniadopanowanianad±wiatem
sankcjonowałyodwołaniemsi¦doreligiiimitologii,otylewspółcze±nie
roszczeniamaj¡charakterideologiczny.WMezopotamiiSumerowieuznawali
władc¦za„synaBoga”,dlategowładcamiałby¢„królemtejziemi”(M.Eliade,
Historiawierze«religijnych ,Wwa1988,I53–55).WEgipciefaraonuznany
byłzanie±miertelnegoboga,dlategoprzyznanomuprawodowładzynad
„czteremastronami±wiata”,anawetuznanozagwarantazachowanieładu
kosmicznego(tam»e,65–67).Macedo«czycy,apó¹niejRzymianie(pomijaj¡c
wpływyorientalneprowadz¡cekuubóstwieniuwładcy—AleksanderWielki,
JuliuszCezar),powoływalisi¦wswychroszczeniachdopanowanianad
±wiatemnawyj¡tkowo±¢cywilizacji,któr¡reprezentuj¡;Macedo«czycyjako
depozytariuszewysokiejkulturygr.(symbolicznygestAleksandraWielkiego,
którywdrogocennejszkatuleperskiejumie±cił Iliad¦ Homera),Rzymianiejako
odznaczaj¡cysi¦wyj¡tkowymzmysłemorganizacyjnym,którymiałzapewni¢
±wiatupokój(„Tywłada¢nadludamipomnij,Rzymianinie!/Totwesztuki:—
globalizm 1
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
Nie±¢pokój,jaktwawolasama¢/Naka»e,szcz¦dzi¢kornych,awyniosłych
łama¢”—Wergiliusz, Eneida ,IV852–854).NamocWiecznegoNiebapowoływali
si¦władcymongolscywXIIIw.,przypisuj¡csobieprawodopanowania
nad±wiatem;utworzylikrótkotrwałe,alenajwi¦kszewdziejachimperium
(S.Kału»y«ski, DawniMongołowie ,Wwa1983,211).
Wtrzechreligiachmonoteistycznych(zwyj¡tkiemchrze±cija«stwazachod-
niego,zwi¡zanegozRzymem)wyst¦powałysilnetendencjedouzurpowania
władzynad±wiatem;wjudaizmiepowszechnejestprze±wiadczenie,»ena-
rodowiwybranemusłu»y¢maj¡pozostałenarody;wislamiereligiastanowi
oparciedladominacjimilitarnejiekonomicznej;wcesarstwiebizanty«ski,pod
wpływemorientalnym(zwł.perskim),cesarzmiałprawodosymboluSło«ca
ibyłokre±lanymianemzbawiciela.Wchrze±cija«stwiezachodnimtytułudo
rz¡dównad±wiatemnieuzurpowałsobieKarolWielki,dopieropodwpływem
bizantynizmuprawodorz¡dównad±wiatem(jakrównie»nadKo±ciołem)za-
cz¦lisobieprzypisywa¢niem.cesarze;FryderykBarbarossaoznajmiał,»epanuje
nadmiastemi±wiatemzBoskiejopatrzno±ci:„Quiadivinaprovidenteclementia
urbisetorbisgubernaculatenemus”(cyt.za:H.W.Haussing, Historiakulturybi-
zantyjskiej ,210–211).Podwpływembizanty«skimroszczeniedopanowanianad
±wiatemprzej¦ła—poupadkuKonstantynopola—Moskwa,okre±lonaprzezjej
metropolit¦Zosimusa(1492)imnichaFiloteuszazPskowa(pocz¡tekXVIw.)ja-
kotrzeciiostatniRzym(D.Strémooukho, MoscowtheThirdRome.Sourcesofthe
Doctrine ,Speculum28(1953),84–101).Wchrze±cija«stwiezachodnimpodkre-
±lasi¦ró»nic¦mi¦dzywładz¡±wieck¡iwładz¡duchown¡,unikaj¡czarówno
teokracji,jakicezaropapizmu.
Aspektekonomicznyipolityczny. Współczesnyg.niejestzwi¡zanyzjed-
n¡nacj¡anizjednympa«stwem,leczjestponadnarodowyiponadpa«stwowy
iznajdujeoparciewinstytucjachowymiarzeogólno±wiatowym,jakONZ.G.
zmierzadozniesieniawszelkichogranicze«whandlu,takichjakcło,monopole
pa«stwowenastrategicznedziałyprzemysłuiusług.Działaniaskierowaneku
globalnejekonomiizinstytucjonalizowałysi¦w1948,kiedyUSAiEuropaZa-
chodniapodpisałyukładGATT(UkładOgólnywsprawieCełiHandlu),wra-
machktóregoprzyst¡pionodostopniowejredukcjiceł.W1994powstałanowa
organizacja—WTO(OrganizacjaHandluwiatowego),którejpoledziałaniama
wymiar±wiatowy.NajpierwGATT,anast¦pnieWTOd¡»¡dotego,abypa«stwa
rezygnowałyznarz¦dziekonomicznychipolitycznych,chroni¡cychichwłasny
rynekiwłasn¡produkcj¦,takichjakcłoczysubwencjedlarolnictwa.WTO,
któreskupia(2001)135pa«stwczłonkowskich,akolejnych30starasi¦oczłon-
kostwo,postuluje,abydoroku2020znie±¢cłonacałym±wiecie.ZkoleiOECD
(OrganizacjaWspółpracyGospodarczejiRozwoju)d¡»ydotego,abyograni-
czy¢wpływposzczególnychpa«stwnagospodark¦swoichkrajów.Stoj¡cyna
czeleONZButrosGhalistwierdził,»eprzywódcypolityczniprzestaliju»wwie-
ludziedzinachpodejmowa¢suwerennedecyzje;±wiatwszedłwfaz¦globalnej
rewolucji.Manast¡pi¢,wgmetaforyekonomistyE.Luttwaka,„scalaniekału»,
stawów,jeziorimórzwiejskich,prowincjonalnych,regionalnychinarodowych
gospodarekwjedenglobalnyoceangospodarczy,którymałejednostkiwystawi
naoddziaływanieolbrzymichbałwanówekonomicznejkonkurencjizamiast,jak
tomiałomiejscewcze±niej,naporuszeniamałychfalorazregularnychprzypły-
globalizm 2
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
wówiodpływów”(H.P.Martin,H.Schumann, Pułapkaglobalizacji ,29–30).Oile
wprzeszło±ciposzerzaniegranicimperiówograniczonebyłosłabo±ci¡±rodków
(technicznemo»liwo±cizdobyciaiutrzymaniawładzy),otylerozwójtechniki
wXIXiXXw.przedsi¦wzi¦cieglobalnegopanowanianad±wiatemuczyniłco-
razbardziejrealnym.Wgr¦wchodzizarównodysponowanieodpowiedni¡sił¡
militarn¡,jakiadministracyjn¡,edukacyjn¡,prawn¡,medialn¡orazpolitycz-
n¡.Upowszechnieniekomputerówotworzyłodrog¦doszybkiegoipraktycznie
nieograniczonegoprzekazuinformacjiwskalicałego±wiata.Racj¡sankcjonu-
j¡c¡sprawowaniewładzyniejestanireligia,anidziedziczenie,aleprocedury
demokratycznegogłosowania,którezuwaginanowoczesne±rodkił¡czno±ci
(internet)otwieraj¡drog¦dowyborówobejmuj¡cychspołeczno±ciponadpa«-
stwowe,nieograniczoneliczebno±ci¡uprawnionychdogłosowania.
Tendencjeglobalistycznewpływaj¡nazaw¦»enie,awko«cuinarealn¡
utrat¦suwerenno±cipa«stwnarodowych.WXXw.nast¡piłniebywałyrozrost
organizacjimi¦dzynarodowych;oilew1909było37mi¦dzynarodowych
organizacjipa«stwowychi176pozarz¡dowych,tow1984mi¦dzypa«stwowych
było365,apozarz¡dowych4615.Organizacjetemaj¡istotnywpływna
ograniczanieswobodyprowadzeniasamodzielnejpolitykiprzezpa«stwa.Do
najwi¦kszychorganizacjiowymiarze±wiatowymnale»yONZ(ijejró»ne
agendy,jakUNESCO,UNCTAD,UNICEF,UNRA,WHO),atak»eWTO,OECD,
MFWorazBankwiatowy.
Aspektfilozoficzny. Współczesnyg.,przedstawiaj¡cysi¦jakodoktryna
ekonomiczna(wolnyrynek)ipolityczna(jednoczeniepa«stwwskalicałego
±wiata),opierasi¦nazało»eniachfilozoficznychiideologicznychizakłada
dalekosi¦»neceleocharakterzecywilizacyjnym.
Wysuni¦ciewhierarchiidóbricelówwkontaktachmi¦dzynarodowych
imi¦dzyludzkichbogaceniasi¦oznaczanawrótdocywilizacjisymbolizowanej
tradycyjnieprzezkultzłotegocielca.Prowadzitodozafałszowaniacelu»ycia
człowieka—±rodek,jakims¡pieni¡dzeczytowary,stajesi¦celem,acel—kul-
turaduchowa,traktowanyjestjako±rodek(lubzupełniemarginalizowany),za±
jejmiejscezajmujepozbawionagł¦bszychwarto±cikulturamasowa,powoduj¡ca
odpodmiotowienierelacjimi¦dzyludzkich.Człowiektraktowanyjestjakotowar,
nast¦pujeoderwaniepracyodpodmiotupracyiodcelupracy—rozwojuoso-
bowegoczłowiekaizabezpieczenia±rodkówdlautrzymaniarodziny.Miejsce
podmiotowejspołeczno±ci—narodu—zajmuj¡tzw.zasobyludzkie(humanre-
sources).G.prowadzidodalekosi¦»negowskutkachzanegowaniaobiektywnej
hierarchiidóbr,wyznaczaj¡cejpoleludzkiegosensownego»ycia.
Czynnikiemdecyduj¡cym,któryumo»liwiłrealizacj¦programug.,była
zmianakoncepcjipoznanianaukowego.Wtradycjiklasycznej(staro»ytneji±re-
dniowiecznej)celemnaukibyłoszukanieodpowiedzinapytanie„dlaczego?”
(di¤t • [diáti])ipoznanieprawdydlasamejprawdy(„scirepropteripsumsci-
re”).Wczasachnowo»ytnychtakimodelpoznaniauznanozabezwarto±ciowy;
jegomiejscezaj¦łanaukastawiaj¡casobieceleutylitarne(„scirepropteruti”),
anaczelnympytaniemnaukotwórczymjestpytanie„jak?”(„wjakisposób?”).
Rozwójnaukiwkierunkuutylitarnymsprawił,»estałasi¦onatechnologi¡.
WXIXw.dokonałasi¦rewolucjaprzemysłowa,dzi¦kiktórejrozpocz¦łasi¦era
panowanianadprzyrod¡,aw.XXprzyniósłrewolucj¦techno-elektroniczn¡,któ-
globalizm 3
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
rapozwalanapanowanienietylkonadprzyrod¡,alerównie»nadczłowiekiem
ispołeczno±ciami.Postindustrialnespołecze«stwatospołecze«stwatechnotro-
niczne(„technotronicsociety”—Z.Brzezi«ski, BetweenTwoAges ,NY1970,9).
Mo»liwo±¢globalnegopanowanianadnarodami±wiataprzywykorzystaniu
nauki,technikiielektronikiczynicorazbardziejrealned¡»eniedopowołania
jednego±wiatowegorz¡du.Ideata,projektowanaju»odXVIIw.,współcze-
±niezpowoduwykorzystanianaukiprzestałaby¢litylkogatunkiemliterac-
kimczyscenariuszemdla„spiskowejteoriidziejów”.Oficjalniepodawanym
powodemzaprowadzeniatakiegorz¡dujestpowstrzymaniewojenizapewnie-
niepokoju.
U¹ródełpot¦»nego,aczkolwiekjednowymiarowegorozwojunaukile»y
niew¡tpliwiezmiananaukotwórczegopytaniaz„dlaczego?”(„toknowwhy”)
napytanie„jak?”(„toknowhow”).Nastawienienaukinau»yteczno±¢przy-
brałoniebezpieczneformy—zagroziło±rodowiskunaturalnemuwskalica-
łejplanety;wpolura»eniaznalazłsi¦tak»eczłowiek(in»ynieriagenetycz-
na)orazcałespołecze«stwapoddaneglobalnemusterowaniu(socjotechnika).
Kluczdorz¡dzeniauzyskanydzi¦kinaucepozwalanapanowanienietylko
nadprzyrod¡,alerównie»nadspołeczno±ciamiinadczłowiekiem.Szczegól-
nieniebezpiecznes¡tendencjedowykorzystanianaukiwcelukontrolicałych
społecze«stw.O±rodkiwładzyiwpływówkorzystaj¡wsposóbnieograniczo-
nyzosi¡gni¦¢naukiwcelurealizowaniaswoichinteresów.Człowiekaispo-
łecze«stwopoddajesi¦laboratoryjnymbadaniompoto,abywynikitychba-
da«u»y¢doumocnienieniawładzylubwyci¡ganiacorazwi¦kszychzysków.
Człowiekbadanyjestpodk¡temgenetycznym,fizjologicznym,emocjonalnym,
psychicznym(wwymiarze±wiadomymipod±wiadomym),wolitywnym,inte-
lektualnym;jestrozkładanynieomalnaczynnikipierwsze,za±przyj¦tameto-
dologia„toknowhow”natychmiastpodpowiada,jakztychwynikówzrobi¢
praktycznyu»ytek,czylijakczłowiekiemsterowa¢.Nast¦pujegro¹newskut-
kachuprzedmiotowienieczłowiekairelacjimi¦dzyludzkich.Uprzedmiotowie-
nietowynikazzastosowaniawobecczłowiekatakiegotypupoznania,które
zzało»eniaprowadzidoinstrumentalizowaniago(takimwła±niejestpyta-
nie:„wiedzie¢jak”).Wprawdziedzi¦kiuzyskanymwnaucewynikommo»-
naczłowiekowipomóc,ijesttofaktniezaprzeczalny,jednakwpunkciewyj-
±ciaczłowiektraktowanyjestjakoprzedmiot,botakiewła±niepytanieległo
upodstawkoncepcjinauki.Pytanie„toknowhow?”urzeczawiaczłowieka,
czyni¡cze«przedmiotbadania.Dobroczynneskutkinaukistałysi¦parawa-
nemdlawykorzystywanianaukiwcelachzłych.Przykłademmo»eby¢in»y-
nieriagenetyczna,którawimi¦ulepszaniakodugenetycznegoprzyczyni¢si¦
mo»edou±miercanialudzkichembrionów.Acó»mówi¢oeutanazji,abor-
cjiczypracachnadokrutn¡broni¡biologiczn¡?Towszystkodokonujesi¦
wimi¦nauki.
Równieskrupulatniebadasi¦społecze«stwo,zwł.napoziomiereakcjima-
sowych.Znajomo±¢takichreakcjijestwykorzystywanawpolityceibiznesie,
otwierabowiemdrog¦dosterowaniatzw.masami(„zasobami”)ludzkimiczy
towskalipa«stwa,czynapoziomieorganizacjimi¦dzylubponadnarodowych.
Tradycyjny„geniusz”(charyzmat)przywódcyjestdzi±czym±anachronicznym;
okre±loneosobyodpowiedniosi¦stylizuje(tzw.image),abyda¢satysfakcj¦ma-
som,któremaj¡potrzeb¦personifikowaniawładzy.Naukajestte»wykorzysty-
globalizm 4
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
wanaprzydochodzeniudowładzy;sondowanieopiniipublicznej,anast¦pnie
walkaopozyskaniewgłosowaniuwi¦kszegopoparciadlakandydatówdoko-
nujesi¦dzi±przyzastosowaniumetodnaukowych(statystyka,psychologia,so-
cjologia,socjotechnika).Skutecznypolityk(partiapolityczna)madzi±dodyspo-
zycjifachowców,którzynietylkoradz¡,alediagnozuj¡iformułuj¡odpowiednie
strategie,któremaj¡doprowadzi¢dozamierzonegocelu.
Znajomo±¢mechanizmówreakcjimasowychimo»liwo±ciwpływaniananie
jestwykorzystywanaprzyprowadzeniuwielkichprzedsi¦wzi¦¢handlowych.
Skuteczno±¢oddziaływaniareklamy,projektywewn¦trzneizewn¦trznebudyn-
kówhandlowych,rozmieszczenietowaru,sposobypost¦powaniapersonelu—
towszystkowwielkichfirmachprzepuszczanejestprzezfiltr„nauki”,gdy»
takifiltrzapewniaskuteczno±¢działa«iosi¡gni¦ciezysków.
Naukowe(wsensienauki„toknowhow”)odpowiedzinapytaniadotycz¡ce
człowiekastaj¡si¦±rodkiem,którywrównymstopniumo»nau»y¢dladobra
człowiekalubprzeciwkoczłowiekowi,doistotynarz¦dzianale»ybowiem
mo»liwo±¢jegoprzeciwstawnegowykorzystania.Poniewa»wewspółczesnej
cywilizacjidominujematerialistycznepojmowanieczłowieka,neguj¡cejego
transcendencj¦zarównowobecprzyrody,jakispołecze«stwa,st¡dcelemwładzy
stajesi¦d¡»eniedowszechstronnegopanowanianadczłowiekiem.
Panowanienadczłowiekiemjakoelementemspołecze«stwawcorazwi¦k-
szymstopniuumo»liwianauka—taka,któraju»wpunkciewyj±ciaodbiera
człowiekowimo»liwo±¢zadawaniapyta«ostatecznych—o¹ródłoicel—intere-
suj¡casi¦jedynietym,jaksi¦czym±posługiwa¢.DlategonaukawXXw.,mimo
niew¡tpliwychosi¡gni¦¢,wostatecznymrozrachunkusłu»yzniewoleniuczło-
wieka—wwymiarzespołecznym,rodzinnymiosobowym;zcałymcynizmem
realizowanajestutopia,przedktór¡takcelnie,awr¦czproroczoostrzegaliza-
równofilozofowie,jakipowie±ciopisarze.W±ródtychostatnichprymwiedzie
niew¡tpliwieG.Orwell.Niebezironiizauwa»ono,»escenariuszjegopowie±ci
Rok1984 (napisanejw1948),wrzeczywisto±cizacz¦torealizowa¢wUSAju»
w1930,za±podkonieclat70.sprawdziłosi¦100ze137przepowiedniOrwella.
Dzi±superkontrolarozci¡gasi¦nacały±wiat.Dojejistotynale»ywykorzysta-
nienajnowszychosi¡gni¦¢naukowych;w±ródnichnajbardziejzłowieszczejest
corazpowszechniejszewprowadzanietzw.biochipa,któryzapo±rednictwem
satelityGPSpozwalanalokalizacj¦iidentyfikacj¦ka»degoobiektu,wktórybio
chipzostałwszczepiony.
NaukaXXIw.stajesi¦narz¦dziemumo»liwiaj¡cymzaprowadzeniecywili-
zacjiglobalnej,któraproporcjonalniedorozwojutechnicznegoniwelujeodr¦b-
no±cikulturowe,spłycaj¡cwymiarduchowegoisuwerennego»yciaczłowieka.
Aspektreligijny. Chrze±cija«stwoodpocz¡tkuswegopowstaniamiałomi-
sj¦ogólno±wiatow¡(gr.kajolik “ c[katholikós]—powszechny)—alewwymia-
rzeduchowym,aniepolitycznym.KoncepcjaDantegobyłaawerroistyczn¡(jak
jedenjestBóg,którypanujenadwszech±wiatem,takjedenwładcapowinien
panowa¢nadludzko±ci¡)nadinterpretacj¡chrze±cija«stwa;ludzko±¢poj¦tajest
tuabstrakcyjnieijednoznacznie.
Bardziejbrzemiennawskutkachdlarozwojug.byłaprotestanckakoncep-
cjaprzywróceniarajunaZiemi,obejmuj¡casfer¦zarównoekonomiczn¡,jak
ipolityczn¡,samareligianatomiastzeszłanaplandalszy,staj¡csi¦spraw¡pry-
globalizm 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin