Okres międzywojenny (1918-1939)
1) w 1918-1932 pierwsze dekrety
7 luty 1919r. – Dekret o Obowiązku Szkolnym:
· obowiązkowa nauka w szkole powszechnej dla wszystkich dzieci od 7-14 r.ż.
· 7-letni obowiązek szkolny
17 luty 1922r. – „Ustawa o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych”
· droga dziecka do szkoły nie powinna przekraczać 3 km
· obwód szkolny obejmował min 30, a max 650
· od liczby dzieci ustalano stopień organizujący szkoły np.
a) szkoła jednoklasowa (jeden nauczyciel, liczba uczniów do 60)
b) dwuklasowa (2 nauczycieli, liczba uczniów do 100)
c) przy kolejnym stopniu liczba dzieci zwiększała się o 50
d) pełna szkoła 7-klasowa (7 nauczycieli, uczniów ponad 300 do 350)
2) 1932-1939 ustawa Janusza Jędrzejewicza (ówczesnego ministra WRiOP) pod nazwą „O ustroju szkolnictwa” wprowadzała 3 stopnie organizacyjne szkolnictwa powszechnego. Każdy z nich trwał 7 lat, ale realizowano różne programy nauczania. Były to szkoły
a) powszechne I stopnia (1 nauczyciel, 4 klasy, ale 7 lat nauki, gdyż klasa 3 była 2-letnia, a klasa 4 – 3-letnia; realizowały program 4 kl. z dodaniem pewnych elementów wiedzy z klas wyższych
b) szkoły powszechne II stopnia (3-4 naucz.; 6 klas i 7 lat nauki, gdyż klasa 6 była 2-letnia, realizowały program 6 klas)
c) szkoły powszechne III stopnia (5-7 naucz.; 7klas i 7 lat nauki, gdyż klasy jednoroczne, realizowały program 7 klasowy)
1) 1918-1932
W 1919 r. wydano „Program Naukowy Szkoły Średniej”, który przewidywał, że szkołą średnią ogólnokształcącą będzie:
Gimnazjum 8-klasowe i 8-letnie podzielone na 2 stopnie:
· I stopień 3-letni tzw. gimnazjum niższe (etap przygotowawczy; przyjmowano absolwentów po 4 klasach szkoły powszechnej; obowiązywał program jednolity)
· II stopień 5-letni tzw. gimnazjum wyższe (kontynuacja nauki; przyjmowano absolwentów po gimnazjum niższym; obowiązywał zróżnicowany program nauczania, który wyznaczał profile klas; matematyczno-przyrodniczy; humanistyczny z łaciną; neohumanistyczna z jęz. Nowożytnymi; klasyczna z łaciną i greką)
2) 1932-1939 w myśl ustawy Jędrzejewicza z 1932r. 8-letnie gimnazjum zostaje zastąpione 6-letnią szkołą średnią ogólnokształcącą
· 4-letnie gimnazjum (obowiązywał egzamin wstępny; program jednolity; była mała matura)
· 2-letnie liceum (obowiązywało świadectwo ukończenia 5-letniego gimnazjum; obowiązywał program zróżnicowany, który wyznaczał profile klas; matematyczno-fizyczny; przyrodniczy; humanistyczny; klasyczny; kończyło się dużą maturą)
1) 1918-1932 szkoły średnie zawodowe nie posiadały pełnych praw szkoły średniej, nie dawały matury, a tym samym wstępu na wyższe uczelnie. Podział:
a) niższe szkoły zawodowe (od 2 do 4 lat nauki; przyjmowano absolwentów po 4 lub 5 klasach szkoły powszechnej; obowiązywał egzamin czeladniczy
b) średnie szkoły zawodowe (3-5 lat nauki; przyjmowano absolwentów po 6 lub 7 kl. szkoły powszechnej lub po 4 kl. gimnazjum ogólnokształcącego; kończyły się uzyskaniem tytułu technika)
c) ponadśrednie szkoły zawodowe (nieliczne; 3-3,5 lat nauki; przyjmowano absolwentów po 6 kl. gimnazjum ogólnokształcącego; kończyły się tytułem technologa; w zasadzie wyższe szkoły zawodowe, ale bez praw akademickich)
2) 1932-1939 dzieliły się na:
a) dokształcające (3 lata nauki, program szkoły powszechnej II stopnia; przeznaczone dla młodzieży pracującej lub dokształcającej się)
b) szkoły zasadnicze dzielące się na: niższe (tzw. „ślepe uliczki”; od 2-3 lat nauki; program szkoły powszechnej I stopnia), gimnazja (od2-4 lat nauki; przyjmowano absolwentów po szkole powszechnej II stopnia), licea (od 2-3 lat nauki; program oparty na gimnazjum zawodowym lub ogólnokształcącym dla absolwentów gimnazjów), szkoły przysposobienia zawodowego (przeznaczone dla absolwentów różnych szkół ogólnokształcących)
8 luty 1918r. dekret o kształceniu nauczycieli
· przygotowanie kadr nauczycielskich do szkolnictwa powszechnego w 5-letnich seminariach nauczycielskich
· program w seminarium oparty była na 7 klasowej szkole powszechnej
· seminaria nauczycielskie nie miały praw szkół średnich a więc nie uprawniały do wstępu na wyższe uczelnie akademickie; wyższe wykształcenia mogli uzyskać w Wolnej Wszechnicy Polskiej obok seminariów 5-letnich kształceniem i dokształcaniem nauczycieli zajmowały się: państwowe kursy nauczycielskie (od 1920 r. roczne; od 1928 Wyższe Kursy Nauczycielskie), instytuty pedagogiczne (o różnych typach i o charakterze półwyższym), pedagogia (od 1928r., są 2-letnie, przyjmowano młodzież po maturze, absolwenci mogli uczyć w starszych klasach szkoły powszechnej)
2) 1932-1939 reforma Jędrzejewiczowska likwidowała 5-letnie seminaria nauczycielskie, a tworzyła 3-letnie licea pedagogiczne, których program oparty był na gimnazjach ogólnokształcących zaś ukończenie dawało prawo wstępu na wyższe uczelnie. Pozostały 2-letnie pedagogia przeznaczone dla absolwentów liceów ogólnokształcących.
ŚW.TOMASZ MORUS
Owocem studiów społecznych T.Morusa, jego doświadczeniem życiowym i własnych rozmyślań jest jego dzieło pt.Utopia, ogłoszone w j. łacińskim w 1516r. W dziele swym Morus przedstawił obraz wychowania społeczeństwa. Przysposobienie do pracy odbywa się teoretycznie w szkołach, zaś praktycznie przez uczestnictwo w pracy. Nauki teoretyczne w szkole pobierają wszystkie dzieci bez różnicy płci, w języku ojczystym. Program tego kształcenia opiera się głównie na naukach matematyczno-przyrodniczych przystosowanych do życia społecznego. Morus odrzuca gramatykę i retorykę łacińską oraz dialektykę. Miały być one realizowane przez nauczanie poglądowe. Powinna być filozofia moralna, która wskazywałaby na źródło szczęśliwości ludzkiej. Podwaliną moralności Utopijczyków jest także religia państwowa (deizm), ale nie naruszająca zasady moralności sumienia. Każdy fanatyk traktowany jest jako człowiek niebezpieczny i powinien być skazany na wygnanie i niewolę. Pomyślny rozwój państwa opiera się na należytym zorganizowaniu wychowania dzieci i młodzieży i na doskonale postawionej oświecie pozaszkolnej. Każdy Utopijczyk uczy się przez całe życie, biorąc udział w różnorodnych formach kształcenia w czasie wolnym.
Głównym celem wychow. Utopjinego było szczęście, funkcję wychowawczą powinna spełniać nie tylko rodzina i szkoła, ale cała organizacja życia społecznego.
System powszechnej i bezpłatnej oświaty dla 2 płci, zwracał uwagę na umiejętność wykształtowania zamiłowania i umiłowania do pracy, uważał, że największą przyjemność sprawiają człowiekowi umiejętności umysłowe, świadomość należytego wypełniania obowiązków.
Oświata pozaszkolna- wykłady z różnorodnych dziedzin wiedzy, otwierano muzea, biblioteki, ułatwienia dla specyficznych uzdolnień zainteresowań rzemieślniczych.
Był pierwszym przedstawicielem kultury hum., który wysunął postulat obowiązkowego, powszechnego, jednolitego, wykształcenia elementarnego dla wszystkich dzieci, postulat harmonijnego rozwoju zdolności i sił każdego człowieka do wypełniania obowiązków obywatelskich.
John Locke
Swoje poglądy w zakresie teorii poznania wyłożył w „Rozważaniach dotyczących rozumu ludzkiego”. Dowodził, że pojęcia o rzeczach nie są wrodzone, ale nabywamy je przez doświadczenie, twierdził, że nie ma nic w umyśle, czego nie byłoby najpierw w zmysłach. Umysł narodzonego dziecka jest wg Locke'a czystą tablicą, którą życie wypełnia przez doświadczenie. Wierzył w nieograniczone możliwości wychowania.
Poglądy pedagogiczne Locke'a wyłożył w „Myślach o wychowaniu”. Całokształt rozważań pedagogicznych podzielił na 3 działy: wychowanie moralne, fizyczne i umysłowe. Najważniejsze jest wychowanie moralne, a najmniej istotne wychowanie umysłowe. Wychowanie fizyczne opiera na zasadzie hartowania, moralne na honorze, umysłowe na zasadzie użyteczności. Za cel wychowania uznaje przygotowanie człowieka zdrowego, uczciwego, pożytecznego społeczeństwu i biegłego w swoim zawodzie, a także umiejącego znaleźć się w towarzystwie. Zdrowie fizyczne uznał za nieodzowny warunek, aby wychowanie spełniło swoje zadanie, dlatego swoje stanowisko streszcza w sentencji: w zdrowym ciele zdrowy duch. Wychowanie moralne powinno dominować w całej działalności pedagogicznej. Ono realizuje cel wychowania - uczy samodzielności, szacunku dla starszych, panowania nad sobą, poszanowania cudzej własności, prawdy oraz uprzejmości. Locke był przeciwnikiem kar fizycznych. Celem wykształcenia umysłowego jest przygotowanie przedsiębiorczego gentlemana, znajdującego się w interesach i pracy zawodowej. Dobór treści kształcenia umysłowego oparty jest na kryterium użyteczności wiedzy. W planie takim umieścił naukę czytania i pisania, rysunki, język ojczysty, język francuski, geografię, arytmetykę, geometrię, astronomię, chronologię, etykę, historię, prawo, znajomość konstytucji, filozofię, przyrodę. Zalecał naukę rzemiosł i buchalterii, dla dzieci szlacheckich - taniec, szermierkę i jazdę konną. Łacinę przewidywał tylko dla przyszłych uczonych. Nauka powinna odbywać się tylko w języku ojczystym.
Szkoła Rycerska (1765-1794)
Szkoła Rycerska w Warszwie została utworzona w 1765 r. przez Stanisława Poniatowskiego. W pierwszych latach istnienia miała ona charakter niemal wojskowy. Po reformie q 1768 r. przyjmowała młodzież przeważnie z niezamożnej szlachty od 8 do 12 r.ż., która przebywała w szkole do ok. 18 r.ż. swoją organizację, poziom kształcenia i wyniki zawdzięczała pierwszemu komendantowi A. K. Czartoryskiemu.
Szkoła Rycerska (7-klasowa) kształciła nie tylko przyszłych wojskowych, ale także przyszłych urzędników państwowych. Program ogólnokształcący obejmował takie przedmioty jak: łacina, j. Francuski, niemiecki, historia powszechna i Polski, geografia, filozofia, matematyka, geometria oraz literatura polska. Program uzupełniano fechtunkiem, jazdą konną, tańcem.
Rozległy program nauczania stawiał ją w rzędzie najlepszych szkół w owych czaszach. Wskazania moralne i patriotyczne dla wychowanków szkoły zawarł Czrtoryski w „Katechizmie kadeckim” i w „Definicjach różnych przez pytania i odpowiedzi”.
Szkoła dbała o wychowanie fizyczne kadetów oraz wyrobienie form towarzyskich przez udział w różnych uroczystościach dworskich i państwowych, teatr szkolny i in.
Arystoteles – jego poglądy na wychowanie
Do zadań rodziny należy moralne wychowanie jednostki „gdyż cnoty nie da się zaszczepić drogą intelektualnego oddziaływania”. Uważa, że znajomość dobra nie jest różnoznaczna w czynieniem dobra.
Arystoteles propagował ideę przymusowego szkolnictwa prowadzonego przez państwo, przeciwny był oderwaniu dziecka od rodziny, wskazuje na konieczność współpracy rodziny i szkoły na polu wychowania.
Trzy aspekty wychowania:
· Dusza roślinna – wychowanie fizyczne
· Dusza zwierzęca – wychowanie moralne
· Dusza myśląca – wychowanie umysłowe
Celem wychowania jest rozwój najwyższych wartości duszy ludzkiej, tzn. woli rozumu. Ponieważ popędy ujawniają się wcześniej niż rozum, to nimi należy zająć się w pierwszej kolejności, od wczesnego dzieciństwa skierowując je ku cnocie.
Trzy stopnie nauczania:
· Pokazywanie i przedstawianie
· Wpajanie w pamięć
· Wdrażanie ucznia do należytego posługiwania się zdobytym materiałem
Trzy stopnie uczenia się:
· Postrzeganie przy pomocy zmysłów
· Zapamiętywanie
· Przyswajanie informacji i dochodzenie do uogólnień
System wychowania Arystotelesa obejmował tylko obywateli wolnych upominając kobiety, którym odmawiał równych praw z mężczyznami.
Okresy w wychowaniu intelektualnym:
0-5 lat – zabawy, słuchanie opowieści
5-7 lat – bierne uczestnictwo dzieci w lekcjach
7 lat – nauka czytania, pisania, rachunków, gramatyki, geografii, historii
20 lat – studia w zakresie dialektyki, retoryki, filozofii, trudniejsze ćwiczeni fizyczne
Kara cielesna dopuszczana była tylko w wyjątkowych sytuacjach do 7 roku, powyżej 7 r.ż. dozwolona była za występki przeciw moralności i prawu.
System Arystotelesa można nazywać filozofią jedności, możemy powiedzieć, że jest twórcą współczesnej nauki.
Państwo jest dobrem najwyższym, co nie oznacza rezygnacji z indywidualności, wręcz odwrotnie.
Platon – jego poglądy na wychowanie
Koncepcja wychowawcza: wychowanie jest składową państwa, w państwowych zakładach wychowawczych dzieci kształcić mogą się bez względu na płeć.
Publiczny żłobek – opłacona przez państwo piastunka, matki, panny tam przychodziły tylko po to, aby karmić, ale za każdym razem inne dziecko, bo należy ono do państwa. Naczelnym dobrem jest dobro państwa.
· 3-6 r.ż. – dziecko w tzw. ogrodzie dziecięcym (przedszkolu); dzieci nie należy traktować ani zbyt łagodnie, ani zbyt surowo; zalecał naukę gimnastyki, taniec dla dziewcząt, dal chłopców jazdę konną, pływanie i zapasy; zabawki powinny mieć kształty geometryczne i przedstawiać działania arytmetyczne
· 7 rok – czytanie, pisanie, arytmetyka, geometria, lektura wybranych utworów poetyckich tylko, te które prezentowały moralne wzory do naśladownictwa, dzieci mogą czytać to co kształtuje normy moralne; nauka śpiewu (cenzura muzyki i słów); nauka hymnów i pieśni na cześć herosów, co prowadzi do kształtowania charakteru. Wykształcenie cech: umiarkowanie, męstwo, roztropność, sprawiedliwość, szacunek dla starszych; w kwestiach etycznych – piękno, rozwinięty zmysł obserwacji otaczającego świata.
Naczelna zasada dydaktyczna- zasada indywidualizacji, umożliwiająca rozwój wrodzonych zdolności; najlepszym czynnikiem wychowawczym jest oddziaływanie na dzieci i młodzież, dawanie dobrego przykładu, kary cielesne tylko w szczególnych okolicznościach (brak szacunku dla starszych, łamanie praw); każdy dorosły obywatel miał prawo i obowiązek ukarać młodego człowieka za niegodne zachowanie.
· 18-20 r. – efebia
· po 20 r.ż. – mniej zdolni będą przyjmowani do stanu wojskowego, zdolniejsi na studia (10 lat) wiedza arytmetyczna, geometrii, dialektyki, astronomii, muzyki. Było to przygotowanie do studiów właściwych – filozoficznych. Mniej zdolni do urzędów (15 lat) – wieku 50 lat może być przygot. do rządzenia państwem; zdolniejsi studia filozoficzne.
Zasada pedagogicznej selekcji, zakładająca naturalną nierówność wśród ludzi. Zadaniem wychowania jest ujawnienie naturalnych cech, uzdolnień jednostki i ukształtowanie ich w sposób najbardziej odpowiadający naturze danego człowieka. Platon jako pierwszy wskazał na polityczną rolę wychowania i wprowadził zasady podporządkowania szkoły państwu, dlatego uważamy go za twórcę pedagogiki państwowej.
POGLĄDY NA WYCHOWANIE SOFITÓW
ENCYKLOS PAIEIA- wiedza encyklopedyczna, wszechstronna, ogólna, o wszystkim, o wszystkich dziedzinach wiedzy, umiejętność wypowiadania się, krasomówstwo, dialektyka, oddziaływanie na ogół przez piękne słowa.
Sofiści mieli stałe miejsce, gdzie wykładali, głosili, że są w stanie wyposażyć człowieka w odpowiednią wiedzę.
Wykształcenie nie jest tylko dla dzieci artystów, ale też z pozosałych grup społecznych, prostych ludzi. Sofiści dokonali przełomu w dotychczasowych poglądach na wychowanie twierdząc, że każde dziecko niezależnie od stanu społecznego z jakiego się wywodzi jest wyuczalne. Wszystkie dzieci mają mniej więcej podobne predyspozycje psychiczne i kwalifikacje moralne do zdobywania wiedzy. Wszystkie dzieci wobec wiedzy są równe.
Cztery zasady filozofii sofistycznej (poglądy dotyczące teorii poznania):
1) sensualizm
2) relatywizm
3) utulitaryzm
4) konwencjonalizm
Ideał wychowawczy sofistów: zawierał się głównie w dziedzinie moralnej, arte, czyli w cnocie i harmonijnie ukształtowanym charakterze. Ideałem wychowania był człowiek odznaczający się szeregiem cnót publicznych zwłaszcza sprytem politycznym, harmonijnie ukształtowanym charakterem i wszechstronnie rozwiniętym umysłem, wzbogaconym encyklopedyczną wiedzą, która obejmowała:
· dialektykę- argumentowanie za i przeciw każdemu twierdzeniu
· retorykę- sztukę przemawiania, zjednywania sobie opinii publicznej
· gramatyki obejmującej
· arytmetyki, astronomii, geometrii, prawa
· znajomość zagadnień politycznych
· literatury, podstaw filozofii
· ogólna orientacja w życiu przyrody
Od 1 roku do 4 lat; szkoły cieszyły się ogromną popularnością
WADY:
· rozwinął się skrajny indywidualizm w publicznym życiu Ateńskim, wiedza dostępna była tylko dla ludzi bogatych
ZALETY:
· przełamali dotychczasowe stereotypy na wychowanie głosząc, że wszystkie dzieci są wyuczalne, dzieci są wobec nauki równe
· dostosowali wiedzę do potrzeb społecznych
· podnieśli wagę kształcenia umysłowego, wyrazem tych zmian było oddzielenie się już w połowie IV w.n.p.e. wykształcenia elementarnego od średniego.
Wraz z sofistami powstała zachodnia idea wychowania opierająca się głównie na wiedzy i dostosowaniu szkoły do potrzeb życia społecznego.
Kwintylian
M. F. Quntilianus wyniki swojego wieloletniego doświadczenia w dziedzinie wychowania przekazał w dziele „Kształcenia mówcy”. Nakreślił ideał wychowawczy i poruszył szereg istotnych problemów pedagogicznych, dając wiele wskazówek. Dzieło to obejmuje całość wychowania człowieka od momentu narodzin.
Naukę radził rozpocząć przed 7 r. ż. (alfabet), co było w tradycji rzymskiej, ale powinna być raczej zabawą.
W nauczaniu początkowym radził łączenie pisania i czytania. Nauka pisania powinna odbywać się przy użyciu wyrytych wzorów na twardej tabliczce.
Dziecko należy przyzwyczajać do staranności unikając w tym względzie pośpiechu, który jest szkodliwy dla postępów w nauce. Pisane teksty powinny zawierać szlachetne sentencje, do zapamiętania na cale życie.
Kwintylian byt zwolennikiem wychowania publicznego, uważał że w szkole dziecko uczy się współżycia społecznego, występowania na forum publicznym, uczeń w szkole ma możliwość porównywania się z innymi.
Szkoła nie powinna być zbyt duża pod względem liczebności uczniów, bo uniemożliwia nauczycielowi poznanie zdolności i charakterów, uczeń staje się postacią anonimową.
Nauczyciel powinien poznać zdolności uczniów, pamięć, naśladownictwo i cechy charakteru, ponieważ ma on uwzględniać ich usposobienia w pracy szkolnej.
Ważne są przerwy w pracy dla wypoczynku i poznania charakteru uczniów. Zabawy ich mają mieć umiar, ich nadmiar przyzwyczaja do bezczynności.
Wg Kwintyliana wychowanie zbyt łagodne i pobłażliwe osłabia tężyznę ciała i umysłu, ale nie jest zwolennikiem kary cielesnej.
Stawia duże wymagania nauczycielom. Nauczyciel powinien posiadać umiejętność zniżania się do pojęć dzieci i tempa pracy. Mowę nauczyciela cechować ma jasność i zrozumiałość. Nauczyciel wychowawca nie może zapomnieć, że jest zastępcą rodziców. Ucząc powinien być naturalny, cierpliwy, dokładny. Nie powinien być zbyt surowy, ani zbyt łagodny. Powinien być dokładny.
Ideałem wychowawczym jest mąż moralny z doskonałą sztuką wymowy. Mówca ten powinien znać literaturę, duży zasób słownictwa, znajomość sztuki wywoływania wzruszeń u słuchaczy, znajomość historii i praw, powinien być miły, mieć dobrą dykcję i pamięć. Kwintylian dopuszczał możliwość równoczesnego nauczania kilku przedmiotów. Dawał szereg wskazówek metodycznych w zakresie poszczególnych przedmiotów nauki szkolnej. W kwestii wychowania w rozwoju psychicznym człowieka, podzielał poglądy sofistów greckich.
Stanisław Konarski – Kolegium Nobilium
Reforma szkolna S. Konarskiego polegała na zbliżeniu szkoły do życia, społeczeństwa i narodu. Kolegium Nobilium obejmowało 5 klas (kl. II, IV, V – dwuletnie) o 8-letnim kursie nauczania. Istniał też 3-letni kurs filozoficzny i prawa.
Wszystkie przedmioty nauczania miały, wg Konarskiego, przedstawiać pozytywne wzory, którymi miał kierować się przyszły obywatel. Szkoła miała stać się instytucją narodową, wychowującą obywateli znających najlepsze osiągnięcia narodu, patrzących krytycznie na rzeczywistość krajową. W tym celu Konarski wprowadził do programu nauczania naukę prawa, polityki i historii ojczystej.
Polecano uczyć w Kolegium: fizyki, astronomii, geografii, matematyki. Łacina przestała być głównym przedmiotem nauczania. Uczniowie zdobywali umiejętności praktycznego posługiwania się językiem, bez zawitych reguł dawnego Alwara. W retoryce dbał o piękny język. Program retoryki obejmował ok. 200 tematów, które dotyczyły m.in. reform Rzeczypospolitej, kwestie religii, wychowania. W miejsce dotychczasowego Alwara wprowadził własny podręcznik „Gramatyka łacińska...”.
Za konieczne Konarski uznał opanowanie j. nowożytnych (francuskiego, niemieckiego, hebrajskiego i nadobowiązkowego włoskiego). Z zakresu filozofii wykładano poglądy przedstawicieli nowożytnych: P. Ramee, Bacona, Kartezjusza, Locke'a, Wolffą, Gassendiego, zaś w fizyce uwzględniano Galileusza, Newtona, Boyle'a, Keplera i Kopernika. Młodzież zaznajamiano z podstawami prawa i ekonomii; nauczano rysunków, architektury cywilnej i wojskowej.
W wychowaniu opierał się na religii. Celem należytego przygotowania wychowanków do życia towarzyskiego Konarski polecił nauczanie nadobowiązkowo muzyki, śpiewu, tańca oraz fechtunku, jazdy konnej, skoków, palanta.
Celom wychowawczym służył teatr szkolny wzniesiony na podwórzu Kolegium, gdzie wystawiano sztuki służące propagowaniu zasad moralnych. Innym środkiem oddziaływania na uczniów były sejmiki szkolne.
...
dota1985