Historia filozofii
W ogólniejszym sensie w większości kultur można wskazać ludzi, którzy uprawiali lub uprawiają refleksję godną miana filozofii. Dlatego też mówi się słusznie o filozofii chińskiej, indyjskiej itd. W węższym znaczeniu jednak mówiąc o filozofii, ma się na myśli tradycję, która związana jest z kulturą śródziemnomorską, a narodziła się w starożytnej Grecji.
Tak pojęta filozofia powstała w początkach VI w. p.n.e. w gr. koloniach na wybrzeżu Azji Mniejszej (Milet, Efez), a najdawniejsi filozofowie (Tales, Anaksymenes, Anaksymander) zajmowali się naturą rzeczywistości i poszukiwali arche, prazasady świata. Nieco później, ale jeszcze w tym wczesnym okresie powstały też między innymi dwie konkurencyjne koncepcje, które miały olbrzymie znaczenie, dla późniejszej filozofii: Heraklita z Efezu i Parmenidesa z Elei (eleatów).
Drugi okres filozofii starożytnej wiąże się z Atenami w V i IV w. p.n.e. i wielkimi postaciami, takimi jak Sokrates, Platon i Arystoteles. Sokrates — wzór dla większości filozofów — zwrócił się przede wszystkim ku etyce i człowiekowi, zaś Platon i Arystoteles interesowali się wszystkimi zagadnieniami filozoficznymi i we wszystkich działach filozofii stworzyli koncepcje, które nie przestają oddziaływać do dziś.
Wreszcie w okresie hellenistycznym powstało wiele nowych szkół filozoficznych, przede wszystkim szkoła stoicka i epikurejska, które między innymi stworzyły ważne koncepcje etyczne, a także szkoła sceptyczna. Szkoły te istniały także okresie rzymskim, w którym powstała również wielce wpływowa szkoła neoplatońska (jej twórcą był Plotyn).
W późniejszym okresie filozofii starożytnej pojawili się myśliciele chrześcijańscy, którzy próbowali pogodzić różne koncepcje filozoficzne z wiarą lub też próbują opisać chrześcijański obraz świata za pomocą kategorii zaczerpniętych od filozofów „pogańskich”. Najwybitniejszym myślicielem, który podjął się tego zadania był święty Augustyn (IV–V w. n.e.), który pozostawał pod silnym wpływem Platona i Plotyna.
Te próby przemyślenia religii w kategoriach filozoficznych lub ureligijnienia filozofii wyznaczały gł. kierunek rozwoju filozofii w średniowieczu, zarówno w przypadku filozofii chrześcijańskiej, jak i żydowskiej i kwitnącej filozofii arabskiej. Zastanawiano się nad relacją między wiarą a wiedzą, na różne sposoby próbowano dowieść istnienia Boga, a czasem i innych prawd wiary, toczono najróżniejsze spory, pośród których spór o powszechniki (uniwersalia) miał najistotniejsze znaczenie dla filozofii. Filozofia świętego Tomasza (XIII w.), który podjął się zadania pożenienia chrześcijaństwa z filozofią Arystotelesa i wywiązał się z niego w wielce twórczy sposób, jest może najbardziej wpływowym dziedzictwem myśli średniowiecznej i do dziś nie przestaje oddziaływać w kręgach filozofii katolickiej.
Renesans był świadkiem ożywienia filozofii, szczególnie we Włoszech, gdzie kontynuowano tradycję neoplatońską. Za faktyczny początek filozofii nowożytnej uważa się jednak racjonalistyczną filozofię Kartezjusza. W XVII i XVIII w. istniały dwie równoległe nurty filozoficzne, kontynentalny racjonalizm (Kartezjusz, Baruch Spinoza, Gottfried Leibniz) i bryt. empiryzm (John Locke, George Berkeley, David Hume). Pierwszy rozwijał (zresztą niezgodne między sobą) systemy metafizyczne, drugi podejmował między innymi krytykę nadużyć metafizyki. W tym pierwszym okresie filozofii nowożytnej rozwijała się też filozofia polityczna (Thomas Hobbes, Locke, Jan Jakub Rousseau) i rodziły się nowoczesne sposoby myślenia o polityce. Koncepcje oświeceniowych filozofów fr. silnie oddziałały na Rewolucję Francuską, a idee polityczne Locke'a na Rewolucję Amerykańską.
Twórcze zderzenie racjonalizmu z empiryzmem bryt. zaowocowało tzw. filozofią krytyczną Immanuela Kanta. Jego myśl stanowiła punkt wyjścia dla rozwijającego się w 1. poł. XIX w. niem. filozofii idealistycznej (John Fichte, Friedrich Schelling, Georg Hegel). Ogarniający wszystkie sfery rzeczywistości system Hegla oddziałał na wielu myślicieli, wielu też zarazem próbowało na różne sposoby ten system zaatakować. W ten sposób w XIX w. filozofia niem. wydała jeszcze tak wybitnych myślicieli jak Arthur Schopenhauer, Nietzsche czy Marks i wpłynęła bezpośrednio na rozwój filozoficzny wybitnego duńskiego myśliciela Sorena Kierkegaarda. Wszyscy ci filozofowie byli prekursorami ważnych nurtów filozoficznych rozwijających się w XX w. Równolegle w XIX w. we Francji i W. Brytanii rozwijała się anty-metafizyczna filozofia pozytywistyczna, kładąca nacisk na nauki empiryczne, która w osobach Augusta Comte'a i Johna Milla znalazła najwybitniejszych przedstawicieli.
Filozofia XX w. była bardzo zróżnicowana. Istniało w niej kilka różnych szkół, które często nie chciały o sobie nawzajem słyszeć i których zainteresowania były tak różnorodne, że czasem trudno przypisać je do tej samej dziedziny. Istniała tradycja analityczna, podejmująca zwł. problematykę epistemologii i filozofii języka (Bertrand Russell, Ludwig Wittgenstein, Willard Quine) oraz filozofii nauki (Karl Popper, Quine). Tradycja ta dominowała w krajach anglosaskich, podczas gdy na kontynencie silny wpływ wywierała fenomenologia (Edmund Husserl, Roman Ingarden, Max Scheler). Martin Heidegger, który wyszedł ze szkoły fenomenologicznej, dał początek XX-wiecznemu egzystencjalizmowi (Jean-Paul Sartre), choć wywarł również wpływ na hermeneutykę filozoficzną i postmodernizm. Równolegle rozwijały się nurty nawiązujące do marksizmu, zwł. tzw. Szkoła Frankfurcka (Theodor Adorno, Max Horkheimer) podejmująca oryginalne analizy zjawisk społecznych i kulturowych. Na XX-wieczną filozofię silny wpływ wywarła też psychoanaliza Zygmunta Freuda i Carla Junga, a także strukturalizm w językoznawstwie i naukach społecznych. Z koncepcji strukturalistycznych czerpali fr. myśliciele, tacy jak Michel Foucault i Jacques Derrida, którzy utorowali drogę tzw. postmodernizmowi.
s0lange