Morrison Philip i Phylis - Drobna zmiana punktu widzenia.pdf - Artykuły - annam101

KOMENTARZ

ZADZIWIENIA

Philip i Phylis Morrison

Drobna zmiana punktu widzenia

dw s¸onecznych poza naszym.

Najbliýszy z nich otacza s¸ab

gwiazd« pojedyncz w gwiazdozbiorze

Wielkiej Niedwiedzicy. Ta podobna do

S¸oÄca i nie wyrýniajca si« niczym

szczeglnym gwiazda oznaczona zosta-

¸a dawno temu przez pierwszego astro-

noma krlewskiego w Anglii Johna

Flamsteeda jako 47 UMa. (Moýna j zo-

baczy w ciemn pogodn noc jako s¸a-

by punkcik na niebie na przed¸uýeniu

tylnych k¸ Wielkiego Wozu w stron«

przeciwn do Gwiazdy Polarnej, odleg¸

mniej wi«cej o trzy d¸ugoæci dzielce te

gwiazdy od siebie.)

47 UMa znajduje si« 45 lat æwietlnych

od Ziemi, co wiadomo z pomiarw pa-

ralaktycznych. Z analizy jej wid-

ma wynika, ýe ma rozmiar i ma-

s« mniej wi«cej takie jak S¸oÄce,

ale jest od niego nieco starsza, ja-

æniejsza i gor«tsza. Olbrzymia pla-

neta gazowa obiega j w cigu

1100 dni i cho zas¸uguje na mia-

no Superjowisza, jest za s¸aba, by

moýna j by¸o dostrzec przez najlepsze

nawet teleskopy. Dowodw poærednich

jej istnienia nie da si« jednak obali Ð

maleÄkie eliptyczne ruchy gwiazdy ma-

cierzystej, wykonywane w takt szero-

kich obiegw planety, rejestruje si«

szczeg¸owo juý od 1990 roku. Niestety,

nasze metody nie pozwalaj na zaob-

serwowanie maleÄkich ruchw gwiazd

wywo¸anych przez planety wielkoæci

Ziemi Ð by¸yby one setki razy mniejsze

od powodowanych przez ogromn pla-

net« z Wielkiej Niedwiedzicy.

Od czego jednak mamy wyobrani«?

Porzumy fakty i udajmy si« w fanta-

styczn podrý na statku kosmicznym,

ktry wejdzie na jednoroczn, podob-

n do ziemskiej, orbit« wok¸ gwiazdy

47 UMa. Taka wyprawa przesun«¸aby

nasz punkt obserwacji mniej wi«cej o 50

lat æwietlnych Ð ten ma¸y kroczek w Ga-

laktyce zaj¸by statkom kosmicznym

NASA z koÄca XX wieku ¸adnych kil-

kaset tysi«cy lat. Nie straszna nam jed-

nak nuda mi«dzygwiezdnej podrýy

i oto ze statku kosmicznego, gdzieæ

w otch¸ani Wielkiej Niedwiedzicy, spo-

gldamy w prýni« upstrzonego gwiaz-

dami Wszechæwiata. Niebo jest czarne

nawet tuý ko¸o oælepiajcego dysku na-

szego nowego s¸oÄca 47 UMa. Nie trze-

ba specjalnie kierowa kamery; nasza

orbita zatacza krg na niebie, po ktrym

w«druje wielka migoczca planeta.

Powinny tam teý by komety i planeto-

idy, ale chyba za s¸abe, byæmy mogli je

zauwaýy. B«dzie teý znajoma Dro-

ga Mleczna. Ale ktre gwiazdozbiory

ozdobi nasz niebosk¸on?

Nie wyda nam si« on obcy, bo nie

opuæciliæmy przecieý naszej galaktycz-

nej okolicy. Z po¸oýonego w Wielkiej

Niedwiedzicy uk¸adu planetarnego ja-

sny i wyrany gwiazdozbir Oriona da

Pociemnieje i stanie si« jedn z oko¸o 50

gwiazd drugiej wielkoæci, znanych z na-

zwy tylko wytrawnym obserwatorom

nieba. Nasze w¸asne S¸oÄce b«dzie wy-

glda¸o jak ma¸a ciemna gwiazdka wi-

doczna przez lornetk« na niebie po¸u-

dniowym. Na ziemskim niebie drugi

pod wzgl«dem jasnoæci jest Canopus

Ð gwiazda ¸atwa do zaobserwowania

w kaýdy pogodny wieczr zimowy na

przyk¸ad z Florydy (z Polski niewido-

czny Ð przyp. t¸um.). Tam, w Wielkiej

Niedwiedzicy, to w¸aænie on, nie Sy-

riusz, okaýe si« najjaæniejsz gwiazd

niebosk¸onu.

Przyczyny tych zmian s proste.

Gwiazdy na niebie s jasne lub ciemne

z dwch zupe¸nie odmiennych przy-

czyn. Nawet ciemna gwiazda

moýe wydawa si« bardzo ja-

sna, jeæli znajduje si« blisko.

W koÄcu przecieý nasze S¸oÄce

jest poærd gwiazd kar¸em, ale

nas nie tylko oælepia swym bla-

skiem, lecz jeszcze obdarza ýy-

ciodajnym ciep¸em, gdyý od-

dalone jest zaledwie o 0.0000158 ro-

ku æwietlnego, czyli o 500 sekund æwiet-

lnych. Bardzo odleg¸a gwiazda, jeæli

æwieci dostatecznie silnie, b«dzie mia¸a

duý jasnoæ widom Ð wielka jasnoæ

absolutna pokona duýy dystans. Wærd

widocznych z Ziemi 100 najjaæniej-

Nasze S¸oÄce b«dzie wyglda¸o

jak ma¸a ciemna gwiazdka widoczna

przez lornetk« na niebie po¸udniowym.

si« ¸atwo rozpozna. Gwiazdy tworz-

ce jego zarys s tak daleko od S¸oÄca,

ýe przejæcie do uk¸adu 47 UMa tylko tro-

ch« zmieni kszta¸t mitycznego myæli-

wego, a jego pas i miecz pozostan

bez zmian. Inne gwiazdozbiory, na

przyk¸ad Wielki Wz (wciý b«dzie

bardzo daleko, cho podrýujc do 47

UMa, poruszaliæmy

si« prawie dok¸ad-

nie w jego kierun-

ku), Skorpiona i üa-

b«dzia teý uda si«

rozpozna, mimo

ýe jedna z szeæciu

gwiazd tworzcych

zarys tego ostatnie-

go b«dzie znacznie

s¸absza.

Jednak najjaæniej-

szy na naszym nie-

bie Syriusz, czyli

Psia Gwiazda, nie

b«dzie juý przyci-

ga¸ wzroku w Wiel-

kiej Niedwiedzicy.

Cig dalszy na stronie 84

D otychczas odkryto 8Ð10 uk¸a-

ZADZIWIENIA, cig dalszy ze strony 81

Widoczny na tle gwiazd pas, po kt-

rym w cigu roku podýa S¸oÄce i pla-

nety, to Zodiak. Stanowi on pozosta¸oæ

po p¸askim, wirujcym dysku gazowo-

-py¸owym, z ktrego Ð jak zgodnie wy-

nika z obserwacji i teorii Ð uformowa¸y

si« planety. Ich orbity nadal przypomi-

naj ten wsplny ruch, cho wi«kszoæ

materii z dysku protoplanetarnego ucie-

k¸a juý w przestrzeÄ mi«dzygwiezdn

lub sp¸on«¸a w S¸oÄcu. Naturalne jest

wi«c umieszczenie naszej wyimagino-

wanej orbity w zodiakalnej p¸aszczy-

nie 47 UMa. To odleg¸e niebo rýni si«

od naszego, lecz w istocie stanowi tylko

nieco zmodyfikowan jego odmian«.

Superjowisz w Wielkiej Niedwiedzicy

(nie wiemy, czy jest jedynym w«drow-

cem na tym niebie) obiega swoj gwiaz-

d« w cigu 3 lat, a nie 12 jak nasz. Od

czasu do czasu powinien wi«c æwieci

rwnie jasno jak w ziemskich rejonach

Wenus.

PrzesuÄmy jednak nasz punkt widze-

nia dziesi«ciokrotnie dalej niý 47 UMa.

Oto nasza gwiezdna okolica pozostaje

daleko za nami. Gwiazd jest mnstwo,

ale wp¸yw na planety mog wywiera

tylko najmniej prawdopodobne ko-

smiczne wypadki Ð zderzenia gwiazd

lub wybuchy supernowych. Rodzinami

planet rzdz niemal wy¸cznie ich

gwiazdy macierzyste. W uk¸adach po-

dobnych do naszego to rozmieszczenie

orbit i zachodzce na planetach procesy

chemiczne, a takýe ma¸o prawdopodob-

ne oddzia¸ywania mi«dzy obiektami

prowadz do godnych odnotowania

zdarzeÄ.

Najcz«æciej ich sprawcami s olbrzy-

my. Mog one wypchn ma¸e planety

z orbit wskutek rytmicznego zak¸ce-

nia grawitacyjnego. Wkrtce po naro-

dzinach gwiazd Ð i S¸oÄca teý, jak si«

wydaje Ð nowo uformowane planety by-

¸y cz«sto wyrzucane jak sieroty w prze-

strzeÄ mi«dzygwiezdn lub z hukiem

¸czy¸y si« ze sob.

Wedle najbardziej prawdopodobnych

hipotez uk¸ad planetarny w Wielkiej

Niedwiedzicy ze swym ogromnym Su-

perjowiszem na ciasnej orbicie nigdy nie

by¸ domem bystrookich obserwatorw

nieba. W galaktycznej metropolii jest

jednak kilkadziesit tysi«cy gwiezdnych

kolonii podobnych do naszej, a w kaý-

dej z nich ze 250 tys. uk¸adw planetar-

nych Ð w sumie dziesitki milionw.

Nie wiemy tylko, jak bardzo te dotd

nie odkryte uk¸ady w naszej wielkiej

spirali rýni si« od siebie. Musimy si«

jeszcze wiele dowiedzie.

szych gwiazd S¸oÄce moýe si« rwna

pod wzgl«dem jasnoæci prawdziwej tyl-

ko ze swymi dwoma najbliýszymi s-

siadami, po¸oýonymi w po¸udniowym

gwiazdozbiorze Centaura. Jeden z nich

to gwiazda doæ podobna do S¸oÄca,

a jego czerwonawy towarzysz jest nieco

s¸abszy. Wszystkie pozosta¸e s co naj-

mniej dziesi«ciokrotnie jaæniejsze od

S¸oÄca.

Przesuni«cie o 40Ð50 lat æwietlnych

odbierze blask wszystkim gwiazdom

odleg¸ym od S¸oÄca do 10 lat æwietlnych,

takim jak Syriusz, lecz nie zmniejszy na-

wet o po¸ow« pot«ýnego blasku Cano-

pusa, masywnego jasnego olbrzyma od-

dalonego o jakieæ 300 lat æwietlnych. Pod

wzgl«dem jasnoæci prawdziwej prze-

wyýsza on kilkaset tysi«cy razy skrom-

ne, lecz trwa¸e S¸oÄce. Wærd gwiazd

dobrze widocznych z Ziemi tylko kil-

kanaæcie znajduje si« w odleg¸oæci kil-

ku tysi«cy lat æwietlnych. Podobnie jak

Canopus, rwnieý i one b«d przyci-

ga wzrok w Wielkiej Niedwiedzicy.

(Nowe pomiary Hipparcosa umoýliwia-

j dok¸adniejsze ustalenie po¸oýenia s¸a-

bych gwiazd Ð z przyjemnoæci odno-

tujemy na tych ¸amach nazwisko tego,

kto wykreæli map« nieba obserwowa-

nego z 47 UMa.)

T¸umaczy¸

Maciej Bzowski

opowieæci o narodzinach mitw

zwizanych z gwiazdami

perypetie kalendarza w czasach

nowoýytnych

cena detaliczna 39,90 z¸

Ksiýki moýna kupi w ksi«garniach lub zamwi w sprzedaýy wysy¸kowej: Klub Ksiýki Ksi«garni Krajowej, skr. pocztowa 21, 02-600 Warszawa 13;

telefonicznie pod numerami: 0-800 244 88 i 0-800-123-124 (po¸czenie bezp¸atne) oraz (0-22) 843 51 21 i 843 41 61.

Do kaýdego zamwienia doliczamy 3,50 z¸ na koszt wysy¸ki.

Zapraszamy do ksi«garni firmowych ul. Nowy åwiat 44, ul. Rýana 34 i ul. Garaýowa 7 w Warszawie

oraz w Krakowie ul. S¸awkowska 10 i w GdaÄsku ul. D¸uga 67/68.

Morrison Philip i Phylis - Drobna zmiana punktu widzenia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: