HINDUSKA RACHUBA CZASU.pdf

Artykuł pobrano ze strony eioba.pl

Hinduska Rachuba Czasu i Kalendarz Perski

Bardzo interesująca rozprawa o historii kalendarza i rachuby czasu w Indii z dodatliem w postaci

kalendarza Persów. W wyniku reformy kalendarzowej z roku 1957 kalendarzem narodowym Indii

jest kalendarz księżycowo-słoneczny.

Historia rachuby czasu w Indiach jest zagmatwana, gdyż obejmuje wiele tysiącleci i ogromne

obszary oraz rozmaitość wpływów kulturowych. Nawet współcześnie, w latach 50-tych, kiedy

Komitet Reformy Kalendarza przeprowadził rozeznanie, w użyciu było około 30 kalendarzy

stosowanych na co dzień oraz w praktykach religijnych wyznawców hinduizmu, buddystów i

dźainistów. W tej sytuacji niemal z niemożliwością graniczyłoby przedstawienie pełnego obrazu

tego zagadnienia, dlatego niniejszy artykuł należy traktować jako rodzaj wstępu obarczonego

subiektywizmem autora. Materiały źródłowe obejmują zarówno Explanatory Supplement to the

Astronomical Almanc i Encyclopaedia Britannica , jak i rozmaite hinduskie pisma święte oraz

szereg tekstów z Internetu. Wszystkie wyrazy pochodzenia sanskryckiego zostały podane w

uproszczonej transkrypcji polskiej, która lepiej oddaje ich wymowę od pisowni angielskiej.

Trzeba dodać, że zgłoskę ,,dź" w tej pisowni należy wymawiać nieco twardziej niż ten polski

odpowiednik (w polskiej literaturze w tym miejscu często występuje wręcz ,,dż", podobnie jak

,,ć" przechodzi w ,,cz").

Hinduska Rachuba Czasu

Kazimierz M. Borkowski

Jeśli istnieje jakieś miejsce na Ziemi, gdzie zadomowiły się

wszystkie sny człowieka od zarania jego snu egzystencji, są to Indie.

Romain Rolland

Od cykli kosmologicznych do ułamków sekundy

Fot. 1: Hinduska Trimurti

(Triada) najwyższych bogów;

od lewej: Brahma

(personifikacja stwórczego

pierwiastka, Absolutu; to on

wyznacza chronologiczne ramy

istnienia świata, jugi ), Wisznu

(ochraniający i podtrzymujący

stworzenie; to on inkarnuje się

w postaci awatarów ) i Śiwa

(bóg destrukcji). Kiedy Śiwa w

swoim aspekcie Nataradźy

tańczy słynny kosmiczny taniec

tandawę , na Ziemi towarzyszą

temu dziejowe przemiany. W

1996 r. niektórzy wizjonerzy

twierdzili, że Nataradźa właśnie

rozpoczął swoją groźną,

7-letnią tandawę .

W tradycyjnych

hinduskich sposobach

podziału czasu można dopatrzeć się sześćdziesiętnego systemu jednostek o iście

kosmologicznej rozpiętości wielkości: od 3·10 14 lat do 1/216000 doby. U podstaw

liczenia lat leży wiek Brahmy, boga stwórcy wśród trzech najważniejszych bogów

hinduizmu (obok Wisznu i Śiwy). Czas życia Pana Brahmy wynosi 100 lat

(Brahmy), co się przelicza na 3,11×10 14 ludzkich lat. Wraz ze śmiercią Brahmy

znika świat i pojawia się dopiero po następnych 100 latach, kiedy ponownie rodzi

się Brahma-stwórca. Teraz, w bieżącym cyklu, ma On 51 lat. Każdy z 360 dni

Brahmy składających się na Jego rok, to tzw. kalpa obejmująca 14 manu , manu

zaś liczy 71 mahajug . Zatem dzień Brahmy zawiera ok. 1000 mahajug . Obecnie

żyjemy w 28-mej mahajudze . Zgodnie z wierzeniami Hindusów wszechświat

ulega zagładzie w końcu każdej kalpy . Między zagładą a ponownym odtworzeniem,

na końcu każdego cyklu, Wisznu odpoczywa na zwojach mitycznego węża Ananty.

Każdy z wielkich wieków ( mahajug albo ćaturjug ) podzielony jest na cztery wieki

( jugi ): satja albo kryta (trwająca 4×432 000 ziemskich lat), treta (3×432 000

lat), dwapara (2×432 000 lat) i kali (432 000 lat). Współcześnie żyjemy w kali

judze , która trwa od północy rozpoczynającej piątek 18 lutego (JD588465,5; albo

o świcie tego dnia) w roku 3102 p.n.e. według kalendarza juliańskiego (jest to też

data śmierci Kryszny). Uważa się, że północ ta wyznacza jednocześnie początek

roku słonecznego i miesiąca księżycowego. Podstawowe dla rachuby

kalendarzowej w Indiach dzieło Surja Siddhanta , które powstało w IV w., mówi, że

jest to również ostatnie złączenie wszystkich widocznych planet. Według wierzeń

hinduizmu, przed końcem obecnego wieku nieprawości Wisznu ma zstąpić na

ziemię w postaci dziesiątego (dziewiątym był Kryszna) i zarazem ostatniego

swojego wcielenia ( awatara ) Kalki — wojownika dosiadającego białego konia.

Wypleni on zło a oszczędzi ludzi dobrych, którzy dadzą początek ludowi Złotego

Wieku, satja jugi . Wielu wielbicieli Sathya Sai Baby uważa go za tego właśnie

awatara . W związku z tym, mimo że do końca tradycyjnej kali jugi jeszcze daleko,

Złotego Wieku oczekuje się już w XXI w.

Kali juga stanowi jedną z er. W praktyce jednak nie ma historycznych świadectw

na odnotowywanie lat

zdarzeń przed I w.p.n.e.

według dobrze określonej

ery (w stylu znanym z

starożytnej Grecji czy

Rzymu). Dziś poza kali jugą

znanych jest kilka

popularnych er: era

Wikrama, liczona od 58

r.p.n.e. kiedy panował król

Wikramaditja, era Śaka, od

78 r.n.e. prawdopodobnie

zainicjowana przez króla

Śaliwahana, era Gupta, od

r. 320 n.e., oraz era Harsa,

od r. 606 n.e.

Jugi są dalej dzielone na cykle

60-letnie. Bieżący cykl rozpoczął

się 30 marca 1987 r. i potrwa do

kwietnia 2047 r. Każdy rok w tym

cyklu nosi inną nazwę (od

Prabhawy do Akszaji) i tak

np. lata 1999 i 2000 naszego

kalendarza w znacznej części pokrywają się z hinduskimi latami Pramadi i Wikrama.

Także w obszarze mniejszych skal czasowych używa się szeregu egzotycznych jednostek. Doba

Współczesna nauka a wiedza wedyjska

Leon Lederman, laureat nagrody Nobla w fizyce z 1988 r., jak

podano w miesięczniku wydawanym w Prasanthi Nilayam , z

inspiracji Sathya Sai Baby opisał powstanie wszelkiej materii

następująco: ,,Poczynając od całkowitej energii stwórczej ( Brahma

loki ), do najmniejszej niepodzielnej cząsteczki stworzenia ( Brahma

bidźy ), podstawowa forma stworzenia ma kształt sferyczny. Sferoidy

te grupują się w rozmaite formy i powstają różnorakie twory.

Każdy sferoid stworzenia, od Brahma loki do Brahma bidźy ,

porusza się po orbicie eliptycznej lub kołowej. Brahma loka

rozmiarami ma się tak do planety Ziemi, jak planeta Ziemia do

protonu i jak proton ma się do Brahma bidźy . Wszystkie te sferoidy

są kreowane, kontrolowane i wprawiane w ruch przez Energię

Kosmiczną (Boską)".

W jednym z dyskursów wygłoszonym w 1979 r. Sathya Sai

Baba mimochodem powiedział coś, co może zainspirować (bądź

zbulwersować) astronomów i fizyków. Oto ten fragment w szerszym

kontekście (dosłownie):

Bhutha akaśa jest olbrzymią bezgraniczną przestrzenią, w której

Słońce i jego planety są zaledwie maleńkimi węzłami energii. Jest

ona tak rozległa, że światło z niektórych jej gwiazd nie dotarło

jeszcze do Ziemi, chociaż gdy je wysyłały, Ziemia dopiero się

formowała. Są one odległe o miliony lat świetlnych. Światło biegnie,

jak się mówi, 186 000 mil* na sekundę (w rzeczywistości prędkość

ta wynosi 188 000 mil/s). Możecie więc sobie wyobrazić ogrom

rozmiarów bhutha akaśy , która obejmuje o wiele więcej niż

wszystkie te gwiazdy.

*1 mila to 1609,34 m.

ma 30 muhurt (godzin) po 48 minut, a połowa muhurty to tzw. ghatika albo nadi . W

praktycznym podziale doby pierwsze sześć ghatik po świcie rozpoczynającym dzień stanowi

wczesne rano, a następne szóstki to: ,,śródrano", południe, popołudnie i wieczór. W nocy

wyróżnia się trzy pory ( jamy ): pierwsze sześć ghatik po zachodzie Słońca to wczesna noc,

potem jest północ i na końcu świt. Wśród mniejszych jednostek są m.in. winadi (1/60 nadi ) i

gurwakszara równa 1/60 winadi .

Pojmowanie czasu w tradycji Indii

W Ryg Wedzie (zbiorze hymnów i mantr) czas jako pojęcie abstrakcyjne nie istnieje. To człowiek

będący centrum Kosmosu stwarza czas poprzez rytuały. Każdy rytuał ofiarny ma swoją ściśle określoną

porę i miejsce. Właściwymi porami są ,,łącza czasowe" spajające pewne zjawiska astronomiczne.

Podstawową jednostką czasu jest doba, w której największe rytualne znaczenie mają świt i zmierzch —

najbardziej krytyczne momenty łączące dzień i noc. Personifikacją czasu jest zwykle bóg Kala, ale

podobne atrybuty ma również Surja (Słońce), który rządzi wschodami i zachodami, a nawet Jama (bóg

zmarłych).

Celem wszystkich hinduskich tradycji duchowych jest pokonanie czasu. Często czas jest

przedstawiany jako odwieczny kołowrót, który przywiązuje duszę do doczesnego życia pełnego niewiedzy

i cierpienia (tzw. sansary ). Uwolnienie z tej pułapki nazywa się mokszą , a zaawansowany asceta bywa

określany mianem kala-atita (ten, który przemógł czas). W tekstach wedyjskich można często natknąć się

na opisy ,,zwodzenia" albo ,,pokonywania" czasu. W Mahabharacie napisano, że ,,czas `gotuje'

wszystkie istoty" i ,,niszczy wszystkie stworzenia"; kiedy wszystko inne śpi, ,,czas nie śpi, czas trudno

pokonać". Ciekawe, że Joga Sutra przedstawia czas jako nieciągły szereg ,,chwil" ( kszan ). Każda z tych

chwil trwa tyle, ile atomowi ( anu ) zajmuje przesunięcie się z jednego miejsca na drugie. I o ile mijanie

czasu jest nierzeczywiste, owe chwile mają takimi być.

Zarówno chrześcijańska teologia, jak i zachodnia nauka pojmuje początek Wszechświata jako ściśle

określony punkt w odległej przeszłości liniowego czasu, który to punkt już dla nas nie istnieje. Tantra

(system praktyk duchowych) natomiast postrzega stworzenie jako ciągły proces, który jest zawsze nam

dostępny. Tantrycy wyobrażają sobie przeszłość jako twór nieustannie rzutowany z teraźniejszości, jako

strumień zdarzeń wymiotowany z otwartej paszczy potwora. Początek rzeczy nie miał miejsca w jakimś

punkcie przeszłości, lecz przeszłość jest ciągle rzutowana z czasoprzestrzennych ,,ust" naszej

świadomości. Przyrównując indywidualną świadomość do wyższej świadomości, która przenika cały

Wszechświat, tantryk wierzy, że może odwrócić kosmiczny proces stwarzania i destrukcji poprzez

,,patrzenie wstecz" w paszczę potwora. W procesie medytacji może on wtopić się w ciągły akt stwarzania,

który działa poprzez naszą indywidualną i zbiorową świadomość.

Dźainiści postrzegają czas jako koło z sześcioma unoszącymi się i sześcioma opadającymi

,,szprychami" albo erami. Koło to kręci się w nieskończoność — nigdy nie miało początku, ani nie będzie

jego końca. W buddyźmie czas jest ,,pożeraczem", wrogiem wszystkich żywych stworzeń. To z powodu

mijania czasu egzystencja pełna jest cierpienia. Ostatnia wypowidź Buddy miała zaczynać się słowami:

,,Wszystkie rzeczy podlegają rozpadowi ..."

Tysiące lat przed narodzeniem Chrystusa starożytni Hindusi opracowali zwięzły kalendarz w oparciu o

systematyczne studia Wed i ruchów oraz położeń ciał Układu Słonecznego i gwiazd. Kalendarz ten

przygotowywano w formie almanachu nazywanego Pańćangiem . Nazwa ta pochodzi od pięciu ( pańća )

rodzajów danych (dosł. kończyn, anga ), jakie prezentuje ten kalendarz w funkcji czasu ( tithi, nakszatry ,

znaki zodiaku, jogi czyli konfiguracje oraz tzw. karany stanowiące specyficznie astrologiczne przedziały

dni w miesiącu).

Kalendarz starożytny

Najstarszy system kalendarzowy, w wielu aspektach stanowiący podstawę systemu klasycznego,

znany jest z tekstów pochodzących sprzed kilku tysięcy lat przed naszą erą. Pewne odniesienia

do kalendarza księżycowo-słonecznego można znaleźć w hymnach Ryg Wedy , jednej z czterech

najświętszych ksiąg hinduizmu datowanej na ok. 2000 r.p.n.e. Literatura z okresu od

1300 r.p.n.e. do 300 r.n.e. zawiera bardziej szczegółowe informacje.

Fot. 2: Ganeśa, zwany też Ganapatim lub Winajaką, syn

Śiwy i Parwati, jest jednym z najsympatyczniejszych i

najpopularniejszych bogów hinduizmu. Jest on patronem

listów i edukacji. Według legendy to on spisał wielką

Mahabharatę pod dyktando mędrca Wjasy (podczas tej

czynności stracił jeden z ciosów). Ponieważ Ganeśa ma

zdolność usuwania przeszkód, do niego kierowane są

pierwsze modły zwyczajowych obrządków, jak również

specjalne modlitwy przed nowymi przedsięwzięciami.

Czwartego dnia ( ćaturthi ) miesiąca bhadrapada (sierpień–wrzesień) obchodzone są urodziny

Ganeśy, szczególnie entuzjastycznie w stanie

Maharasztra.

W starożytności przybliżoną długość roku słonecznego

(360 dni) dzielono na 12 miesięcy księżycowych po 27

(według Tajttrija Sanhity ) lub 28 (według Atharwa

Wedy ) dni. Różnica długości 12 miesięcy względem

jednego roku była korygowana przez wstawianie

miesiąca przestępnego po każdych 60 miesiącach. Czas

liczono w oparciu o miejsca na ekliptyce zajmowane

przez Księżyc podczas jego codziennych wschodów od

pełni do pełni i miejsca Słońca podczas jego wschodu z

miesiąca na miesiąc w ciągu roku. Owe miejsca zajmowane przez Księżyc dzieliły ekliptykę na

gwiazdozbiory zwane naksztrami , każdy o rozciągłości 13°20'. Położenia Księżyca można było

określać bezpośrednio z obserwacji, natomiast miejsce Słońca wyznaczano jako przeciwne do

Księżyca w czasie jego pełni. Wyliczano je dla północy z nakszatry , która wtedy kulminowała,

przyjmując że Słońce jest z przeciwnej strony nieba w stosunku do Księżyca. Rok dzielono na

trzy okresy po cztery miesiące, z których każdy był inaugurowany specjalnym obrządkiem

religijnym zwanym ćaturmasją (,,czwórmiesiącem"). Te trzy okresy były dzielone na dwie

dwumiesięczne pory ( rity ): wiosna ( wasanta ) — od mniej więcej połowy marca do połowy maja,

lato ( griszma ) — od maja do lipca, pora deszczów ( warsza ) — od lipca do września, jesień

( śarad ) — od września do listopada, zima ( hemanta ) — od listopada do stycznia i pora rosy

( śiśira ) — od stycznia do marca. Miesiące, liczone od pełni do pełni, dzielono na dwie połowy

( paksze czyli skrzydła) ubywającego ( kryszna ) i przybywającego Księżyca ( śukla paksza ). Na

początku każdej połowy miesiąca przeprowadzano specjalny rytuał, darśadurnamasa , w czasie

pełni ( purnima ) i nowiu ( amawasja ). W teorii miesiąc liczył 30 dni ( tithi ), a dzień ( diwasa ) 30

godzin ( muhurt ).

Ten obraz jest zasadniczo zgodny z pierwszym traktatem o zliczaniu czasu, Dźjotisa-wedangą

(tekstem obocznym Wed dotyczącym ciał niebieskich) z ok. 100 r.p.n.e., który uzupełnia

powyższe podziały o większą jednostkę — 5-cioletni okres zwany jugą . Inny starodawny podział

to półrocza, których początki wyznaczały dni przechodzenia Słońca przez punkty równonocy:

uttarajana (ruch ku północy; chodzi tutaj o ruch punktu wschodu Słońca), wiosną, i dakszinajana

(ruch ku południowi), jesienią.

Kalendarz klasyczny

Fot. 3: Awatar treta jugi , Śri Rama, bohater

Ramajany . Jego odejście (pogrążenie się w wodach

rzeki Śaraju, dzisiejszej Gogry) zapoczątkowało wiek

dwapara .

Astronomia obszaru Indii uległa głębokiej

reformie w kilku pierwszych wiekach naszej

ery w związku z postępami dokonanymi przez

astronomów Babilonu i Grecji. Do

tradycyjnych praktyk kalendarzowych

wprowadzono wówczas nowe stałe

astronomiczne i modele ruchu Księżyca i

Słońca. Znajdowało to swoje odbicie w

traktatach astronomicznych nazywanych

sidhantami , z których wiele nie dotrwało do

dzisiejszych czasów.

W klasycznej formie (według Surja sidhanty )

kalendarz hinduski zachowuje ciągłość z

przedstawionym wyżej opisem, jednak z pewnymi

udoskonaleniami i rozwinięciami. Chociaż astronomia

i rachuba czasu pierwotnie służyły potrzebom obrzędów religijnych, których moment rozpoczęcia

musiał być właściwie wyznaczony, a nie dla celów stawiania przepowiedni (mimo że horoskopy

stawiano także w starożytności, o czym świadczy choćby słynna epopeja Ramajana , czyli Żywot

Ramy ), w tym czasie astrologia zyskała znaczną popularność. Równolegle do starego podziału

ekliptyki na nakszatry zaczęto używać podziału na znaki zodiaku. Każdą nakszatrę dzielono na

cztery równe części po 3°20', dzięki czemu pełen znak zodiaku (30°) pokrywały dwie nakszatry i

ćwiartka. Rok zaczynał się wejściem Słońca ( sankranti ) w znak Barana. Hinduskie nazwy

znaków zodiaku na ogół są sanskryckimi tłumaczeniami nazw przyjętych na Zachodzie, ale

np. Strzelec nazywany jest dhanus , co znaczy łuk, Koziorożec to makara czyli krokodyl, a

Wodnik to kumbha czyli dzban na wodę.

Z powodu precesji punkty równonocy i przesileń przesuwają się powoli wzdłuż ekliptyki na tle

gwiazd. Punkt Barana, który przed kilku tysiącami lat wyznaczał wejście Słońca w znak Barana,

obecnie znajduje się w Rybach. Zjawisko precesji doprowadziło do pojawienie się dwóch metod

wyliczania sankranti (wstępowania) Słońca w poszczególne znaki. W metodzie nirajana nie

uwzględnia się precesji ( ajana ), co prowadzi do wyznaczenia właściwych dat wejścia w znaki, ale

błędnego przypisania ich równonocom i przesileniom. W systemie sajana (z precesją) zaś daty

przesileń i równonocy są wyznaczane poprawnie, natomiast błędnie identyfikowane są z

sankranti .

Datowanie Ramy i Ramajany

Współcześni zachodni badacze są generalnie zgodni co do czasu powstania epickiego poematu

Ramajana . Plasuje się go nie wcześniej niż na ok. 1500 r.p.n.e., tj. na czas inwazji Arjów na południe

Indii. Jednakże istnieje sporo przesłanek na to, że dzieje Indii są o wiele starsze. Niektórzy Hindusi

utrzymują wręcz, że całe to datowanie i historia inwazji Arjów są wymysłem ,,imperialistów" i że w istocie

Arjowie byli pierwotnymi mieszkańcami subkontynentu indyjskiego, a samą Ramajanę datują na

8000 r.p.n.e., tj. na koniec ostatniego zlodowacenia. Mniej solidne argumenty, oparte na długości jug

według tradycji wedyjskiej, sugerują że Rama panował nawet kilkaset tysięcy lat temu.

Niedawno (1990 r.) spore uznanie zyskała praca N. Narasingha Rao pt. Date of Sri Rama wydana

przez International Society for the Investigation of Ancient Civilizations. W książce tej autor przedstawia

bardzo szczegółowe obliczenia oparte na astronomiczno-astrologicznych informacjach zawartych w samej

Ramajanie i twierdzi, że Rama urodził się 11 lutego 4433 r.p.n.e. (wg. kalendarza juliańskiego; JD102311)

5 godzin 11 minut po wschodzie Słońca. Mimo przeładowania tekstu wielocyfrowymi liczbami

wzbudzającymi szacunek laika, same rachunki i końcowy wynik mogą jednak budzić poważne wątpliwości

astronoma. Z pobieżnego zapoznania się z tą pracą (w bibliotece Sathya Sai Institute of Higher Learning

edukacyjnego kompleksu Prasanthi Nilayam ) wnoszę, że autor źle wyliczał położenia Słońca i Księżyca

na tak odległe epoki. Najwyraźniej zignorował on też zmienność rotacji Ziemi. Według pewnych

współczesnych ocen, w tamtym czasie różnica między równomiernym czasem dynamicznym (TDT,

używanym do obliczeń położeń ciał niebieskich) a związanym z rotacją Ziemi czasem słonecznym (UT)

wynosiła aż ok. 35 godzin. Trudno przy tym ocenić błąd tej różnicy, ale z pewnością nie jest on mniejszy

niż kilka godzin. Zakładając nawet, że Rao poprawnie obliczał fazę Księżyca można od razu powiedzieć,

że jego data powinna być przynajmniej o jeden dzień wcześniejsza (10, a nie 11, lutego).

Bardziej dociekliwych Czytelników mogą zainteresować szczegóły z Ramajany , na których Rao oparł

swoje kalkulacje. Oto one: Ramaćandra urodził się w Ajodhji (w pobliżu współczesnego Fajzabadu) w

półroczu uttarajana , w miesiącu Ćajtra, w 9-tym dniu śukla , pod gwiazdą Purnawasu (Polluks), przy

sinhalagna (gwiazdozbiór Lwa w ascendencie) w okresie abhidźit (,,zwycięstwo"; nazwa 22-go

gwiazdozbioru zodiaku księżycowego, do którego Księżyc w miesiącu Ćajtra dociera po około 8-iu dniach

od nowiu).

O ile System Słoneczny ma decydujące znaczenie dla astrologii, która utrzymuje, że rządzi on

życiem człowieka jako jednostki lub części społeczności, o tyle kalendarzem sakralnym rządzi

system księżycowych nakszatr . Podstawową jednostką jest tu dzień księżycowy ( tithi ) czyli 1/30

księżycowego miesiąca. Ponieważ średni miesiąc księżycowy ma tylko ok. 29,5 dni, podział na

tithi nie pokrywa się z biegiem naturalnych dni. Przyjęto, że danemu dniowi odpowiada tithi ,

które wystąpiło o świcie tego dnia. Sprawia to, że tithi zaczynające się po świcie i kończące się

przed następnym świtem zostaje pominięte w rachubie dni miesiąca (pojawia się nieciągłość

numerów dni).

Fot. 4: Awatar dwapara jugi , Śri Kryszna, bohater

Mahabharaty oraz puran . Jego odejście (przypadkowe

ustrzelenie przez myśliwego) zapoczątkowało kali jugę .

Nazwy nakszatr , którym odpowiadają tithi w cyklu

miesięcznym oraz odcinki miesięcy w słonecznym cyklu

rocznym, wywodzą się od nazw gwiazdozbiorów i nie

zmieniły się od starożytności. Zmieniały się natomiast

nazwy miesięcy.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: