Pożegnanie z Afryką Blixen K.pdf

KAREN BLIXEN

POŻEGNANIE Z AFRYKĄ

KAMANTE I LULU

Farma Ngong

Miałam w Afryce farmę u stóp gór Ngong. Sto sześćdziesiąt kilometrów bardziej na północ

wyżynę przecinała linia równika, farma zaś leżała prawie dwa tysiące metrów nad poziomem

morza. W południe odczuwało się tę wysokość tak, jak gdyby człowiek znalazł się blisko słońca.

Ranki i wieczory były jednak przejrzyste i orzeźwiające, a noce chłodne.

Położenie wysokości z położeniem geograficznym sprawiało, iż krajobraz nie miał sobie

równego na całym świecie. Był surowy, pozbawiony bujnej roślinności - Afryka przedestylowana

przez dwa tysiące metrów atmosfery, mocno skoncentrowana treść kontynentu. Mdłe, przypalone

kolory przypominały barwę ceramiki. Listowie drzew, lekkie i delikatne, rosło zupełnie inaczej niż

na europejskich drzewach. Nie tworzyło okrągławych kopuł, lecz układało się w poziome i

równoległe do siebie warstwy, dzięki czemu pojedyncze drzewa przypominały palmy albo sylwetki

romantycznych okrętów bohatersko płynących pod pełnymi żaglami. Z tego też powodu kraj lasu

sprawiał takie wrażenie, jakby się nieustannie lekko kołysał. Na rozległych równinach tu i tam

sterczały stare, powykręcane kikuty cierniowców, trawa wyglądała jak posypana tymiankiem i

mirtem; miejscami zapach był tak silny, że aż kręciło w nosie. Kwiaty spotykane na stepie lub na

pnączach i lianach w dziewiczych lasach były drobniutkie; tylko na początku pory deszczowej stepy

pokrywały się dużymi, ciężkimi i mocno pachnącymi liliami. Widoki roztaczały się niezmiernie

daleko. Wszystko przed oczyma świadczyło o wielkości, wolności i niezrównanej szlachetności.

Najważniejsze było powietrze - i dla krajobrazu, i dla człowieka. W moich wspomnieniach z

pobytu na afrykańskim płaskowyżu dominuje zawsze wrażenie, iż przez jakiś czas życie toczyło się

jak gdyby wysoko w powietrzu. Niebo było zwykle jasnoniebieskie lub bladoliliowe, bardzo rzadko

nieco ciemniejsze, pełne potężnych i nieważkich chmur, zmieniających się ciągle i żeglujących, we

wszystkich kierunkach. Posiadało jednak ukrytą moc błękitu, którego głęboki, świeży odcień

nakładało na pasma wzgórz i na lasy. W południe powietrze nad ziemią ożywało jak płonący ogień:

iskrzyło się, falowało i błyszczało jak wodne kaskady, na kształt zwierciadła odbijało i podwajało

wszystkie przedmioty, tworzyło przeróżne fatamorgana. Na tej wysokości oddychało się łatwo,

płuca wciągały ożywczą lekkość, tchnienie optymizmu. Na tej wysokości człowiek budził się

rankiem i myślał: „Jestem tu, gdzie powinienem być”.

Długie pasmo gór Ngong ciągnie się z północy na południe ukoronowane czterema

szlachetnymi szczytami, które jak znieruchomiałe fale odcinają się głębszym błękitem od tła nieba.

Góry wznoszą się blisko dwa tysiące siedemset metrów ponad poziom morza, po wschodniej

stronie ich krawędź piętrzy się sześćset metrów nad okolicą. Zachodnia krawędź jest wyższa i

bardziej stroma - opada pionowo do rozległej doliny zwanej Wielkim Rowem, Great Rift Valley.

Na wyżynie wiatr wieje zawsze i niezmiennie z kierunku północno - wschodniego. Jest to

ten sam wiatr, który na wybrzeżu Afryki i Arabii nazywają monsunem, Wschodnim Wiatrem, tak

jak zwał się ulubiony koń króla Salomona. Tutaj odczuwa się go tak, jakby był tylko oporem

powietrza przy ruchu Ziemi w przestrzeni. Wiatr uderza wprost na zbocze gór Ngong, dzięki czemu

byłby tam prawdziwy raj dla szybowców, które prąd powietrza lekko przenosiłby ponad szczytem.

Chmury wędrujące z tym wiatrem przylepiały się do zboczy albo zaczepiały o szczyty i opadały

deszczem. Te zaś, które żeglowały wyżej i omijały grzbiet, znikały za górami Ngong nad spaloną

pustynią Wielkiego Rowu. Z mego domu często obserwowałam potężne procesje nadciągających

chmur i widziałam, jak ich głębokie i groźne pokłady, zaledwie przemknęły ponad górami, zaraz

gwałtownie rzedniały i rozpływały się bez śladu w błękitnym powietrzu.

Góry widziane z farmy zmieniały charakter kilkakrotnie w ciągu jednego dnia, czasem

wydawały się bardzo bliskie, czasem bardzo odległe. Wieczorem, gdy patrzyło się na nie o

zmierzchu, widziało się srebrną linię obramiającą sylwetkę całego ciemnego pasma; potem, po

zapadnięciu nocy, cztery szczyty wydawały się spłaszczone i wygładzone, jakby pasmo górskie

rozciągnęło się i ułożyło wygodnie.

Niezrównany jest widok z gór Ngong. Na południu rozległe równiny, królestwo zwierzyny,

sięgające aż po Kilimandżaro; na wschodzie i na północy podgórski krajobraz podobny do

olbrzymiego parku, za nim lasy, a jeszcze dalej falisty teren rezerwatu Kikujusów ciągnący się aż

do góry Kenii, odległej o prawie sto pięćdziesiąt kilometrów. Ten teren stanowi prawdziwą

mozaikę poletek kukurydzy, gajów bananowych i łąk; gdzieniegdzie widać niebieską smużkę dymu

nad tubylczą wioską, skupieniem stożkowatych kretowisk. Na zachodzie, głęboko w dole, leży

wysuszona, księżycowa kraina - afrykański niż. Brązowa pustynia jest nieregularnie nakrapiana

pękami kolczastych krzaków, kręte koryta rzek podążają za nierównymi pasami ciemnej zieleni. To

lasy mimozowe, złożone z potężnych drzew o rozległych konarach i kolcach jak gwoździe. Tutaj

rosną kaktusy, tutaj mieszkają żyrafy i nosorożce.

Góry Ngong, gdy dotrze się do ich serca, są ogromne, malownicze i tajemnicze,

urozmaicone długimi dolinami, gęstymi chaszczami, zielonymi zboczami i skalistymi urwiskami.

Wysoko pod jednym ze szczytów rośnie nawet bambusowy gaj. Źródeł i strumieni nie brakuje,

nieraz przy nich obozowałam.

Za moich czasów żyły w górach Ngong bawoły, elandy i nosorożce - bardzo starzy tubylcy

pamiętali tam nawet słonie. Zawsze żałowałam, że tego całego obszaru nie włączono do rezerwatu

zwierzęcego. Tylko niewielka część Ngong należała do rezerwatu, jego granicę znaczył

wierzchołek Południowego Szczytu. Dla rozwijającej się kolonii i dla jej stolicy Nairobi,

rozrastającej się do rozmiarów dużego miasta, góry Ngong mogłyby stanowić wspaniały park

zoologiczny. Zamiast tego w ostatnich latach mego pobytu w Afryce wielu młodych mieszczuchów,

kupców, przedsiębiorców i urzędników przyjeżdżano w niedziele na motocyklach w góry i strzelało

do wszystkiego, co znalazło się na muszce. Jestem pewna, że zwierzyna opuściła góry i przez

kolczaste gąszcze i pustynie powędrowała na południe.

Łatwo było chodzić grzbietem całego łańcucha górskiego, nawet po czterech szczytach.

Trawa rosła tak nisko jak na strzyżonych trawnikach, a gdzieniegdzie spod murawy przezierał szary

kamień. Wzdłuż całego grzbietu biegła wąska ścieżka wydeptana przez zwierzynę; gdy wiodła w

górę po zboczach szczytów albo prowadziła w dół, wiła się łagodną serpentyną. Pewnego ranka, w

czasie obozowania w górach, szłam po tej ścieżce i znalazłam na niej świeże tropy stada elandów i

świeże łajno. Potężne, spokojne zwierzęta musiały odwiedzić szczyt o samym świcie, a szły długim

rzędem. Trudno oprzeć się wrażeniu, iż wędrują jedynie po to, aby popatrzyć na krainę rozciągającą

się po obu stronach u stóp gór.

Na farmie uprawialiśmy kawę. Mówiąc prawdę, teren leżał zbyt wysoko dla drzew

kawowych, wobec czego uprawa wymagała ciężkiej pracy. Nigdyśmy się na tym nie wzbogacili.

Plantacja kawy ma jednak to do siebie, że człowiek mocno się do niej przywiązuje i nie potrafi z nią

zerwać. Zawsze zaś trzeba się koło niej krzątać, a przeważnie nie nadąża się nigdy z robotą.

Taki kawał pola, rozplanowany i zagospodarowany według wszelkich reguł, sprawiał

wrażenie na tle dzikiego otoczenia, ukształtowanego tylko przez naturę. Później, gdy latałam nad

Afryką samolotem i poznałam swoją farmę z powietrza, byłam pełna podziwu i zachwytu nad moją

plantacją kawy. Odcinała się jasną zielenią od szarozielonego krajobrazu, a jej kontury pozwoliły

mi zrozumieć, jak bardzo umysł ludzki lubuje się w figurach geometrycznych. Cała okolica

Nairobi, szczególnie na północ od miasta, jest podobnie zagospodarowana i ludzie tam mieszkający

nieustannie myślą i mówią o uprawie, o przycinaniu drzewek i o zbiorze kawy, nocami zaś leżą i

medytują nad ulepszeniami w tych swoich fabrykach kawowych ziaren.

Uprawa kawy wymaga mozolnej pracy. Nie wszystko układa się tak, jak to sobie wyobraża

młody zapaleniec, gdy pełen nadziei dźwiga w ulewnym deszczu skrzynki młodych, błyszczących

sadzonek z inspektów i potem patrzy, jak robotnicy - a w takim dniu wszyscy wychodzą na pola -

sadzą nikłe roślinki w dołkach wykopanych równymi rzędami w wilgotnej ziemi, w której mają

rosnąć, i osłaniają je dokładnie przed słońcem gałęziami wyłamanymi z buszu, bo przywilejem

młodości jest prawo do cienia. Cztery lub pięć lat upływa, zanim drzewka zaczną owocować,

tymczasem zaś plantację może nawiedzić posucha albo choroba, a uparte afrykańskie chwasty

wytrwale atakują pole: szczególnie oset z długimi, drapiącymi owocniami, które przyczepiają się do

odzieży i pończoch. Niektóre drzewka posadzono źle, z zagiętymi korzeniami; te zginą, gdy tylko

zaczną kwitnąć. Na jednym hektarze sadzi się ponad tysiąc pięćset drzewek, moja zaś plantacja

kawy obejmowała dwieście czterdzieści hektarów. Woły ciągnęły kultywatory między drzewkami

tam i z powrotem po całym polu, robiły tysiące kilometrów, zawsze cierpliwie, tak jak my

cierpliwie czekaliśmy na pokaźne zbiory.

Czasami plantacja kawy przedstawiała przepiękny widok. Gdy okryła się kwieciem na

początku pory deszczowej, zdawało się, że to kredowa chmura osiadła wśród mgły i deszczu na

dwustu czterdziestu hektarach ziemi. Kwiat drzewa kawowego ma delikatny, gorzkawy zapach,

przypominający tarninę. Skoro pole zaczerwieniło się od dojrzałych owoców, wszystkie kobiety i

dzieci zwane toto stawały obok mężczyzn do zbioru; mniejsze i większe wozy zwoziły zbiory do

łuszczarni nad rzeką. Maszyny i inne urządzenia tej łuszczarni nigdy nie stały na poziomie, lecz

wszystko zaplanowaliśmy i zbudowaliśmy sami, bardzo więc byliśmy z niej dumni. Raz nasza

„fabryka” spłonęła i trzeba ją było budować na nowo. Wielki bęben do suszenia owoców obracał

się bez przerwy, ziarna wydawały w jego brzuchu taki chrzęst jak kamyczki podrzucane falą na

brzegu morza. Czasami ziarno było suche i gotowe do wyjęcia z bębna w środku nocy, musieliśmy

się wtedy bez zwłoki zabierać do roboty. Wyglądało to bardzo malowniczo. Mnóstwo latarni paliło

się w ciemnym pomieszczeniu suszarni, pajęczyna obsypana łuskami ziaren kawowych tworzyła na

ścianach tajemnicze ornamenty, wokół bębna skupiały się podniecone, czarne twarze, błyszczące w

świetle latarni. Nasza „fabryka”, takie miało się uczucie, tkwiła w wielkiej afrykańskiej nocy jak

błyszczący klejnot w uchu mieszkańca Czarnego Lądu. Później wyłuszczoną kawę sortowało się

według jakości i pakowało w worki zaszywane rymarską igłą.

Wreszcie wczesnym rankiem, gdy jeszcze panował mrok, leżąc w łóżku słyszałam, jak wozy

wyładowane worami kawy ruszały na stację kolejową w Nairobi. Każdy wóz zaprzężony był w

szesnaście wołów i zabierał pięć ton ładunku. Pierwszy odcinek drogi, tuż obok łuszczarni, wiódł

pod górę; rozległy się więc głośne pokrzykiwania woźniców biegnących przy zaprzęgach. Z

przyjemnością myślałam, że to jest jedyne wzniesienie na całej drodze, bo farma leżała tysiąc

metrów wyżej niż miasto. Wieczorem wychodziłam na spotkanie wracającej procesji. Zmęczone

woły, prowadzone przez równie zmęczonych małych toto, kroczyły z opuszczonymi łbami, a

znużeni woźnice wlekli biczyska tak, że żłobili ślady w kurzu drogi. Zrobiliśmy wszystko, cośmy

mogli. Za dwa lub trzy dni kawa miała się znaleźć na morzu, nam pozostawało tylko cieszyć się

nadzieją, że szczęście dopisze i uzyskamy dobre ceny na giełdzie towarowej w Londynie.

Miałam dwa tysiące czterysta hektarów ziemi, znacznie więcej, niż pokrywała plantacja

kawy. Na części posiadłości rósł dziewiczy las, a czterysta hektarów zajmowali skwaterzy,

miejscowi osadnicy, którzy swoje poletka nazywali szamba. Zwykle tacy osadnicy, tubylcy

pochodzący z okolicy, siedzą z rodzinami na niewielkich działkach w obrębie farmy białego

właściciela i za to odrabiają określoną liczbę dni w roku. Osadnicy na mojej farmie, jak mi się

zdaje, zapatrywali się na ten wzajemny stosunek zupełnie odwrotnie. Wielu z nich urodziło się na

farmie, a przedtem ich ojcowie tu się urodzili, wskutek czego skłonni byli do uważania mnie za coś

w rodzaju osadnika wyższego rzędu na ich własnych włościach. Na działkach widziało się znacznie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: