Kot.rtf

Kot

symbol

SYMBOLIKA KOTA

Kot jest symbolem Księżyca; Słońca; wieszczby; grzechu; czarów, diabła; nieszczęścia; ciemności i śmierci (czarny kot); nadużywania dóbr doczesnych; drapieżności, okrucieństwa; chytrości i zdrady; egoizmu; pochlebstwa; perwersji; niewierności; złodziejstwa; dumy, niezależności, swobody; wrażliwości, nerwowości; melancholii; powściągliwości; upodobania w wygodzie i luksusie, lenistwa, domatorstwa; czystości, staranności, wdzięku, delikatności, igraszek; długowieczności; chuci, płodności, macierzyństwa. Zob. Mysz(eis).

Dzieje kota w starożytnym Egipcie sięgają 4500 lat lub jeszcze dawniejszych czasów; za panowania V i VI dynastii (2500— 2200 p.n.e.) stał się zwierzęciem świętym, nie ma jednak dowodów na udomowienie go przed 1500 r. p.n.e. Jako atrybut bogini Bast (Bastet) związany był z płodnością, szczęściem, radością i ciepłem słonecznym; boginię wyobrażano jako kotkę lub kobietę z głową kotki. W okresie XXII dynastii (ok. 935—730 p.n.e.), gdy miasto Bubastis zostało stolicą Egiptu, boginię czczono jako jedno z głównych bóstw narodowych. Kot stał się obrońcą domu, matki i dziecka przed demonami, zabicie go karano śmiercią; po zgonie kota cały dom przywdziewał żałobę (golono sobie brwi), a zwłoki balsamowano i grzebano na olbrzymich nekropolach kocich.

Niezależność i rezerwa kota (widoczna zwłaszcza przez kontrast z uległością i przywiązaniem psa) uczyniła z niego w średniowiecznej Europie synonim fałszu i obłudy. W bajkach La Fontaine'a z XVIII w., kiedy kot rozpowszechnił się już jako zwierzę domowe i łowca myszy, występuje on jako wcielenie świętoszkowatości, szelmostwa, oszustwa, dwulicowości, okrucieństwa i cynizmu. Podobnie w folklorze, który uważa go za najchytrzejsze (prócz lisa) zwierzę, W XX wieku kot wrócił do łask, zwłaszcza w krajach anglosaskich. W opowiadaniu Kot, który chodził własnymi drogami (1902) pisarz ang. Rudyard Kipling przedstawia pierwszego kota, który sprytnie wkradłszy się w łaski kobiety, zdobył dostęp do ciepłego mleka nie tracąc dumnej niezależności.

Kot jako spryciarz, a nawet mędrzec występuje m.in. w bajce Ch. Perraulta Kot w butach (1697) i w powieści E. T. A. Hoffmanna Kota Mruczysława poglądy na życie (nm. Lebensansichten des Kater Murr), 1821.

Kot uchodzi też za zakutą głowę, wcfelenie braku pamięci. Koci łeb — tępa głowa nie umiejąca nic spamiętać. Kocie łby — bruk z kamienia polnego.

Kot — odporność fizyczna; długowieczność (choć żyje 10 do 20 lat). Zawsze spada na cztery łapy, jest podejrzliwy, ostrożny. Indyjski zbiór Pańczatantra (ok. 300 p.n.e.) powiada: „Natura dała kotu dziewięć żywotów zamiast jednego".

Kot związany jest z Księżycem jako zwierzę lunatyczne, polujące nocą, widzące w nocy, poruszające się bezszelestnie jak sowy i nietoperze; oczy jego błyszczą w (niecałkowitych) ciemnościach, a źrenice zmieniają kształt podobnie jak fazy Księżyca. Kot był atrybutem bogiń księżycowych: Izydy i Artemidy (Diany), która zmieniła się w kotkę uciekając przed stugłowym olbrzymem Tyfeuszem (Tyfonem), co opisuje Owidiusz w Metamorfozach (5,330), księżycowej bogini-czarownicy Hekate i skandynawskiej bogini płodności, czarów i wróżb Frei, która jeździła wozem zaprzężonym w koty i nosiła rękawice z kocich skórek. „Gdy kot przejdzie drogę" to zły omen (Kobiety na zgromadzeniu ludowym 792 Arystofanesa). „Gdy kot przejdzie mu drogę, on cofnie się z drogi" (Charaktery 16,2 Teofrasta). W średniowieczu czarownicy chętnie zmieniali się w koty. Kot był siedliskiem diabła i uczestnikiem sabatów, towarzyszem czarownic (do dziś dnia — pań wróżących z kart, ręki, kuli kryształowej itd.), które były projekcją złej matki, podobnie jak dobre wróżki — dobrej matki. Kota posądzano o wysysanie życia z oddechu śpiących niemowląt. Skutek był taki, że traktowano go okrutniej niż jakiekolwiek inne zwierzę. Jednym z barbarzyńskich sposobów wypędzania diabła z kota było zaciskanie mu na ogonie rozszczepionego drewna (stąd przysłowie: Brać koty w pieszczoty) lub przywiązywanie mu do ogona pęcherza z garścią suchego grochu wewnątrz, co zresztą do dziś jest dla niektórych ludzi świetną zabawą. Stąd powiedzenie: Lata jak kot z pęcherzem. Koty torturowano i palono żywcem, zwłaszcza na święty Jan, jeszcze w XVI wieku w Paryżu, na placu du Chatelet.

Czarny kot — ciemność, zagrożenie i śmierć; biały przynosić ma szczęście (w Anglii na odwrót). Czarny przepowiada pogodę na morzu, dlatego lubią go na statku marynarze (choć wypowiadanie słowa „kot" jest tam tabu!). Koszmarny czarny kot jest bohaterem opowiadania Edgara Allana Poego. W tradycji muzułmańskiej czarny kot ma własności magiczne, siedem żywotów, bywa godnym szacunku, ale złośliwym dżinem; krwią jego można pisać zaklęcia rzucające urok.

We Francji kota uważano za ducha zboża: ostatnie zżęte pokosy zbiorów nazywano kocim ogonem.

Gnostycy twierdzili, że kot jest tym w stosunku do psa, czym charakter kobiety w stosunku do charakteru mężczyzny. Kobiece cechy kota: łagodność, skłonność do podstępów, zmysłowość (nawet futerko kocie pobudza seksualnie); o dziewczynie mówi się kotka, kociak. Kot nieraz symbolizuje vulvę (a mysz — penisa; tym tłumaczą strach kobiety przed małą i niegroźną myszką).

Przejmujące wrzaski marcowych kotów („kocia muzyka", zob. Muzyka) i niesamowity ceremoniał ich umizgów uczyniły z kota wyobrażenie chuci i rozpasania seksualnego, a także płodności.

Kotka — czułe i pogodne macierzyństwo.

Kot — lenistwo, wygodnictwo, sybarytyzm; zwinięty wygodnie w kłębek, odsypia w ciągu dnia przez długie godziny swoje nocne przygody, z satysfakcją wygrzewa się na słońcu lub przy piecu. Kot jest obrazem elegancji i wdzięku niemal w każdej przybranej przezeń pozycji.

Kot — czystość; spędza mnóstwo czasu na toalecie; nie znosi nienaturalnych zapachów. Ulubione igraszki kota z kłębkiem nici, frędzlami, kulką, sznurkiem, przedstawiają go jako stworzenie lubujące się w beztroskiej zabawie, mimo że jest ona treningiem do charakterystycznej dla niego, wyrafinowanie okrutnej zabawy ze schwytaną myszą. Kupować kota w worku — kupować lekkomyślnie, bez sprawdzenia; w dzisiejszym użyciu na kontynencie europejskim (w Anglii mówi się o kupowaniu prosięcia w worku) służy jako usprawiedliwienie stosunków przedmałżeńskich (aby nie kupować kota w worku), o czym pisał już dwukrotnie pod koniec XVI wieku Montaigne w swych Próbach.

Śmiać się jak kot z Cheshire (ang. grin like a Cheshire cat) — dawne ang. porównanie spopularyzowane przez Lewisa Carrola w Alicji w krainie czarów (1865).

W heraldyce: odwaga, wolność, indywidualizm; czujność; wytrwałość; chytrość; strategia.

W marzeniach sennych: perfidia, zdrada; (zły) kłótnie; (gdy zabija) uniknięcie niebezpieczeństwa; (miauczący) obmowa; (mruczący) nieszczerość; (drapiący) oszustwo; (spacerujący) podróż wodą.