CUKRZYCA  (DIABETES  MELLITUS)

Definicja

              Cukrzyca – jest przewlekłą chorobą przemiany materii, która    pierwotnie dotyczy przemiany węglowodanów, a wtórnie także przemian białek                        i tłuszczów.

Etiopatogeneza

              Przyczyną choroby jest niedobór lub brak aktywności insuliny,     hormonu wytwarzanego przez komórki beta wysp trzustkowych Langerhansa :

1.     zmniejszona produkcja insuliny,

2.     wytwarzanie insuliny o zmienionej strukturze i biologicznie nieczynnej,

3.     blokowanie działania insuliny na poziomie komórkowym.

W warunkach fizjologicznych wydzielanie insuliny pobudzane jest głównie przez wzrost stężenia glukozy we krwi występujący po posiłku.

Działanie insuliny polega na :

·        ułatwia przenikanie glukozy przez błonę komórkową do wnętrza komórek,

·        aktywuje fosforylację glukozy w wątrobie i syntezę glikogenu,

·        współdziała przy syntezie białek,

·        hamuje lipolizę.

Niedobór insuliny powoduje :

·        przechodzenie glukozy z krwi do komórek ulega zwolnieniu,

·        zwiększa się rozpad glikogenu w wątrobie,

·        poziom glukozy we krwi wzrasta, gdyż nie może być ona właściwie wykorzystana ani zmagazynowana.

Glukoza jest podstawowym i łatwo dostępnym źródłem energii.                      Jej metabolizm wiąże się bezpośrednio lub pośrednio z przemianami wszystkich związków w ustroju. Niezbędny jest więc jej stały poziom we krwi i ciągły dopływ do tkanek. Przy braku insuliny dochodzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi, przy jednoczesnym jej braku w komórkach. Gdy glukoza z krwią przepływa przez nerki następuje jej przesączanie, a następnie całkowite wchłanianie zwrotne w kanalikach. Jeżeli jednak jej poziom we krwi przekroczy 180 mg%, to nadmiar nie zostanie już wchłonięty lecz będzie wydalony                  z moczem (cukromocz – glikozuria). Stężenie to nazywa się progiem nerkowym.

Aby wydalić nadmiar glukozy organizm musi zwiększyć ilość wydalanego moczu (wielomocz – polyuria), a co za tym idzie, zwiększa się pragnienie – polydypsja.

Zaburzenie przemiany węglowodanów w pierwszym rzędzie zaburza metabolizm lipidów. Dochodzi do nadmiernego rozkładu tłuszczów, wzrasta ilość wolnych kwasów tłuszczowych uwalnianych z tkanek. W wątrobie zostają one utlenione i zmieniają się w ciała ketonowe (kwas beta – hydroksymasłowy i aceton). W cukrzycy są one tworzone bardzo szybko i nie mogą być zużytkowane przez tkanki. Wzrasta ich poziom we krwi (ketonemia),                     co prowadzi do zakwaszenia ustroju (kwasica cukrzycowa) i zatrucia OUN. Nadmiar ciał ketonowych częściowo jest zobojętniany przez jon sodowy. Powoduje to zmniejszenie się ilości sodu i dalsze zakwaszenie. Organizm chcąc wyrównać te zaburzenia wzmaga czynność oddechową, aby zwiększyć wydalanie dwutlenku węgla przez płuca.

Podział cukrzycy

1.     Cukrzyca typu 1 (typ młodzieńczy, insulinozależna) – występuje całkowity lub prawie całkowity brak insuliny wywołany zniszczeniem komórek produkujących insulinę; podawanie insuliny z zewnątrz jest konieczne do przeżycia; bezpośrednia przyczyna nie jest znana, ale pod uwagę bierze się następujące czynniki : uszkodzenie przez infekcje wirusowe lub inne oraz reakcję autoimmunologiczną; wykrywana jest głównie u ludzi młodych, przed 30 rokiem życia;

2.     Cukrzyca typu 2 (typ dorosłych, insulinoniezależna) – insulina jest nadal wytwarzana lecz jej ilość jest niewystarczająca wobec zapotrzebowania organizmu lub nie działa w sposób właściwy; przyjmowanie preparatów insuliny z reguły nie jest konieczne, często wystarczy przestrzeganie diety cukrzycowej i przyjmowanie doustnych leków przeciwcukrzycowych; chorują na nią najczęściej ludzie w średnim i podeszłym wieku; występuje związek z nadwaga i tendencja do występowania rodzinnego;

Objawy cukrzycy

Na początku pojawiają się :

·        wzmożone pragnienie (polydypsja),

·        suchość w ustach,

·        oddawanie dużej ilości moczu (polyuria),

·        cukier w moczu (glikozuria),

·        utrata masy ciała,

·        zmęczenie i osłabienie,

·        świąd skóry, głównie w okolicy narządów płciowych,

·        zaburzenia widzenia,

W cukrzycy typu 2 objawy pojawiają się stopniowo i są mniej nasilone.         Nie występuje tendencja do śpiączki ketonowej.

W cukrzycy typu 1 objawy rozwijają się w krótkim okresie czasu, tygodni lub nawet dni. Stan chorego szybko ulega pogorszeniu, dochodzi do znacznej utraty masy ciała, wymiotów, odwodnienia, senności i śpiączki ketonowej.

Badania stosowane w cukrzycy :

1.     oznaczanie poziomu glukozy we krwi na czczo :

·        norma 70 – 90 mg% (3,9 – 5 mmol/l) ,                                       poniżej 110 mg% (6 mmol.l),

·        między 110 a 126 mg% (6,1 – 6,9 mmol/l) – nieprawidłowa glikemia na czczo,

·        powyżej 126 mg% (7 mmol/l) – w dwukrotnym badaniu na czczo – cukrzyca,

2.     krzywa cukrowa – po obciążeniu 75 g glukozy rozpuszczonej w 300 ml wody :

·        oznacza się poziom glukozy po 30, 60 i 120 minutach,

·        po 120 minutach :

-         poniżej 140 mg% (7,8 mmol/l) – prawidłowa tolerancja glukozy,

-         między 140 a 200 mg% (11.1 mmol/l) – upośledzona tolerancja glukozy,

-         powyżej 200 mg% - wstępne rozpoznanie cukrzycy,

·        u zdrowego człowieka po 30 minutach poziom glukozy jest najwyższy, następnie spada do wartości pierwotnych po                   120 minutach,

·        u chorego rośnie bardzo wysoko i powoli spada, nie osiągając normy po 120 minutach,

3.     badanie ogólne moczu – ciężar właściwy moczu jest podwyższony, obecna jest glukoza w moczu oraz mogą pojawić się ciała ketonowe – aceton + + +,

4.     dobowy profil glikemii – oznaczanie glikemii 4 – 6 razy na dobę.

Późne (przewlekłe) powikłania cukrzycy :

1.     Mikroangiopatia cukrzycowa – jest chorobą drobnych naczyń włosowatych, powstającą na skutek zaburzeń metabolicznych w ścianie naczyniowej spowodowanych niedoborem insuliny :

·        retinopatia cukrzycowa – polega na zwyrodnieniu błony podstawnej włośniczek siatkówki, tworzeniu się mikrotętniaków, mikrozakrzepów i zawałów siatkówki oraz jej bliznowacenia;            na dnie oka widać rozszerzone naczynia oraz tworzące się wybroczyny i ogniska wysięku; zmiany te powodują niszczenie siatkówki oka;

·        nefropatia cukrzycowa – polega na stwardnieniu kłębuszków                 i tętnic nerkowych, martwicy brodawek nerkowych, powstawaniu zmian zapalnych; powoduje to pogorszenie filtracji kłębuszkowej       i czynnościową niewydolność nerek;

·        neuropatia cukrzycowa – różnorodne zespoły kliniczne będące następstwem cukrzycy, np. uszkodzenia mózgu (niedokrwienie, zawał, zaburzenia metaboliczne), uszkodzenia nerwów obwodowych (zaburzenia czucia, nerwobóle), uszkodzenia układu autonomicznego (zaburzenia wegetatywne – tachykardia, niedociśnienie ortostatyczne, impotencja, biegunki);

2.     Makroangiopatia cukrzycowa – dotyczy naczyń krwionośnych,                  w których dochodzi do rozwoju zmian miażdżycowych;                       efektem mogą być : choroba wieńcowa, zawał mięśnia sercowego,        udary mózgu, niedokrwienie kończyn dolnych, zgorzel stopy                  (stopa cukrzycowa);

3.     Zmiany w obrębie skóry i błon śluzowych : bakteryjne zakażenia skóry (czyraki), grzybice skóry (drożdżyca jamy ustnej i sromu), troficzne owrzodzenia skóry podudzi i stóp;

4.     Skłonność do infekcji i trudnego gojenia się ran : nawracające zakażenia dróg moczowych, gruźlica;

Zasady leczenia cukrzycy

1.     edukacja pacjenta i jego rodziny,

2.     samokontrola cukrzycy,

3.     leczenie dietetyczne,

4.     aktywność fizyczna,

5.     farmakoterapia – doustne leki przeciwcukrzycowe, insulina.

Cele leczenia cukrzycy :

1.     ustąpienie objawów,

2.     poprawa jakości życia z chorobą,

3.     zapobieganie ostrym i przewlekłym powikłaniom cukrzycy,

4.     zmniejszenie umieralności,

5.     leczenie chorób współistniejących.