Zapożyczenia.doc

Zapożyczenia

à Najczęstsze przyczyny napływu zapożyczeń do Polski:

·         Kontakty handlowe, polityczne i kulturalne z innymi krajami, zwłaszcza sąsiadującymi z Polską.

·         Obecność na polskim dworze królewskim władców z zagranicy, np. królowej Bony (Włochy), króla Stefana Batorego (Węgry).

·         Wojny i najazdy.

·         Okres rozbiorów związany z ekspansją języków: niemieckiego i rosyjskiego do Polski.

à Chronologia wpływów obcych w dziejach języka polskiego (B. Walczak):

·         X – DZIŚ – JĘZYK ŁACIŃSKI

·         X/XI – XVI – JĘZYK CZESKI

·         XII/XIII – XVII/XVIII + XIX + CZAS OKUPACJI NIEMIECKIEJ– JĘZYK NIEMIECKI

·         XIV – XIX – JĘZYK ROSYJSKI, UKRAIŃSKI, BIAŁORUSKI

·         XVI – XX – JĘZYK WŁOSKI

·         XVI – XVII – JĘZYK WĘGIERSKI

·         XV – JĘZYK TURECKI – XIX – WPŁYWY TURECKO-TATARSKIE

·         XVI – XX – JĘZYK FRANCUSKI

·         XVIII – DZIŚ – JĘZYK ANGIELSKI

·         JĘZYK GRACKI – ZAPOŻYCZENIA SZTUCZNE, EWENTUALNIE W XVI WIEKU

à Formy strukturalne zapożyczeń:

·         Hybryda językowa – połączenie rodzimego i obcego leksemu, np. minispódnica.

·         Neosemantyzm – nowe znaczenie dla słowa, np. robot

·         Kalka/ replika językowa, np. litonosz

·         Zapożyczenie właściwe, np. bekon

·         Zapożyczenie sztuczne (internacjonalizm) – greka, łacina, tworzenie terminów medycznych.

Zapożyczenia Łacińskie (X – dziś):

·        Przyjęcie przez Polskę chrześcijaństwa.

·        Bulla gnieźnieńska: Kościół, Krzyż, Krzyżan, Piotr, Szymon.

·        Polska terminologia religijna (niekiedy z źródłosłowiem grackim)

o       Pośrednictwo języka czeskiego i niemieckiego.

pacierz czes. pater – łac. Pater noster…

poganin stpol. pogan – czes. pogan – łac. poganus – mieszkaniec wsi

opłatek czes. oplatek – łac. oblata

inne: biskup, proboszcz, przeor, kapłan, mnich, pielgrzym, krzyż, msza, ołtarz, apostoł, krzyż, msza, jałmużna, kielich, bierzmować, cmentarz.

·         Najdawniejsze polskie procesy zmian fonetycznych:

anioł łac. angelus – anieł

kościół łac. castellum, czes. kostel – kościeł

·         Zapożyczenia łacińskie najstarszej doby nie są liczne, obejmują słownictwo:

o       biblijne: balsam, manna, palma;

o       lekarsko-przyrodnicze: burak, cebula;

o       kancelaryjno-szkolne: atrament, data, suma.

·         Kalkowanie budowy słowotwórczej słów łacińskich przez polsko brzmiące wyrazy:

o       sąmnienie – sumienie

o       con-scientia – wspólna wiedza, świadomość

·         W szkolnictwie łacina stanowiła język mówiony i pisany.

·         XVII w. – przesadna fascynacja łaciną – makaronizowanie – przesadne wtrącanie łacińskich słów do tekstu polskiego.

Zapożyczenia czeskie (X/XI – XVI):

·         Przyjęcie chrześcijaństwa.

·         Ślub Mieszka I z czeską księżniczką Dobrawą.

·         Prestiż języka czeskiego w Polsce.

·         Główne piśmiennictwo.

·         Przenoszone z łaciny terminy religijne.

·         Nazwy dni tygodnia.

·         Terminy wojskowe: przyłbica, walka, rucznica/rusznica.

·         Słownictwo nazywające stosunki społeczne: pan, praca, szkoła.

·         Przechodzenie słów niemieckich za pośrednictwem czeskim.

·         Pożyczki fonetyczne:

o       h zamiast g, np. czyhać, hardy, hańba, hojny, hydra;

o       -tel, -telny zamiast –ciel, -cielny, np. obywatel.

Zapożyczenia niemieckie (XII/XIII – XVII/XVIII + XIX + CZAS OKUPACJI NIEMIECKIEJ):

·         Osiedlanie się na ziemiach polskich przybyszów z Niemiec w okresie średniowiecza (kolonizacja niemiecka).

·         Słownictwo dotyczące:

o       organizacji miejskiej: burmistrz, sołtys, wójt;

o       budownictwa: plac, ratusz, cegła, mur, dach, rura;

o       życia codziennego: brytfanna, cukier, smalec, fartuch, lichtarz, materac, zegar, spiżarnia, szwagier, trunek;

o       rzemiosła i handlu: ech, browar, warsztat, jarmark, ślusarz;

o       miejscowości o niemieckich, obecnie spolonizowanych nazwach: Tymbark, Malbork, Flombork, Kluczbork, Olsztyn.

·         Przenikanie germanizmów głównie przez język mówiony (znajomość języka w miastach i miasteczkach).

·         Germanizmy przekazywane z pokolenia na pokolenie głównie w żargonie i słownictwie zawodowym.

·         Język o charakterze nieprestiżowym.

·         W okresie zaborów język urzędowy.

·         Kalki niemieckich konstrukcji składniowych:

o       mieć miejsce – Statthaben

o       na wypadek – in Fall

·         Wyrazy złożone: powóz – Dampfwagen

·         Słownictwo okresu II wojny światowej: folksdojcz, kenkarta, kapo.

Zapożyczenia włoskie (XVI – XX):

·         Przenikanie w okresie renesansu i baroku.

·         Księgi dworskie.

·         Bona – żona Zygmunta Starego na zamku w Krakowie.

·         Słownictwo dotyczące strojów, klejnotów, kuchni, tańca, ogrodu, warzyw (włoszczyzna), sztuk artystycznych, szermierki i jedździectwa: koral, balet, gracja, fontanna, tulipan.

Zapożyczenia francuskie (XVI – XX):

·         Polacy wyjeżdżający na studia do Francji.

·         Królowe Francuski – język dworu królewskiego w XVII w.

·         Wzorzec kultury francuskiej i wyższych sfer – inspiracja dla Europy XVIII w.

·         Prestiż języka Francuskiego utrzymywany do II wojny światowej.

·         Charakterystyczne zapożyczenia: dama, gorset, fryzjer, deser, sos, szarża, pluton, awangarda.

Zapożyczenia wschodniosłowiańskie (XIV – XIX):

·         Sąsiedztwo geograficzne.

·         Wielonarodowościowa struktura państwa polskiego.

·         XVI i XVII w. – najwięcej zapożyczeń ukraińskich i białoruskich.

·         Słowa rosyjskie szybko wyszły z obiegu.

·         Charakterystyczne zapożyczenia: krynica, klacz, sioło, hodować, łapcie.

·         Końcówki: -ic, -owic/-ewic >> -icz, -owicz, -ewicz.

Zapożyczenia angielskie (XVIII – DZIŚ):

·         XVIII i XIX w.: budżet, komfort, tunel, pled.

·         Nasilenie słownictwa angielskiego w Polsce w XIX w..

·         Anglicyzmy dotyczyły: sportu, turystyki, handlu, ekonomii, muzyki popularnej.

·         Zapożyczenia z języka angielskiego rozwijają się stale po dziś dzień.

Inne języki:

·         Języki orientalne (tatarsko – tureckie): atłas, chałwa, kaftan, bazar, bohater, kawa, kefir, tapczan.

·         Język węgierski ( Rządy Stefana Batorego w Polsce): dobosz, giermek, hajduk, orszak, korbacz, kontusz.

·         Najmniejsze wpływy na język polski wywarły zapożyczenia litewskie.

·         Wpływy rumuńskie wiązały się głównie ze słownictwem pasterskim.

·         Jidysz i hebrajski: bachor, pejsy, szachraj, cymes, chałka.

ANALIZA POSZCZEGÓLNYCH ZAPOŻYCZEŃ