Kościoły na trasie WAPM.pdf

Radosław Kieryłowicz, Sanktuaria i kościoły na szlaku Warszawskiej Akademickiej Pielgrzymki

Metropolitalnej , Warszawa 1995

Od Autora

Pielgrzymując od ponad dziesięciu lat w Warszawskiej Akademickiej Pielgrzymce Metropolitalnej

(WAPM), poświęcam się nie tylko modlitwie, lecz także podziwianiu piękna otaczającego mnie świata,

uwielbieniu Boga zaklętego w drewno, kamień, cegłę, czy nawet żelbet.

Świątynie... Tyle o nich napisano, tyle powstało fotografii upamiętniających ich wygląd, wystrój,

niepowtarzalną architekturę, zwracając uwagę na niezwykłe dzieje z nimi związane. Znamy je z licznych

opisów i wspomnień. Ale czy zdajemy sobie sprawę z tego, że właściwie znane są tylko te leżące przy

znaczniejszych szlakach komunikacyjnych, turystycznych. Całą reszta jest absolutnie nie znana. Rzadko

nawet zdajemy sobie sprawę z ich wyjątkowości. Ot cóż kościółek, drewniany, ostatnio odnowiony, jakich

na wsiach jeszcze pewnie wiele. Ot spalony, zdarza się, nieszczęścia chodzą po świecie. A te klasztor

wielki, choć we wsi niedużej, opodal wszelkiego ruchu, jakby zagubiony i opuszczony przed wiekiem z

górą. Czy naprawdę są one wyjątkowe, czy też absolutnie pospolite. A może właśnie świątynie Warszawy

czy Częstochowy są bardziej pospolite od niektórych wiejskich, drewnianych, na wzgórzu, ceglanych,

spalonych, półopuszczonych klasztorów, żelbetowych, kamiennych, romańskich, modrzewiowych,

sosnowych, dębowych, z wnętrzami o cudnej polichromii, przepięknej, rzadkiej, gotyckich, barokowych?

Odpowiedzi!... Kto jej udzieli? Architekt? Historyk sztuki? Dekorator wnętrz? Konserwator zabytków? Ty?

Ja? To piękno zaklęte w materii, owiane wiatrem, spalone słońcem, przysypane kurzem, pyłem ziemi,

zmywane deszczem warte jest opisu po tysiąckroć. Nie oceny, a opisu. Ocena nie należy do nikogo z nas. A

tych skromnych kilka stronic jest jedynie próbą - być może wątłą - opisania teraźniejszości, tak szybko

odchodzącej w przeszłość. Kiedy zaczynałem pielgrzymowanie, nie było jeszcze nawet fundamentów

trzech świątyń na pielgrzymim szlaku, a obecnie stoją one i służą wiernym na chwałę Boga. Był za to stary

kościół modrzewiowy, po którym dziś tylko zgliszcza. Czas... Czas... Ucieka... Spróbować warto go

zatrzymać, choćby w tej książce.

Nie jest to jednak książka barwnie opowiadająca dzieje poszczególnych świątyń, lecz rodzaj opisu

historii, architektury, zabytków znajdujących się w kościołach i klasztorach. Aby zatem przybliżyć

Czytelnikom nieco przedstawiane obiekty książka została podzielona na rozdziały odpowiadające

poszczególnym dniom pielgrzymowania. W każdym z nich znajduje się schematyczna mapka

przedstawiająca rozmieszczenie świątyń wzdłuż pątniczej drogi oraz spis świątyń umieszczonych w tym

rozdziale.

Mam skromną nadzieję, że publikacja ta przybliży nieco jakże piękną i bogatą historię oraz

architekturę świątyń pątniczego szlaku WAPM.

DZIEŃ I

Warszawa, Babice Stare, Borzęcin Duży, Zaborów, Leszno

WARSZAWA, KOŚCIÓŁ AKADEMICKI ŚW. ANNY

Miejsce, skąd wyruszają

pielgrzymi WAPM. Stąd również

do roku 1989 wyruszały grupy nr

17 Warszawskiej Pieszej

Pielgrzymki.

Kościół pod wezwaniem

św. Anny położony jest na

wysokiej skarpie wznoszącej się

na wysokość ok. 30 m. nad dnem

doliny Wisły, będącej częścią

skarpy wiślanej ciągnącej się

przez całą Warszawę od Bielan

począwszy, na Natolinie kończąc.

Znajduje się on na początku

Traktu Królewskiego na Starym Mieście do Pałacu Łazienkowskiego na Wodzie; w Parku Łazienkowskim.

Historia

Kościół pod wezwaniem św. Anny i klasztor OO. Franciszkanów zbudowany został w roku 1454, w

stylu gotyckim. Fundatorką obiektu sakralnego jest Księżna Anna, żona ostatniego księcia mazowieckiego.

Wiek później, w roku 1514 wielki pożar, który spustoszył całą Warszawę, spowodował także zniszczenie

pierwszego, gotyckiego kościoła i klasztoru. W latach 1515 - 1533 nastąpiła ich odbudowa w stylu

późnogotyckim. W drugiej połowie XVI wieku, w latach 1578 - 84 zbudowano późnorenesansową ceglaną

dzwonnicę, ufundowaną przez królową Annę Jagielonkę. Na początku XIX wieku połączono ją murem

arkadowym z kościołem.

W tym czasie kościół i klasztor znajdowały się na terenie obecnego kościoła i plebani. Dopiero na

początku XVII wieku, w roku 1603 dobudowano skrzydło klasztoru. W 20 lat później do północnej strony

kościoła została dobudowana późnorenesansowa kaplica, mauzoleum rodziny Kryskich - dobroczyńców

kościoła (obecnie kaplica bł. Ładysława z Gielniowa). W czasie Potopu Szwedzkiego, w latach 1655 - 1657

kościół i klasztor został splądrowany, a podczas oblężenia Warszawy przez wojska Jerzego II Rakoczego -

księcia siedmiogrodzkiego, sprzymierzeńca szwedzkiego - uległ spaleniu. Zniszczone zostało również

wnętrze kościoła oraz budynki klasztorne. Spłonęła bogata biblioteka.

Świątynię odbudowywano przez prawie 100 lat, gdyż podczas jej rekonstrukcji wielokrotnie

zmieniały się plany architektoniczne. Ostatecznie ukończono ją w stylu barokowy, w 1750 roku, po 82

latach budowy. Kościół wznoszono etapami. Do zbudowania konstrukcji nośnej wykorzystano ocalałe mury,

pamiętające jeszcze czasy pierwszej, gotyckiej świątyni z XV wieku. Wyposażenie kościoła również

odbywało się stopniowo, tym niemniej całość - ołtarze, konfesjonały, meble zakrystii, stalle kaplicy

Kryskich oraz prospekt organów utrzymane są w jednym stylu późnego baroku, z elementami rokoko.

Na początku XVIII wieku zamontowano organy, będące darem wotywnym króla Jana Sobieskiego za

Victorię Wiedeńską. W latach 1750 - 1752 mistrz zakonny Walenty Żebrowski pokrył polichromią ściany i

sklepienie kościoła, a w rok później strop kaplicy Kryskich, która po beatyfikacji Ładysława z Gielniowa w

roku 1750 otrzymała jego patronat. Pod koniec XVIII wieku, w roku 1788 nastąpiła kolejna przebudowa

fasady kościoła, tym razem w stylu klasycystycznym. Pracami kierował architekt królewski Christian Piotr

Aigner. Projektantem fasady był zaś Stanisław Kostka Potocki.

W latach dwudziestych XIX wieku ceglana dzwonnicę przebudowano w stylu klasycystycznym

(nadano jej obecny wygląd). Przebudowie uległa również fasada klasztoru Bernardynów. Jej projektantem

był Christian Piotr Aigner. W 1837 roku dobudowano do północnej ściany kościoła kaplicę Matki Boskiej

Loretańskiej.

W latach poprzedzających Powstanie Styczniowe, świątynia - podobnie jak inne kościoły Warszawy

- stała się świadkiem ważnych wydarzeń religijnych i patriotycznych. Po upadku Powstania władze carskie

odebrały kościół i klasztor Bernardynom, przekazując go pod zarząd Archidiecezji Warszawskiej i księży

diecezjalnych. W roku 1885 kolumna Matki Boskiej z Dzieciątkiem została przeniesiona z dziedzińca

klasztornego na placyk pomiędzy wieżą a murami kościoła , gdzie stoi obecnie.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę kościół św. Anny służył jako świątynia parafialna. Od

1928 roku jest kościołem akademickim i mieści się w nim duszpasterstwo akademickie, a księża tu

pracujący pełnią posługę przede wszystkim wśród młodzieży uczącej się w warszawskich uczelniach. W

latach 1939 - 1945 kościół został kilkakrotnie zbombardowany i wypalony. W czasie Powstania

Warszawskiego od 1 sierpnia do 2 października znajdował się na linii frontu staromiejskiego. Stacjonowały

tu oddziały niemieckie ostrzeliwujące powstańców na Starym Mieście.

Odbudowy kościoła dokonano w latach 1945 - 1949. W czasie prac nad budową trasy W-Z nastąpiło

oderwanie części prezbiterium od bryły kościoła i powolne osuwanie w kierunku Wisły. Tylko błyskawiczna

interwencja konserwatorów i inżynierów zapobiegła jego zawaleniu. Podczas renowacji wnętrz świątyni

prowadzonej w latach 1971 - 80 natrafiono na ślady malowideł wykonanych przed położeniem polichromii

przez brata zakonnego Walentego Żebrowskiego. Obecnie niektóre z nich zostały zrekonstruowane i

znajdują się obok malowideł wykonanych podczas ostatniej przebudowy w połowie XVIII wieku.

W roku 1979 na stopniach kościoła odbyło się spotkanie młodzieży z Papieżem Janem Pawłem II

podczas jego pierwszej pielgrzymki do Ojczyzny.

W roku 1992 zostały zamontowane nowe organy ufundowane, jak przed 300 laty, przez Kościół

Katolicki w Austrii. Odnowiono też fasadę kościoła i poprowadzono ogrodzenie wzdłuż zabudowań

kościelnych od strony skarpy wiślanej.

Architektura i wystrój wnętrza

Pierwszy kościół z 1454 roku został wzniesiony w stylu gotyckim, na planie prostokąta, zamknięty

łamaną absydą. Był świątynią trójnawową. W czasie pożaru w 1514 roku spłonęła doszczętnie lewa nawa.

Od tej pory kościół był dwunawowy, jednakże jego obecny kształt tylko symbolicznie o tym przypomina

poprzez obecność drugiej nawy, znajdującej się naprzeciwko wejścia do zakrystii. Nie została ona jednak

włączona do sakralnej części obiektu. Pozostałością pierwszej świątyni są również krużganki, zakrystia,

biblioteka i dwa boczne pomieszczenia, przykryte sklepieniami kryształowymi jednymi z niewielu tego

typu w Warszawie. Podczas przebudowy po pożarze wydłużono nieco prezbiterium aż do obecnego

kształtu.

Następnych zmian dokonano w roku 1603. Dobudowano wtedy południowe skrzydło klasztoru oraz

przebudowano i powiększono o połowę zakrystię. Obydwie budowle zostały wzniesione w stylu

barokowym. Po wielkim pożarze kościoła podczas oblężenia Warszawy w okresie Potopu Szwedzkiego

kościół został przebudowany w stylu barokowym, chociaż główny korpus świątyni oparty był o najtrwalsze

mury gotyckie. Ponieważ jednak nie zachowano proporcji w rozkładzie obciążeń bryły kościoła (istnienie

drugiej nawy niejako z boku), budowla zaczęła się osuwać. Przystąpiono więc nie tylko do wzmacniania

konstrukcji kościoła, lecz także do przebudowy nawy głównej i rozszerzenia jej tak, że obecnie północna

część kościoła jest lekko wysunięta poza jego oś główną.

Nawa główna została przebudowana w stylu barokowym, a wykończona w stylu rokokowym. Do

najbardziej interesujących obiektów wystroju wnętrza należy ołtarz główny zaprojektowany

prawdopodobnie przez Tylmana z Gameren. Jest on dwuczęściowy. Składa się niejako z portala, w którym

w dolnej części znajduje się ołtarz i tabernakulum, oraz z obrazu św. Anny, znajdującego się w absydzie

kościoła, fizycznie poza ołtarzem, ale przez istniejący prześwit w jego bryle łączy się z nim w jedną całość

i daje wrażenie przestrzenne. Ołtarze boczne oraz ołtarz w kaplicy bł. Ładysława zostały utrzymane w

stylu ołtarza głównego, ale nie posiadają już dopełnienia w tle. Ambona i prospekt organów w tym samym

stylu co ołtarze. Polichromie pokrywające ściany i strop kościoła wykonał mistrz zakonny Walenty

Żebrowski. Ich projekt nawiązywał do barokowego wystroju świątyni. Bardzo pomysłowo rozwiązano

sposób oświetlenia kościoła przez umieszczenie luster w zamurowanych okiennicach, co powoduje, że

światło słoneczne wpadające do wnętrza przez niewiele okien odbija się od powierzchni lustrzanych i

rozświetla wnętrze.

Oprócz ołtarzy, ambony i prospektu organowego niewątpliwie wysoką wartość artystyczną

posiadają meble znajdujące się w świątyni. Wykonane przez zakonników z drewna sosnowego,

intarsjowane innymi gatunkami drewna, przedstawiają sceny religijne oraz zawierają orientalne (indyjskie

i perskie) motywy roślinne i zwierzęce. Na całość zachowanych obiektów składają się trzy konfesjonały,

meble zakrystii oraz elementy dolne ołtarza głównego.

Przebudowa fasady kościoła i klasztoru w stylu klasycystycznym w końcu XVIII wieku oraz

przebudowa dzwonnicy w tym samym stylu, a także dobudowanie muru arkadowego pomiędzy kościołem a

wieżą (XIX w.) zamknęło całkowicie okres przebudowy kościoła od frontu. Jedyną większą inwestycją była

budowa klasycystycznej kaplicy Matki Boskiej Loretańskiej, ukończona w połowie XIX wieku. Obecny

wygląd kościoła znajduje się w takim stanie, w jakim został ukończony na początku XIX wieku, a po

zniszczeniach wojennych i budowie trasy W-Z świątynię pieczołowicie zrekonstruowano, doprowadzając ją

ostatecznie do stanu świetności w 1993 roku (wymiana zniszczonych organów i odnowienie fasady

kościoła).

Kościół został zaliczony do I grupy zabytków.

WARSZAWA, KOŚCIÓŁ ŚW. ANTONIEGO PADEWSKIEGO

Kościół i klasztor oo. reformatów usytuowany jest przy ulicy

Senatorskiej. W XVII i XVIII wieku biegła tędy droga na pola

elekcyjne znajdujące się na Woli.

Historia

Świątynia i klasztor oo. reformatów zostały wzniesione w 1635 roku

z fundacji króla Zygmunta III Wazy, poświęcone św. Antoniemu

Padewskiemu jako ofiara dziękczynna na zakończenie oblężenia

Smoleńska przez wojska polskie w 1623 roku. W tym samym roku w

obecności audytora Emilio Alteriego, późniejszego papieża

Klemensa X, poświęcono kamień węgielny pod budowę kościoła i

klasztoru. Wtedy też uroczyście na teren budowy wprowadzono oo.

reformatów, przyszłych gospodarzy. W 12 lat później ukończony

kościół i klasztor został konsekrowany. Podczas potopu

szwedzkiego, a zwłaszcza podczas najazdu Rakoczego splądrowano je i zniszczono.

W 1679 roku konsekrowany został nowy, murowany kościół i klasztor św. Antoniego, wzniesiony

sumptem kasztelana Stanisława Skarszewskiego, według projektu Józefa Belottiego. W połowie XVIII wieku

do każdego boku dobudowane zostały krużganki. Wewnątrz nich, z biegiem lat umieszczane były epitafia

mieszczan warszawskich. W 1770 roku, od strony ulicy kościół zostaje oddzielony klasycystycznym

ogrodzeniem. Wraz z krużgankami tworzył on przed kościołem swoisty, niepowtarzalny w architekturze

warszawskiej, dziedziniec przedkościelny.

W 1851 roku postawiono na nim statuę Najświętszej Maryi Panny dłuta Antoniego Messinga. Po

Powstaniu Styczniowym, w roku 1864 rząd carski skasował zakon oo. reformatów i kościół przejęli księża

diecezjalni. Od 1866 roku przy kościele erygowano parafię pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego. W

okresie Powstania Warszawskiego w kościele znajdowała się reduta powstańcza, która służyła zwłaszcza w

ostatnich dniach obrony Starego Miasta (29.IX-1.X.1944) jako punkt wyjściowy dla przebijających się

oddziałów powstańczych ze Starówki do Śródmieścia. Łącznie przez podziemia kościoła przeszło wtedy

około 80 powstańców.

Po Powstaniu z zabudowań kościoła i klasztoru ocalało sklepienie kościoła i niektóre elementy

wystroju wnętrza. W roku 1949, po 80 latach dawni właściciele odzyskali kościół i klasztor. Świątynia

została zrekonstruowana w kształcie sprzed wojny według projektu Karola Szymańskiego.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: