Wulkan (z �ac. Vulcanus imi� rzymskiego boga ognia) miejsce na powierzchni Ziemi, z kt�rego wydobywa si� lawa, gazy wulkaniczne (solfatary, mofety, fumarole) i materia� piroklastyczny. Terminu tego r�wnie� u�ywa si� jako okre�lenie form terenu powsta�ych wskutek dzia�alno�ci wulkanu, cho� bardziej poprawne s� takie terminy jak: g�ra wulkaniczna, sto�ek wulkaniczny, kopu�a wulkaniczna czy wulkan tarczowy. Rodzaje wulkan�w. Aktywno�� wulkaniczna zmienia si� wraz z czasem. Obserwowana aktywno�� wulkan�w umo�liwi�a wprowadzenie ich podzia�u na wulkany: * czynne stale lub sporadycznie objawiaj�ce swoj� dzia�alno�� (np. Wezuwiusz, Etna, Stromboli), * drzemi�ce ich dzia�alno�� zaobserwowano w czasach historycznych (np. Fud�i, Tambora), * wygas�e ich dzia�alno�� nie zosta�a zaobserwowana w czasach historycznych (np. sto�ki wulkaniczne w Niemczech i Polsce). Szacuje si�, �e w ci�gu ostatnich 10 tys. lat na kuli ziemskiej czynnych by�o 1500 wulkan�w. W tym okresie mia�o miejsce oko�o 7900 erupcji. Obecnie liczb� czynnych wulkan�w szacuje si� na oko�o 600. Ponad po�owa z nich znajduje si� na obszarze l�dowym. Ponadto mo�na spotka� kilka tysi�cy nieczynnych wulkan�w na l�dzie oraz kilkadziesi�t tysi�cy pod wod�. Inny podzia� bierze pod uwag� miejsce, z kt�rego wyp�ywa magma. Wyr�nia si� w�wczas wulkany: * sto�kowe * tarczowe * linijne magma wyp�ywa z pod�o�a Wulkany r�ni� si� dominuj�cym rodzajem materia�u, jaki si� z nich wydobywa: * lawowe (efuzywne) wyp�ywa tylko lawa, ich erupcja ma �agodny przebieg. Dziel� si� na: o tarczowe (hawajskie) niskie i rozleg�e (lawa z nich wyp�ywaj�ca jest niskiej lepko�ci, zasadowa, bazaltowa, o ma�ej lepko�ci), osi�gaj� szeroko�� nawet do 40 kilometr�w; o kopu�y lawowe (bardzo g�sta, kwa�na, krzemionkowa lawa), kt�re wygl�daj� jak p� sfery (kuli); * stratowulkany (mieszane) wyrzucaj� g�st�, lepk� law� andezytow�; ponadto wyrzucane s� te� materia�y piroklastyczne (bomby wulkaniczne, lapille i gazy wulkaniczne. nale�� do najbardziej eksplozywnych. Stratowulkany posiadaj� wysokie, strome sto�ki (k�t nachylenia ok. 30 stopni, np. Wezuwiusz, Cotopaxi, Popocat�petl); * eksplozywne wyrzucaj� tzw. materia� piroklastyczny, a tak�e najg�stsze i najbardziej kwa�ne lawy ryolitowe; * maary; * wulkany b�otne z kt�rych wydobywa si� na powierzchni� b�otnista mieszanina wody, i�u, piasku itp. Proces ten zwi�zany jest z przejawami wygasaj�cego ju� wulkanizmu wydobywaniem si� gor�cej wody lub pary wodnej. * kaldera krater powsta�y podczas zbyt gwa�townej erupcji wulkanu Najwi�ksze skupiska wulkan�w na �wiecie znajduj� si� w Indonezji (ok. 80 wulkan�w aktywnych, 100 drzemi�cych) i wzd�u� tzw. "Drogi Wulkan�w" z 30 sto�kami w Ekwadorze. W Polsce odnale�� mo�na �lady dawnego wulkanizmu w Pieninach (g�ra Wd�ar) oraz w Sudetach. G�ra �wi�tej Anny to r�wnie� dawny wulkan. Wulkany mo�na znale�� tak�e na innych obiektach Uk�adu S�onecznego, m.in. na Marsie (Olympus Mons), Io (ksi�ycu Jowisza) czy Trytonie (ksi�ycu Neptuna). Powstawanie wulkan�w. Wyst�powanie wulkan�w na Ziemi jest �ci�le zwi�zane ze stref� m�odej g�rotw�rczo�ci i z obszarami aktywnych trz�sie� ziemi. Zwi�zek tych zjawisk t�umaczy teoria tektoniki p�yt litosfery. W miejscach, gdzie jedna p�yta litosfery zag��bia si� pod drug�, wulkany powstaj� wzd�u� ich kraw�dzi na kontynencie oraz wzd�u� row�w oceanicznych, np. wybrze�e Pacyfiku, Europa Po�udniowa, Japonia, Filipin. Wulkany powstaj� tak�e w miejscach rozsuwania si� p�yt litosfery od siebie, czyli w grzbietach �r�doceanicznych i w dolinach ryftowych, np. w Grzbiecie �r�datlantyckim, na Islandii, w Wielkich Rowach Afryka�skich. Unikaln� w czasach historycznych okazj� do obserwacji narodzin wulkanu by�o powstanie wulkanu Paricut�n w Meksyku oraz wysepki Surtsey u brzeg�w Islandii.
betti175