altruizm wyk 4.doc

Strona5

Afektywno-popędowe uwarunkowania altruizmu

Wykład IV

Pobudzenie – reakcja na sytuacje innej osoby

Pobudzenie: zmiany parametrów fizjologicznych (przewodnictwa skóry, pocenie, drżenie rąk, przyspieszenie akcji serca) w wyniku obserwacji czyjegoś cierpienia.

Wielkość pobudzenia zależy m.in. od siły S; jednoznaczności oznak cierpienia, podobieństwa do ofiary, czasu, dystansu fizycznego (Piliavin i in. 1982)

S - odbierany kanałem wzrokowym i słuchowym

Cechy reakcji: - powstaje w odpowiedzi na inną niż własna sytuację

                         - ma charakter automatyczny

                         - odczuwana jest jako awersyjna

Mechanizm: stan dyskomfortu – motywacja do jego redukcji – zmiana sytuacji innej osoby

Takie mechanizmy wskazywane jako wrodzone podłoże altruizmu:

- koncepcja McDugalla – współodczuwanie – empatyzująca indukcja

- badania Simmera (1971) reakcje niemowląt na emitowany płacz

Modele pobudzeniowe

§                     Model pobudzenie: koszt minus nagroda (Piliavin i in. 1982)

Determinanty interwencji w sytuacji kryzysowej rozumianej jako proces:

- poziom pobudzenia: im większy tym większa skłonność pomagania

Uwarunkowania: ostrość spostrzeganej powagi wypadku, odległość, jednoznaczność, podobieństwo, czas obserwacji.

- stopień awersyjności pobudzenia: im silniejszy tym bardziej motywuje do jego redukcji

- wybór  rodzaju interwencji - efektem bilansu: optymalna redukcja przy najniższych kosztach: zróżnicowanie kosztów na:

ü                   osobiste / empatyczne ; związane z udzieleniem pomocy/ nie udzieleniem pomocy 

- dostrzeżenie wypadku (a) w szczególnych warunkach  (b) w zależności od różnic indywidualnych generuje impulsywne „irracjonalne” pomaganie bądź ucieczkę

- po ustaniu kontaktu – pobudzenie zmniejsza się monotonicznie wraz z upływem czasu bez względu na udzielenie czy nie pomocy

Rola nastroju

§                     Ulga w stanie negatywnym NSR (Cialdini i in. 1973, 1976)

Założenia:- dążenie do redukcji negatywnego i utrzymania pozytywnego nastroju 

                 - różnorakie źródła negatywnego nastroju

                 - pomaganie - działaniem poprawiającym nastrój

                 - nabywa tej funkcji na drodze społecznego uczenia się

Badania:

– częściej pomagali klienci supermarketu uprzednio obdarowani ( Isen),   - częściej odmawiano czytania niewidomemu tekstów smutnych niż wesołych

- osoby smutne częściej zastępowały studentkę „uczoną przy pomoc wstrząsów elektrycznych”  (Batson i in. 1989, Cialdini i in. 1987)

- smutni bardziej uważnie wybierają rodzaj pomocy analizując koszty (Weyant,1978)

- smutni mniej pomagali w warunkach „zamrożenia nastroju” (Manucia, Baumann, Cialdini 1984).

Konkluzje: strategie utrzymania dobrego nastroju oraz unikanie jego obniżenia regulują zaangażowanie i wyjaśniają wpływ pozytywnego i negatywnego nastroju na pomaganie

- obniżony nastrój sprzyja uważniejszemu bilansowaniu kosztów i zysków          

Empatia emocjonalna

§                     Specyficzny bo aktywny rodzaj pobudzenia powstającego w wyniku dostrzeżenia sytuacji innej osoby

§                     Definicje empatii

ü                   Odczuwanie wszelkich emocji

ü                   Odczuwanie takich samych emocji jakie przeżywa druga osoba

ü                   Odczuwanie zastępczych emocji zgodnych choć niekoniecznie tożsamych z emocjami innej osoby

§                     Geneza: wrodzona zdolność do reagowania na stany innych, mechanizm ukształtowany w toku ewolucji – podłożem system nerwowy  (szczególne znaczenie wyspecjalizowanych grup neuronów zlokalizowanych w tylnej bruździe skroniowej płatów mózgowych i w ciele migdałowatym reagujące zwiększoną aktywnością w sytuacji odbioru S mimicznych z obszaru twarzy).

Empatia – podłoże fizjologiczne

•         Fizjologiczne współbrzmienie terapeuty i pacjenta

-  badania  prowadzone w MGH  nad wzorcami fizjologicznych korelatów  pobudzenia emocjonalnego psychologa z pacjentem w trakcie sesji terapeutycznych (GSR). Oceny  „zbieżności „ dokonywane przez sędziów kompetentynch (oglądających nagrania) pokrywały się z zapisem GSR

Empatia - podłoże neurologiczne

Rizzolatti  i jego „odbicie lustrzane”/Rimbaud

                                                                                                                              Płaty (czołowy ciemieniowy)

siedlisko neuronów lustrzanych

Empatia - podłoże neurologiczne

•         Badania nad automatycznymi i mimowolnymi zachowaniami imitacyjnymi i dostrajaniem (zadanie - obserwacja eksponowanych portretów z zachowaniem neutralnego wyrazu twarzy pomiar aktywności mięśni twarzy jarzmowy i w okolicach brwi  - wynik rejestracja aktywacji mięśni w zależności od ekspresji ale także podczas ekspozycji podprogowej)

•         Odkrycie neuronów lustrzanych – G. Rizzolatti - badania na małpach – obserwacja czynności aktywizowała własny program neurologiczny

•         Neurobiologiczny mechanizm spontanicznego i intuicyjnego przewidywania

•         Odwzorowywanie ruchu: obserwacja ruchu  aktywizuje te same neurony których aktywność stwierdza się gdy osoba sama wykonuje ruch  (tancerze)

Empatia - podłoże neurologiczne

•         Czy stwierdzone zjawisko „naśladowania” wzorca reakcji zachodzi również w przypadku obserwacji przeżywanych emocji ?

•         Badania wykorzystujące neuroobrazowanie  czynnościowe potwierdzają hipotezę: widok osoby przeżywającej emocje  wywołuje w mózgach obserwujących  pobudzenie w identycznych rejonach  co w czasie gdy sami przezywali ten sam rodzaj emocji

•         Aktywność  tej grupy neuronów ograniczona w przypadku specyficznych zaburzeń klinicznych (schizofrenia, autyzm)

•         Największa aktywność neuronów lustrzanych u osób  uzyskujących najwyższe wyniki na skalach empatii

•         Odporne „na udawanie” ekspresji  mimicznej

•         Dowody na istnienie empatii dotykowej

•         Uczucia wywoływane przez interakcje spoleczne : poczucie dumy winy wstydu, upokorzenia  znajdują odbicie w neuronach lustrzanych

•         Empatia z osobą odrzucaną  - neurony lustrzane aktywne (Keysers, 2008)

Empatia emocjonalna – c.d.

§                     Empatia emocjonalna jako podłoże reakcji altruistycznych:

ü                   Rozwojowa koncepcja Martina Hoffmana (1987): empatia – „reakcja afektywna bardziej odpowiadająca cudzej niż własnej sytuacji”; uwarunkowania: wrodzone, pierwotne mechanizmy reagowania afektywnego i rozwój poznawczy modyfikują zdolności do emocjonalnego reagowania

Pierwotne, wrodzone mechanizmy nie wymagające uczenia:

- pierwotna reakcja cyrkularna (np. „zarażanie się płaczem”)

- naśladownictwo motoryczne: dwustopniowy proces: obserwator automatycznie i nieświadomie imituje obserwowanego to dostarcza wewnętrznych wskazówek kinestetycznych będących źródłem dośrodkowych informacji zwrotnych przyczyniających się do powstania porównywalnej reakcji emocjonalnej

Typy reakcji empatycznych:

- ogólne cierpienie empatyczne, dzielenie negatywnego afektu przy braku zróżnicowania czy jest ono własne czy cudze

- współodczuwanie; próby udzielenia pomocy często nieadekwatne możliwe poprzez poczucie niezmienności osoby różnicowanie ja-inni

Empatia emocjonalna c.d.

ü                   Koncepcja empatia-altruizm Daniela Batsona (1991)- ścieżki afektywne:

- ścieżka wzmocnienia: obserwacja cierpienia innego + antycypacja wzmocnienia (nagrody bądź uniknięcia kary), analiza kosztów (np. NSR)  

- ścieżka „redukcji napięcia”: obserwacja cierpienia innego – pobudzenie „empatyczna przykrość” lub „empatyczny gniew”- subiektywnie odczuwane jako awersyjne automatycznie koncentrują na Ja, redukcja uwzględniająca analizę kosztów i zysków (np. czynnik łatwości/ trudności ucieczki z sytuacji bez uciekania się do pomocy (np. model pobudzenie: koszt – nagroda)   

Motywacja do pomocy ma charakter wewnętrzny – egoistyczny zachowanie pomocne pojawia się wówczas gdy inne sposoby redukcji

Empatia poznawcza

§                     Koncepcja M. Hoffmana (c.d.) – empatia poznawcza jako drugi kraniec kontinuum. Wraz z rozwojem poznawczym modyfikacja sposobu empatycznego reagowania.

Mechanizmy wzbudzania empatycznego wymagające uczenia się:

- warunkowanie klasyczne – reakcje afektywne na innych rezultatem przeszłego doświadczenia

- skojarzenie bezpośrednie – podobieństwo doświadczonej w przeszłości emocji do obserwowanej u innego wystarcza do jej aktywizacji

- skojarzenie zapośredniczone językiem – symboliczny charakter wskazówek nie wymaga ani emisji bezpośrednich wskazówek ani nawet obecności innej osoby

- przyjmowanie ról – rezultat świadomego wysiłku wyobrażenia sobie własnego samopoczucia w danej sytuacji

Rozwój zdolności poznawczych: ”poznawcze odczuwanie innych”( rozwijane w 3 etapach (1)niezmienność osoby,(2) przyjmowanie ról/ perspektywy (3) identyfikacja osobowa; czynią bardziej adekwatną i  złożoną pomoc  

Empatia poznawcza

§                     Koncepcja Batsona c.d. – ścieżki poznawcze:

Ścieżka altruizm – empatia: przyjęcie perspektywy wyobrażenie myśli i uczuć  innego generuje tzw. ”empatyczną troskę”: im silniejsza tym większa motywacja do zmiany sytuacji. Łatwość bądź trudność ucieczki nie modyfikuje zachowania – poprawa sytuacji innego immanentnym motywem.

Badania: manipulacja łatwością ucieczki

Empatyczne uwarunkowania altruizmu- podsumowanie

Bibliografia do wykładu IV

•                     Reykowski J.(1986). Motywacja , postawy prospołeczne a osobowość Warszawa: PWN s.107 -110.

•                     Davis M.(1999). Empatia. O umiejętności współodczuwania. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne s. 15 -20; 50 -59; 155 -164

•                     Wojciszke B. (2002). Człowiek wśród ludzi …Warszawa: Wyd. Scholar s.317 -324.

•                     Piliavin, J i A, Dovidio J, Gaetrner, S.L., Clark, R. (1993) Interweniujący świdkowie – proces udzielania pomocy (w:) T. Maruszewski (red.), Poznanie, afekt, zachowanie. Warszawa: PWN s. 180-204.

•                     Kenrick D., Neuberg S., Cialdini R.(2002) Psychologia społeczna – rozwiązane tajemnice. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne s.471 - 476.