W. Bolecki: Historyk literatury i cytaty
- cytat – niezauważany w rozprawach historycznoliterackich;
- cytat służy na przykład do ujawniania związków literatury z kontekstami zewnętrznymi, związków komparatystycznych, ewolucji literatury;
- s. 7 historyk literatury zależności między tekstami dokumentuje przede wszystkim za pomocą cytatów;
- cytat – przezroczysty, pozbawiony tożsamości i swoistości;
- brak prac o cytatach, bo: 1) nie istniała taka kategoria w starożytnej retoryce czy poetyce (było cytowanie, ale nie chodziło tam o cytat jako o składnik poetyki utworu), 2) romantyczna teoria ekspresji i natchnienia jako źródeł twórczości artystycznej,3) rozumienie utworu literackiego, gdzie są jednolitości rządzące tekstem (styl autora, epoki itd.), 4) skostnienie badań immanentnych – poza ich obszarem są zjawiska spoza tekstu;
- pojawienie się cytatu w badaniach – 1) zainteresowanie dialogicznością dzieła,2) badania nad montażem literackim, 3) dostrzeżenie semantycznych funkcji cytatów, 4) plagiaty i komentarze edytorskie;
- cytat nie jest wyraźną kategorią poetyki tekstu, obejmuje różne obiekty.
Koncepcje cytatu:
- najszersze ujęcie – cytat to każdy utwór literacki. Bo pisarz mówi słowami użytymi kiedyś przez kogoś innego, posługuje się medium, którego sam nie wymyślił – językiem;
- utwór – połączenie słów własnych pisarza i elementów cytowanych. Tu – cytaty empiryczne (powtarzają dokładnie fragment tekstu źródłowego) i nawiązania do tradycji i kultury. Tu badania nad cytatem to część badań nad cudzą mową w literaturze;
- pomysł Danuty Danek – są cytaty struktur Z (cytaty poetyk, stylów) – ale naprawdę są to stylizacje, pastisze itd. – nie są cytatami (nie przytaczają), naśladują;
- cytat jako aluzja, reminiscencja, persyflaż, zapożyczenie, parafraza;
- najczęściej – cytat określa takie związki międzytekstowe, którym można przyporządkować jakieś pierwowzory.
Role cytatów w wypowiedzi własnej:
- jako ozdobnik;
- podwojenie kodów wypowiedzi (cudzysłowowe zwrócenie uwagi czytelnika na inną konwencję wypowiedzi);
- cudze słowo, odsyłacz do wypowiedzi poprzedzających utwór.
- nieważne są konteksty cytatu (z tego czasu, kiedy jeszcze cytatem nie był);
- dla Stefana Morawskiego funkcje cytatu – 1) funkcja przywoływania autorytetów,2) funkcja erudycyjna, 3) funkcja ornamentacyjna;
- cytaty potwierdzają związek z tradycją;
- mało interesuje historyka literatury, bo nie należy (cytat) do sfery wyglądów dzieła, nie pozwala się zaliczać do wielkich figur semantycznych;
- jest przenośnikiem (cytat) innych zjawisk tekstowych i międzytekstowych;
- pre-teksty – formy zapożyczeń międzytekstowych, którym można przyporządkować utrwalone w konkretnych zapisach wypowiedzi – źródła - te zjawiska łączą się z cytatem, są tu cytaty empiryczne i ich pochodne (parafrazy, kryptocytaty);
- akt cytowania – sygnalizowany za pomocą znaków graficznych – cudzysłowów, kursywy, spacji, komentarzy odautorskich.
Zjawiska z poetyki, w których centrum jest cytat empiryczny:
- cytowanie jako figura semantyczna tekstu – tu: a) cytowanie sensu stricto – sygnalizowane tylko graficznie, bez komentarza wprowadzającego cudzą wypowiedź, b) cytowanie sensu largo – polega na ujawnianiu aktu cytowania (tu może też być cytat fikcyjny);
- kryptocytat – cytat empiryczny, którego wprowadzenie do tekstu nie było zasygnalizowane;
- źródła (macierzyste konteksty cytatów), których znajomość ujawnia dodatkowe sensy wypowiedzi;
- źródła, kiedy znajomość ich nie decyduje o rozumieniu utworu, ale pozwalające opisać zasady powstawania tekstu;
- reminiscencja – dotyczy wpływu pisarza na pisarza. Reminiscencje nie są cytatami ze względu na 1) dyskretność – reminiscencje to pojedyncze słowa, między którymi porozrywano związki (cytaty – to przytoczenia liniowych odcinków tekstu), 2) cytat jest cząstką znaczącą. Reminiscencja jest pozbawiona własnego znaczenia, nie ma charakteru komunikacyjnego.
- aluzja – to nie składnik tekstu literackiego, a funkcja użycia jego elementów. Nie należy do poetyki tekstu a do zjawisk komunikacji literackiej;
- cytaty, kryptocytaty, parafrazy, cytaty fikcyjne nie są słowami cudzymi.
Katullus