R. 3 POZNAWCZE SKŁADNIKI PROCESU TWÓRCZEGO
UWAGA
Stereotyp roztargnionego twórcy
Badania Ghiselin, Rompel i Taylor(1964)
Lista przymiotników określających różne stany uwagi
Dwie grupy naukowców:
Ø Twórczy ale o przeciętnym statusie materialnym
Ø Mniej twórczy ale o wysokim statusie materialnym i społecznym
Kryterium twórczości: opinie przełożonych i innych uczonych z danej dziedziny oraz obiektywne miary produktywności
Twórczy uczeni
Uwaga tuż przed wglądem: „rozproszona”, „błądząca”, „rozedrgana”
Uwaga tuż po wglądzie: „zrównoważona” „poszukująca”
Uwaga w fazie opracowania pomysłu: „jasna” i „intensywna”
Mniej twórczy uczeni
Uwaga tuż przed wglądem: „skupiona”
Uwaga tuż po wglądzie: „intensywna”
Uwaga w fazie opracowania pomysłu: „rozproszona”
Mendelson i Grinswold(1964)
Ø Osoby badane rozwiązywały serię anagramów
Ø Wcześniej miały zapamiętać listę słów, z których niektóre były rozwiązaniami anagramów
Ø Słowa-rozwiązania ukryte pośród innych słów były też prezentowane z taśmy magnetofonowej(jako przypadkowe bodźce zakłócające)
Ø Osoby twórcze (wyższe wyniki w teście RAT) lepiej rozwiązały anagramy ( nie można tego przypisać lepszej pamięci)
Mendelson zinterpretował to jako mechanizm wykorzystania incydentalnych wskazówek – twórcze osoby nieustannie wprowadzają przypadkowe bodźce w pole uwagi, dzięki czemu łatwiej dokonują odległych skojarzeń. A więc twórczość skutkiem poszerzania uwagi.
Kasof
-świadomość nieistotnych bodźców zewnętrznych(wynikająca z niskiej skuteczności mechanizmu habituacji sensorycznej) koreluje słabo ale pozytywnie z miarami twórczości
– biały szum obniża wyniki w testach twórczości(zwłaszcza u osób z uwagą permanentnie poszerzoną)
Kolańczyć – dwa rodzaje uwagi:
· Intensywna – mało elementów, dobrze uświadomionych i wyodrębnionych- przy motywacji telicznej
· Ekstensywna – dużo elementów, ale średnio uświadomionych czy wyodrębnionych (całe pole)-przy motywacji paratelicznej
Właśnie motywacja ekstensywna wraz z motywacją parateliczną mają towarzyszyć stanom intuicji twórczej.
Osoby twórcze wykazują się też mniejszą skutecznością działania filtra uwagi.
Rawlings(1985)
Dwuuszna prezentacja bodźców
Osoby twórcze- wyższa liczba bodźców nieistotnych przedostających się do świadomości
Dzieci nadpobudliwe z obniżoną zdolnością skupiania uwagi- lepsze wyniki w miarach kreatywności
Nęcka(1999) osoby twórcze być może dysponują mniejszą pulą zasobów uwagi- gorsze wykonanie zadań jednoczesnych
Osoby twórcze charakteryzują się osłabionym mechanizmem hamowania poznawczego
Słabosz (2000)
1. Zadanie Stroopa
2. Zadanie negative priming
Osoby twórcze w większym stopniu ulegaja efektowi interferencji w zadaniu Stroopa, co oznacz, ze mają trudność z aktywnym ignorowaniem nieistotnych aspektów stymulacji
W mniejszym stopniu ulegają efektowi primingu negatywnego czyli mniej skłonne do sztywnego przenoszenia nastawień
PERCEPCJA
Arnheim- „artysta dostrzega ukryte w obiektach znaczenia”
Schachtel –percepcja allocentryczna – patrzenie na przedmiot z jego perspektywy-unikająca naturalnej tendencji ludzkiego umysłu do narzucania rzeczywistości własnych kategorii jako podstawa aktywności twórczej człowieka.
Percepcja fizjonomiczna – polega na przypisywaniu martwym obiektom bądź abstrakcyjnym rysunkom znaczeń
metaforycznych.
Do jakiego stopnia procesy twórcze podlegają prawom postaci?
Stein i Meer(1954)
prezentacja plam Rorschacha
wskaźnik organizacji spostrzegania(spójne interpretacje po krótkim czasie prezentacji) korelował wysoko(r=0,88) z kreatywnością
Osoby z dobrą organizacją percepcji są zazwyczaj bardziej twórcze.
Smith – nadawanie idiosynkratycznych, subiektywnych interpretacji zwykłym bodźcom- miarą kreatywności.
Ludzie twórczy wolą też bodźce bardziej złożone i niesymetryczne, bo mogą nadać im swoja interpretację –wprowadzenie porządku wyższego rzędu.( na tej podstawie skonstruowano Barron-Welsh Art Scale)
WYOBRAŹNIA I WYOBRAŻENIA
Wyobraźnia
Twórcza(umożliwia tworzenie nowych przedstawień)
i odtwórcza( bierze udział w większości codziennych czynności poznawczych)
twórcza wizualizacja –przykłady z życia wybitnych twórców
Finke
o Wyobraźnia umożliwia wykorzystanie potencjału tkwiącego w przedmiotach
o Twórczy efekt jest skutkiem ubocznym bawienia się wyobrażeniami
o
Eksperymenty Finkego: zbiór elementów, osobie badanej prezentuje się trzy z nich, polecenie zbudowanie z nich czegoś co wygląda interesująco i może być użyteczne(„struktury przedtwórcze”), znalezienie zastosowania w danej kategorii.
Prawie wszyscy stworzyli wzorzec wizualny a jedna trzecia wzorzec uznany za twórczy.
Zabiegi związane z wizualizacją i wykorzystaniem wyobraźni są powszechnie wykorzystywane w treningach
twórczości i programach rozwijania zdolności twórczych.
KATEGORYZOWANIE I WIEDZA POJĘCIOWA
Rodzaje twórczych operacji pojęciowych:
1) Otwarcie granic kategorii (przepuszczalne pojęcia i rozmyte granice)
2) Poszerzenie pola semantycznego (włączanie do kategorii obiektów, które wcześniej do niej nie
należały)
3) Redefinicja obiektu/redukcja kategorialna (zredukowanie obiektu do jednej cechy)
4) Synteza pojęciowa (nowa kategoria z wykorzystaniem znanych pojęć)
5) Zmiana kontekstu (użycie pojęcia w innej kategorii)
6) „Rewolucja pojęciowa” (zmiana zakresu pojęć i ich wzajemnych relacji w danej dziedzinie)
Zmiany wynikłe z tych operacji można nazwać „strukturami próbnymi”(Nęcka) albo przetwórczymi(Finke)
Osoby twórcze(podobnie jak osoby ze schizofrenią i psychozą dwubiegunową) tworzą szerokie, pojemne i rozmyte kategorie pojęciowe- wg Eysencka to podstawowy mechanizm twórczego myślenia.
Błąd „nadmiernego włączania”.
Trzebiński wykazał, że uplastycznienie rdzeni pojęciowych zwiększa poziom kreatywności.
PAMIĘĆ
Uważa się, że twórczość wymaga kodowania nietypowego, alternatywnego i selektywnego.
Nietypowe – przypisaniu obiektowi nietypowej etykiety.
Alternatywne – przypisanie obiektowi kilku etykiet
Selektywne – zdefiniowaniu obiektu ze względu na jedną charakterystyczną cechę.
Skuteczność późniejszego przywoływania wzrasta w przypadku kiedy zetkniemy się z tymi alternatywnymi,
selektywnymi lub nietypowymi etykietami, a jeśli są one takie niestandardowe to zestawimy niestandardowe
rzeczy + jeśli się okażą cenne= będziemy mieli twórcze rozwiązanie.
Selektywna utrata informacji może prowadzić do spontanicznej zmiany struktury wiedzy, a tym samym do
rozwiązania problemu! Landley i Jones – selektywne zapominanie jest uważane za możliwe podłoże wglądu.
Natomiast spontaniczna zmiana struktury wiedzy może prowadzić do paradoksalnego efektu reminiscencji, czyli po pewnym czasie pamiętamy nieco więcej niż zaraz po ukończeniu fazy zapamiętywania.(co być może odpowiada za zjawisko olśnienia)
Weisberg uważa, że twórcze rozwiązywanie problemu może wymagać globalnego przeszukiwania magazynu
pamięciowego.
Sieciowe modele pamięci semantycznej (Collins i Loftus)
· Osoby twórcze częściej dostrzegały związek między słowami zwłaszcza skojarzonymi odlegle, chociaż zajmowało im to stosunkowo dużo czasu
· U osób twórczych łatwość rozprzestrzeniania się pobudzenia na duże odległości
MYŚLENIE
Obecnie odchodzi się od poglądu, że myślenie twórcze opiera się na heurystykach, czyli posługiwanie się
wskazówkami do rozwiązywania problemu, a myślenie nietwórcze to algorytmy, czyli niezawodne metody
systematycznego rozwiązywania problemu.
W przypadku większość problemów algorytmy albo nie istnieją, albo nie są nam dostępne.
Jedną z zasadniczych cech myślenia twórczego jest aktywne podejście do problemu, często skutkujące jego
daleko posuniętą modyfikacją.
Inną ważną cechą twórczego myślenia jest użycie analogii(powielanie struktury lub podobieństwo szczegółów i cel poznawczy). Dzięki analogii może dojść do wykorzystania posiadanej wiedzy lub doświadczenia w nowych sytuacjach. Skuteczność analogii ma słabe poparcie w empirii.
Myślenie twórcze to również myślenie metaforyczne. Dzięki metaforycznemu opisowi możemy bowiem
zrozumieć trudny i złożony problem. Przynosi ona nową wiedzę i zrozumienie. Ułatwia transfer wiedzy z jednego obszaru do drugiego.
Istotnym elementem myślenia twórczego jest przezwyciężenie sztywnych nawyków i nastawień.
CZYNNIKI METAPOZNAWCZE
Metapoznanie to wiedza o własnych procesach i strukturach poznawczych. Uważa się, że procesy
metapoznawcze odpowiadają za planowanie czynności poznawczych niższego rzędu, za nadzór i kontrolę nad
ich wykonaniem, a także za analizę informacji zwrotnych i wyciąganie wniosków z uprzednich doświadczeń.
Harrington(1975)
Instrukcja co do tego co to znaczy być twórczym(„pomysły na które nikt inny by nie wpadł”) zwiększyła oryginalność i giętkość, chociaż obniżyła płynność
Jausovec(1994) Okazuje się, że wskaźnik meta poznania dość dobrze (0,57) koreluje ze skutecznością rozwiązywania problemów dobrze określonych i trochę gorzej(0,31) z problemami słabo określonymi.
Neuromanta