WYTRZYMAŁOŚĆ
Sport ze swoim zróżnicowaniem ruchowym i różnymi komponentami przygotowania sprawnościowego stawia bardzo specyficzne wymogi wytrzymałościowe w każdej dyscyplinie i konkurencji. Należy przyjąć, iż niezależnie od ładunku wytrzymałości w modelu startowym danej dyscypliny określony poziom tej cechy jest niezbędny do podjęcia i skutecznej realizacji treningu w ogóle, niezależnie od charakterystyki technicznej, czasu i intensywności wykonywania ćwiczenia w warunkach startowych.
Wytrzymałość jest jedną ze składowych przygotowania sprawnościowego. Charakteryzuje ona zdolność do kontynuowania długotrwałego wysiłku o wymaganej intensywności, przy utrzymaniu możliwie najwyższej efektywności pracy i zachowaniu podwyższonej odporności na zmęczenie, przy wysiłkach odbywających się w różnych, także niekorzystnych warunkach środowiska zewnętrznego. Można ją traktować jako wyraz adaptacji do okresowego oddziaływania złożonego systemu stanów stresowych wywołanych poprzez zespół bodźców biologicznych i psychicznych, a także środowiska zewnętrznego.
Pojęcie wytrzymałości obejmuje więc szereg zjawisk. Jednym z podstawowych jest proces zmęczenia, nieodłączne następstwo każdego wysiłku. Niezależnie od uwarunkowań ogólnych każda dyscyplina i konkurencja posiada swoiste mechanizmy zmęczenia, związane z rodzajem oraz charakterem aktywności wysiłkowej.
Rozpatrując zagadnienia wytrzymałości, jako cechy motoryczności człowieka, należy wyjść od uwarunkowań biologicznych, wynikających z wydolności organizmu.
Wydolność – to pojęcie biologiczne, określające funkcjonalne zdolności do wykonania wysiłków fizycznych przy rozwinięciu najbardziej ekonomicznych i efektywnych reakcji ustroju. Są to, więc potencjalne możliwości organizmu w zakresie wykonywania pracy. Z jednej strony wydolność charakteryzuje poziom możliwości wykonywania intensywnej lub długotrwałej pracy, przy możliwie najniższym zmęczeniu i związanych z jego narastaniem zmianach środowiska wewnętrznego ustroju. Z drugiej – określa wysoką tolerancję zmian środowiska wewnętrznego podczas samej pracy oraz zdolność szybkiej odnowy po zakończeniu wysiłku. Wydolność zależy m.in. od energetyki wysiłku, termoregulacji ustroju oraz koordynacji nerwowo-mięśniowej, określa więc biologiczne możliwości ustroju, możliwe do wykorzystania w warunkach startowych. Za miarę wydolności przyjęto zdolność do maksymalnego poboru tlenu (V02max), mówiąc o tzw. „pułapie tlenowym”.
Wydolność zmienia się wraz z wiekiem, równolegle do procesów rozwoju i dojrzewania przede wszystkim tych układów, które w największej mierze są zaangażowane w gospodarkę tlenową (sercowo-naczyniowy, oddychania, mięśniowy).
Wytrzymałość rozumiana jako cecha przygotowania sprawnościowego jest pojęciem szerszym niż wydolność.
Istnieje wiele różnych klasyfikacji charakteryzujących wytrzymałość, zależnie od form jej przejawiania. I tak np. na podstawie analizy fizjologicznych aspektów wytrzymałości w ramach tej cechy wyróżniono wytrzymałość tlenową (aerobową) i beztlenową (anaerobową), w ramach każdej z nich wytrzymałość ogólną i lokalną mięśnia. W praktyce treningu używa się również pojęcia tzw. wytrzymałości mieszanej.
Innym przykładem klasyfikacji może być podział ze względu na czas trwania wysiłku oraz stopień udziału w tych wysiłkach dwóch innych cech sprawności, tzn. siły i szybkości. W takim ujęciu wyróżnia się wytrzymałość siłową i szybkościową oraz wytrzymałość krótkiego, średniego i długiego czasu.
Ze względów metodycznych przyjęto w praktyce treningu występowanie zasadniczo dwóch rodzajów wytrzymałości: ogólnej i specjalnej. W odniesieniu do określonego etapu treningu lub ćwiczeń wyróżnia się również wytrzymałość ukierunkowaną.
Wytrzymałość ogólną rozumiemy jako zdolność do wykonywania przez dłuższy czas dowolnej pracy fizycznej, angażującej liczne grupy mięśniowe, także w ćwiczeniach odległych od specjalizacji ruchowej. Odpowiedni poziom wytrzymałości ogólnej umożliwia, niezależnie od konkurencji, podjęcie i realizację programu treningu o określonym stopniu trudności i obciążenia.
Wytrzymałość ukierunkowana bazuje na ogólnej postaci wytrzymałości i stanowi etap przejściowy do treningu specjalistycznego.
Wytrzymałość specjalna to zdolność organizmu do wykonywania specyficznego obciążenia w czasie uwarunkowanym wymogami danej dyscypliny czy konkurencji. Ta postać wytrzymałości jest więc związana ze specyfiką konkretnej specjalizacji ruchowej, wiążąc wymogi sprawnościowe i techniczne umożliwia kontynuowanie wysiłku efektywnego nie tylko pod względem stosunków czasowych, lecz także odpowiedniej „jakości” pracy, co w sumie składa się na osiągnięcie wysokiego wyniku sportowego.
Klasyfikacja wytrzymałości na podstawie kryteriów fizjologicznych (wg T. Netta 1964r.)
Formy przejawiania wytrzymałości i ich wzajemne relacje (wg D. Harre 1971r.)
Florencja2013