Przedmiotami socjologii są:

·  Społeczne uwarunkowania człowieka (jego cech, zachowania) , cechy osobowości społecznej człowieka

·  Społeczne działanie ludzi

-   warunki społeczne między ludźmi

-   stosunki społeczne pomiędzy zbiorowościami

-   stosunki społeczne wewnątrz nich

-   konflikty, walka, współpraca, współdziałanie

·  Rozwój współżycia społecznego – procesy społeczne

·  Kultura (wytwory działalności ludzkiej materialne i niematerialne)

·  Formy współżycia

Socjologia zajmuje się zachowaniem ludzi w społeczeństwie, opisem zjawisk społecznych , opisuje , bada , tworzy teorie. Badania dotyczą uwarunkowań tych zachowań w grupach społecznych , zbiorowościach wewnątrz których znajdują się różne grupy, relacjami między nimi.  Znajduje się w grupie nauk humanistyczno - socjologicznej. W ramach socjologii ogólnej umieszczone są teorie skutków życia społecznego i ta część , która opiera się na badaniach pokrywa się z socjologią szczegółową.

Socjologia pracy zajmuje się opisem i wyjaśnieniem zachowań ludzi w środowisku pracy , uwarunkowaniami, motywami, skutkami pracy, analizą instytucji gdzie praca się odbywa, konfliktami itd. Zakład pracy może być traktowany jako podsystem  systemu społecznego

Do najważniejszych zagadnień wchodzących w zakres zainteresowań socjologii pracy należą:

1. Ogólne zagadnienia definicji pracy, klasyfikacja jej różnych form i rodzajów występujących w różnych  zbiorowościach oraz ogólne zagadnienia społecznego wykonywania pracy (teoria)
2. Badania społeczne konsekwencji pracy , skutków społecznego podziału pracy i rozwoju narzędzi pracy
3. Badanie czynników wpływających na motywację do pracy , intensywność wysiłków pracowników a więc na wydajność pracy , efekty całego zakładu.
4. Badania czynników wpływających na identyfikowanie interesów załogi i interesów zakładu pracy oraz utożsamianie celów osobistych z celami i wartościami zakładu.
5. Badania zjawisk i procesów dezorganizacji systemu społecznego zakładu
6. Badania stosunków pomiędzy załogą a kierownictwem , cech jakie powinien posiadać kierownik , co powinien wiedzieć o pracownikach aby skutecznie kierować pracą.
7. Badanie biurokracji jako depersonalizowanej (choć zracjonalizowanej ) postaci  zarządzania a kierowaniem oraz skutków zachodzących pod jej wpływem.
8. Badanie wpływu pracy na tworzenie się typów osobowości , typów zawodowych i selekcji społecznej

Podsumowanie

Socjologia pracy bada przede wszystkim zakład pracy jako miejsce , w którym procesowi pracy towarzyszą różne zjawiska społeczne . Socjologia bada:

-   motywy pracy

-   wzajemne oddziaływania ludzi i grup ludzkich

Stara się odpowiedzieć na pytanie : Co należy zrobić w sferze społecznej aby osiągnąć zamierzone cele (efekty) ?

Znajomość wiedzy socjologicznej oraz wyników badań socjologicznych może przyczynić się do :

-   lepszego „ gospodarowania „ zasobami ludzkimi , co z kolei jest ważne dla

-   usprawnienia (i racjonalizacji) procesów pracy

Praca jest czynnością społeczną ponieważ :

1. 1. Wpływa na dążenia , podstawy , interesy a więc na zachowanie innych jednostek i grup
   2. Służy zaspokojeniu potrzeb , które między innymi są wyznaczone przez kulturę i strukturę społeczną
   3. Przez kulturę i strukturę społeczną wyznaczane są cele, środki i metody pracy
   4. Praca na ogół wymaga współpracy wielu jednostek i grup (koordynacji , kierowania). W procesie pracy (organizowania , kierowania ) podstawowe prawa współżycia  społecznego odgrywają zasadniczą rolę.

Praca a kultura.

Praca jako kategoria społeczna obejmuje :

-   umiejętność pracy

-   sposoby jej organizowania

-   narzędzia, urządzenia techniczne

-   wyprodukowane dobra

Stanowi element kultury danego społeczeństwa.

Definicja kultury.

Kultura to ogół modeli, wzorów i wytworów ludzkiego zachowania , dziedziczonych z pokolenia na pokolenie .Powstała w trakcie pracy kultura (kultura pracy) obejmuje zarówno:

-   narzędzia , metody i wytwory pracy jak też

-   wzory życia, wartości osobowe (które ludzie chcą w pracy i dzięki niej mający realizować)

Ideałem dobrego pracownika jest człowiek mający takie cechy jak :

-   uczciwość

-   solidność

-   koleżeńskość

-   zaangażowanie

-   przyswajanie sobie zasad dobrej roboty a więc postępowania :

-   sprawnego

-   skutecznego

-   wydajnego

Np. dobry lekarz praktyk to :

-          odpowiedzialny

-          cierpliwy

-          wydajny umysłowo

-          życzliwy

-          tolerancyjny

-          uspołeczniony(bezinteresowny)

Między postulatami a praktycznymi zachowaniami (zwyczajami) zachodzą jednak rozbieżności . Poziom umiejętności , wykorzystanie wiedzy, zainteresowania, odpowiedzialności nie zawsze są zgodne z założeniami , co uważa się za przejaw niskiej kultury pracy.

  Funkcje praktyczne

1). Diagnostyczna  polega na ocenie konkretnego przedsiębiorstwa z punktu widzenia jego :

-          wydajności

-   efektywności

-   konkurencyjności

2). Prognostyczna umożliwia odpowiedź na pytanie : Co nastąpi w zakładzie w wyniku takich a nie innych działań podejmowanych w odniesieniu do danych zjawisk lub procesów z uwzględnieniem poznanych prawidłowości funkcjonowania zakładu ?.

3). Socjologiczna polega na dostarczaniu wiedzy naukowej kierownictwu zakładu na temat wykorzystania procesów integracyjnych dal wzrostu efektywności , sprawności i skuteczności działania zakładu.

Funkcja humanistyczna

Socjologia umożliwia orientacje w całokształcie złożonych procesów społecznych. Daje podstawę dla zrozumienia zmian dokonujących się w społeczeństwie oraz głównych sił napędowych działających w zakładzie pracy.

Należy podkreślić , że socjologia pracy jako nauka nie dostarcza praktyce recept , lecz wiedzy.

Metody badań socjologicznych

I Obserwacja

Pozornie jest to metoda powszechnie używana . Większość osób uważa, że ona określa wiedzę zdobytą na podstawie codziennych obserwacji np. dotyczących obserwacji funkcjonowania zakładu pracy. Z naukowego punktu widzenia , takie obserwacje (potoczne) są tylko postrzeganiem polegającym na przypadkowym (niechcący ) zmysłowym „chwytaniu faktów”. Receptory człowieka działają niezależnie od jego woli a czasem nawet wbrew woli.

Obserwacja jako metody badawcze mają miejsce wtedy kiedy jest to obserwowanie celowe , ukierunkowane oraz systematycznie prowadzone.

Wady:

-   żmudne , czaso- i praco- chłonne

-   obserwator ma tendencje do notowania zjawisk wyjątkowych

-   brak ścisłości spostrzeżeń

-   nie daje obrazu przeszłości

Zalety:

-   jeśli jest bezpośrednie , uczestniczące ułatwia wnikliwe poznanie i zrozumienie przedmiotu badania (zakładu pracy)

Obserwacja powinna być łączona z innymi metodami badawczymi.

II Wywiad

Jest to rozmowa z wybranym (wylosowanym) respondentem , w toku której dąży się do uzyskania odpowiedzi na pewien zestaw pytań.

„Wywiad jest jednym z najbardziej elastycznych i wnikliwych metod badawczych , pozwalający szybko sięgnąć w przeszłość i odtworzyć subiektywną stronę życia ludzkiego”.

Zalety:

-   umożliwia obserwowanie reakcji respondenta na zadane pytania

-   pozwala określić motywy, potrzeby i aspiracje osób badanych

Wady:

-   błędy sytuacyjne polegające na niewłaściwym wyborze miejsca , czasu i sposobu prowadzenia wywiadu

-   błędy o podłożu psychologicznym ( niekorzystne oddziaływanie prowadzącego wywiad na respondenta- skrępowanie odpowiadającego w udzielaniu informacji)

-   błędy o podłożu socjologicznym wynikające z tzw. rozbieżności ról społecznych prowadzącego wywiad i respondenta

-   błędy konstrukcji wywiadu (niejasność pytań, niekonkretność , operowanie stereotypami, deformowanie odpowiedzi respondenta

Wartości poznawcze wywiadu uzależnione są więc od:

-   jego przygotowania

-   jego przebiegu

-   interpretacji uzyskanych informacji (odpowiedzi)

Wywiad może mieć charakter wywiadu swobodnego czyli rozmowy prowadzonej lub wywiadu kwestionariuszowego.

III Ankiety

Ankieta od wywiadu różni się tym , że odpowiedzi na postawione pytania rejestruje sam badany (ankiety pocztowe, audytoryjne, prasowe)

Zalety:

-   szybkie tempo zgromadzanych informacji od wielu osób

-   możliwość zebrania danych niedostępnych innymi technikami(anonimowość)

Wady:

-   w każdej zbiorowości istnieje pewien odsetek osób, które:

1). Nie potrafią wypełniać ankiety w sposób właściwy

2). Nie chcą wypełniać ankiet (nie są dość motywowani) , badacz nie ma możliwości ustalić jednoznacznie dlaczego respondent nie odpowiedział na ankietę

3). W ankiecie mogą wystąpić różnice w interpretacji pytań przez różnych respondentów

4). W porównaniu z wywiadem ankieta stwarza mniejsze możliwości prawdziwości wypowiedzi

W sumie ankieta jest techniką popularną ale mało rzetelną i nie nadającą się do pogłębiania analiz. Wywiad i ankieta są metodami pozwalającymi na odzwierciedlanie obiektywnych stanów społecznych w sposób subiektywny.

Dla analizy złożonych stanów w zakładach pracy obok sfery zachowań werbalnych należy ustalić i ocenić obiektywne zasady funkcjonowania firmy- formalne i nieformalne.

IV Pomiar socjometryczny (test)

Jest przydatny do badania organizacji nieformalnej instytucji(firmy). Pomiar socjologiczny pozwala stosunkowo szybko poznać wzajemne oddziaływania zachodzące pomiędzy pracownikami w małych grupach roboczych (brygadach, sekcjach). Technika ta jest bardzo przydatna w polityce kadrowej :

-   dla kształtowania zespołów pracowniczych , w których szczególną rolę odgrywają podstawy

-   współpracy (działania)

Pomiar socjologiczny pozwala określić :

-   zachowania i upodobania członków grupy

-   zdolność grupy do realizacji powierzonych zadań

-   strukturę społeczną grupy, jej podziały

-   pozycje indywidualne członków grupy ( wskazanie liderów, osób nieakceptowanych)

-   samo narzędzie pomiaru jest stosunkowo proste

-   trudna jest analiza testów socjologicznych

-   nie dostarcza wiedzy o przyczynach powyższych zjawisk

Pomiar socjologiczny to technika pozwalająca na stosunkowo dobre poznanie niektórych postaw członków załogi istotnych dla organizowania kadry pracowniczej- zespołów.

W szczególności:

-dla wykonywania określonych zadań

-harmonizowania nieformalnego życia grupy z jej życiem oficjalnym

-wyodrębnienie osób nie cieszących się zaufaniem i mogących pełnić funkcje kierownicze

-porównanie grup pod względem struktury (wewnętrznej, stopnia integracji)

Braki tej metody powinny być uzupełnione innymi metodami.

V Metody pośrednie – na podstawie wskaźników działania przedsiębiorstwa, zjawisk zachodzących w firmie itd.

VI Metody mieszane – korzystają z różnych technik badawczych

-analiza dokumentów czyli uzyskanie informacji o stanie zakładu na podstawie sprawozdań, ksiąg itd.

-badania ekspertów czyli obserwacja procesów pracy

-podejście problemowe czyli stawianie problemu przed grupą ludzi i dyskutowanie nad nim

Kierunki rozwoju socjologii pracy

Dawniej : Zaniecki, Krzywicki, Adamiecki, Rychliński

Współcześnie : Szczepański, A. Matejko, Doktor, Kulpińska

Kryteria rozważań nad socjologią pracy:

1). Przyjmowana koncepcja człowieka

2) Jak jest rozumiany zakład pracy

3). Rozumienie roli kierownictwa.

Wykład z dnia 2000-04-27

Nurt racjonalizacji pracy.

Cechą charakterystyczną klas teorii racjonalizacji procesu pracy jest założenie o wyższości interesu zakładu pracy nad dobrem jednostki , członków jego załogi . Twórcą był MC GREGON , który zakładał , że człowiek ma wrodzoną wiedze do pracy ale jej unika trzeba go nakłaniać do tej pracy ( tylko wykonuje polecenia ) .

Nurt Human relations

Zasadniczym aksjomatem tego kierunku jest to , że człowiek nie chce i nie powinien być izolowany praktycznie oraz w teoretycznych rozważaniach:

-od zespołu roboczego

-od grupy

Twórcą był Elton Mayo , chciał zatrudnienia w zakładach pracy socjologów, kładł nacisk na rolę małych grup w zakładach pracy i na inne motywy niż ekonomiczne.

Ponadto : człowiek uczestniczy w systemie społecznym przedsiębiorstwa nie tylko jako jednostka ekonomiczna ze względu na potrzeby materialne , ale także realizuje inne potrzeby np. bezpieczeństwa oraz społeczne wyrażające się w dążeniu do życia w grupie. Jednostka potrzebuje aprobaty , uznania, akceptacji ze strony innych ludzi. W zakładzie pracy taka rolę mogą spełniać grupy formalne i nieformalne, kierownicy formalni oraz liderzy nieformalni. Szkoła human relations stanowi istotny krok w rozwoju socjologii pracy . Ujawnia nowe uwarunkowania wydajności pracy (powiązanie wydajności z satysfakcją ). Dało to podstawy do poszukiwania nowych form organizacji pracy, odejście od zbyt szczegółowych instrukcji (nadmiernej formalizacji), złagodzenie nadzoru. Badania E Mayo zaowocowały rozwojem teorii motywacji oczekiwań i teorii potrzeb(Maslow).

Współczesna socjologia pracy.

Nowe tendencje w socjologii pracy pojawiły się na początku lat 60-tych. Podjęto wówczas krytykę szkoły human  relations i szkoły racjonalizacji pracy. Pojawiły się opinie , że klasyczna teoria racjonalizacji procesu pracy analizowała „zakład bez ludzi” a szkoła human relations „ludzi bez celów i zadań zakładu”. Nowe tendencje w socjologii pracy dążyły do przezwyciężenia tych skrajności , traktując zakład jako złożony agregat społeczny , w którym obok wspólnoty istnieje także odmienność interesów  grupowych.

Zakład aby trwać musi:

1. integrować system społeczny rozumiany jako układ pozycji i ról społeczno-zawodowych
2. adaptować się do zewnętrznego otoczenia (a więc rozbudowywać łączność i rozwiązywać problemy)

„Zgoda” jest eksponowana we współczesnej socjologii pracy jako czynnik organizujący wewnętrzny porządek społeczny zakładu (A Etzioni, M Crozier Januszek)

Współczesna socjologia pracy (podobnie jak inne nauki) podlega ciągłym procesom integracji i zróżnicowania.

Najważniejsze kierunki w socjologii pracy to: 

1. Psychologizujący (najbliżej human relations , zachowanie małych grup z celami zakładu, porozumienie między tymi grupami a kierownictwem- Rlikert)
2. Systemów społecznych (zakład traktowany jako kompleksowy system składający się z podsystemów: komunikacji, równowagi, adaptacji, podejmowania decyzji- T Parsons, H A Simon, I G March)
3. Strukturalny ( stara się opisać wpływ otoczenia na strukturę zakładu pracy, organizacji formalnych zakładu pracy
4. Działania ( zwraca uwagę , że zachowanie człowieka opiera się o postrzeganie subiektywne sytuacji, w której się znalazł G Offman)

Zakład pracy w ujęciu socjologicznym.

System społeczny zakładu pracy.

Pojęcie „ system społeczny” ma w socjologii uwarunkowane miejsce. Jednym z czołowych twórców koncepcji systemów społecznych jest T Parsons (Social system Nowy York 1951).

System wg Parsonsa to układ wzajemnych zależności i powiązanych ze sobą działań czyli ról społecznych między którymi stosunki są uregulowane normatywnie i wyznaczone przez cele instytucji, stanowiąc różnorodne struktury społeczne wzajemnie na siebie oddziałujące.

Rola społeczna:

1. Zespół norm regulujących zachowanie osoby zajmującej określa pozycję w społeczeństwie
2. Wg Parsonsa zorganizowany sposób uczestniczenia jednostki w systemie społecznym
3. Wg Szczepańskiego względnie trwały system zachowań ludzkich będących reakcjami na zachowania innych przebiegających wg mniej lub bardziej ustalonego wzoru, których grupa oczekuje od swoich członków(zajmujących określone pozycje). Zachowanie związane z nią to interakcje osób zajmujących wzajemnie ze sobą powiązane pozycje i role , a przebieg tych interakcji jest z góry określony normami przypisanymi każdej z nich.

Stosunek społeczny:

1. System unormowanych wzajemnych oddziaływań między dwoma partnerami na gruncie określonej platformy(Szczepański)
2. Względnie trwały system obejmujący dwóch partnerów, łącznik czyli jakiś przedmiot, interes, postawa, wspólna wartość oraz pewien układ obowiązków i powinności czyli unormowanych czynności, które partnerzy z obowiązku muszą wobec siebie wykonać.

Norma to powszechnie przyjęty wzór zachowań, przekonań, postaw. Istnieją więc społeczne wyobrażenia o tym jak należy się zachować zajmując określoną pozycję społeczną. Normy nie są na ogół formalnie opisane , zauważa się je gdy następuje drastyczne ich przekroczenie.

System.

1. system może zaistnieć gdy istnieje zgodność z danym środowiskiem , w którym miałby istnieć
2. jeżeli system posiada zdolność rozwiązania nacisków zewnętrznych i wewnętrznych
3. musi być tendencja i działanie przygotowujące ludzi do działania systemu
4. musi by...