08_Kostrzanowska.pdf

P R A C A O R Y G I N A L N A

Zofia Kostrzanowska 1 , Katarzyna Ma³ek 2

1 Katedra Rozwoju Pielêgniarstwa Uniwerystetu Medycznego w Lublinie

2 Samodzielny Publiczny Zak³ad Opieki Zdrowotnej w £ukowie

espektowanie zasad etycznych

w pracy zawodowej pielêgniarek

Respect for ethical principles in professional work of nurses

Adres do korespondencji:

dr nauk hum. Zofia Kostrzanowska

Katedra Rozwoju Pielêgniarstwa

UM w Lublinie

Al. Rac³awickie 1, 20059 Lublin

tel./faks: (0 81) 528 88 86

e-mail:

katedra.pielegniarstwa@umlub.pl

STRESZCZENIE

Wstêp. Zasady etyczne s¹ swego rodzaju drogowskazami, które pomagaj¹ cz³owiekowi w dokonywa-

niu s³usznych pod wzglêdem moralnym wyborów zarówno w pracy zawodowej, jak i w ¿yciu osobi-

stym. Regu³y te nabieraj¹ szczególnego znaczenia w pracy pielêgniarki, a wiêc w tej profesji, w której

naczeln¹ dewiz¹ jest s³u¿ba ¿yciu i zdrowiu ludzkiemu. Ten szczególny rodzaj s³u¿by, a wiêc towa-

rzyszenie cz³owiekowi w ci¹gu jego ¿ycia, zarówno w zdrowiu, jak i chorobie, wymaga nie tylko wyso-

kich kwalifikacji zawodowych, lecz tak¿e w³aciwych postaw i zachowañ moralnych. St¹d te¿ zasad-

noæ nie tylko deontologicznych regulacji owych zachowañ, lecz tak¿e podejmowania badañ dotycz¹-

cych respektowania zasad etycznych w pracy zawodowej pielêgniarek.

Cel pracy. Celem badañ by³o poznanie wiedzy pielêgniarek na temat zasad etycznych i stopnia ich

respektowania w pracy zawodowej.

Materia³ i metody. Badania przeprowadzono na podstawie metody sonda¿u diagnostycznego i tech-

niki ankietowej. Materia³ empiryczny zgromadzono za pomoc¹ autorskiego narzêdzia badawczego,

którym by³ kwestionariusz ankiety. Próbê badawcz¹ stanowi³a 100-osobowa grupa pielêgniarek pracu-

j¹cych w Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w £ukowie.

Wyniki i wnioski. Wiêkszoæ badanych pielêgniarek (93,0%) posiada wiedzê na temat zasad etycz-

nych, ale tylko 76,0% przestrzega ich pracy zawodowej, w której kieruj¹ siê g³ównie zasad¹: odpowie-

dzialnoci (91,0%), szacunku dla osoby (86,0%) i czynienia dobra (80,0%). Analiza statystyczna wyka-

za³a istotn¹ zale¿noæ miêdzy znajomoci¹ zasad etycznych a miejscem pracy respondentek (p = 0,0005).

Problemy Pielêgniarstwa 2008; 16 (3): 259268

S³owa kluczowe: zasady etyczne, pielêgniarka

ABSTRACT

Introduction. Ethical principles are guidelines that help man in making the right moral choices both in

professional work and in personal life. These rules get a special meaning in nurses work, i.e. in the

profession that the main aim is to serve the human life and health. This particular kind of service , i.e.

accompanying man throughout ones life, both in health and illness, requires not only high professional

qualities but also the right attitudes and moral behaviour. Therefore there is a need for deontological

regulation of this type of behaviour and taking up research concerning the respect for ethical principles

in professional work of nurses.

Aim. The objective of the research was to learn about nurses knowledge in the field of ethical princi-

ples and the extent of respect for them in professional work.

Material and methods. The research was carried out with the application of diagnostic survey and

questionnaire. Empirical material was gathered by menas of a research tool designed by the author, i.e.

a questionnaire. The research material comprises 100 nurses employed in Health Care Unit in £uków.

259

PROBLEMY PIELÊGNIARSTWA 2008, tom 16, zeszyt nr 3

Results and conclusions. The majority of studied nurses (93,0%) had the knowledge of ethical princi-

ples but only 76,0% meets these principles at work where the main principle is responsibility (91,0%),

respect for others (86,0%) and doing well (80,0%). The statistical analysis conformed a significant rela-

tionship between the knowledge of ethical principles and the respondents place of work (p = 0,0005).

Nursing Topics 2008; 16 (3): 259268

Key words: ethical principles, nurse

Wstêp

tak¿e stanowi¹ kryteria oceny ich zachowañ zawodo-

wych. St¹d te¿ wydaje siê istotne podejmowania badañ

dotycz¹cych respektowania zasad etycznych w pracy

zawodowej pielêgniarek.

W literaturze przedmiotu zasady etyczne wyjania

siê czêsto jako zespó³ mniej lub bardziej uwiadomio-

nych i uporz¹dkowanych logicznie moralnych przeko-

nañ, kieruj¹cych postêpowaniem cz³owieka [1].

Z kolei Wroñska przez zasady etyczne rozumie [...]

pewne wewnêtrzne utrwalone sugestie, które mog¹ s³u-

¿yæ cz³owiekowi w kierowaniu swym postêpowaniem [2].

Mówi¹c prociej, zasady etyczne s¹ swego rodzaju

drogowskazami, które pomagaj¹ cz³owiekowi w doko-

nywaniu, s³usznych pod wzglêdem moralnym, wyborów

zarówno w pracy zawodowej, jak i w ¿yciu osobistym.

Nie wnikaj¹c w szczegó³y definicyjne, nale¿y pod-

kreliæ, ¿e regu³y te nabieraj¹ szczególnego znaczenia

w pracy pielêgniarki czy lekarza, a wiêc w tych zawo-

dach, w których naczeln¹ dewiz¹ jest s³u¿ba ¿yciu

i zdrowiu ludzkiemu. Ten szczególny rodzaj s³u¿by,

a wiêc towarzyszenie cz³owiekowi w ci¹gu jego ¿ycia

zarówno w zdrowiu, jak i chorobie wymaga nie tylko

wysokich kwalifikacji zawodowych, lecz tak¿e w³aci-

wych postaw i zachowañ moralnych. St¹d te¿ koniecz-

noæ respektowania dyrektyw etycznych w wype³nianiu

codziennych obowi¹zków zawodowych. Ich przestrze-

ganie bowiem pozwala na ochronê podstawowych war-

toci i praw nale¿nych pacjentom oraz wprowadza ³ad

moralny w relacjach interpersonalnych.

Wypada w tym miejscu przypomnieæ, ¿e pierwowzór

wspomnianych zasad stworzy³ ju¿ w XVII w. w. Win-

centy á Paulo, który wraz ze w. Ludwik¹ de Marillac

(Le Gras) za³o¿y³ we Francji Zgromadzenie Sióstr Mi-

³osierdzia S³u¿ebnic Ubogich Chorych (szarytki), a za-

war³ je w regu³ach tego¿ zgromadzenia. Zwraca³ on

uwagê na takie regu³y, jak: sprawiedliwoæ, odpowie-

dzialnoæ, punktualnoæ, roztropnoæ, szacunek, pos³u-

szeñstwo i lojalnoæ wobec lekarzy.

Pogl¹dy te rozwinê³a Florencja Nightingale (1820

1910) twórczyni nowoczesnego pielêgniarstwa,

a znalaz³y swój wyraz w przysiêdze pielêgniarskiej. Jej

postulaty stanowi¹ istotne zobowi¹zania moralne pielê-

gniarek i mimo up³ywu lat nie uleg³y dewaluacji. Nale¿¹

do nich miêdzy innymi: zasada nieszkodzenia, zachowa-

nia tajemnicy zawodowej, prawdomównoci, punktual-

noci i podnoszenie kwalifikacji zawodowych [3].

Wspó³czenie, zasady etyczne s¹ nie tylko istotnymi

imperatywami postêpowania w pracy pielêgniarek, lecz

Cel pracy

Celem badañ by³o poznanie wiedzy pielêgniarek na

temat zasad etycznych i stopnia ich respektowania

w pracy zawodowej.

Materia³ i metody

Badania przeprowadzono w 2007 roku w Samodziel-

nym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w £uko-

wie. Próbê badawcz¹ stanowi³a 100-osobowa grupa pie-

lêgniarek pracuj¹cych w wy¿ej wymienionej placówce.

W badaniach wykorzystano metodê sonda¿u diagno-

stycznego i technikê ankietow¹.

Materia³ empiryczny zgromadzono za pomoc¹ au-

torskiego narzêdzia badawczego, którym by³ kwestio-

nariusz ankiety sk³adaj¹cy siê z 30 pytañ, z czego 16

mia³o charakter pó³otwarty, 12 zamkniêty, a 2

otwarty.

Badania zasadnicze poprzedzono badaniami pilota-

¿owymi, których celem by³a weryfikacja narzêdzia ba-

dawczego.

W analizie statystycznej danych empirycznych zasto-

sowano test niezale¿noci c 2 , przyjmuj¹c poziom istot-

noci p < 0,05, wskazuj¹cy na istnienie istotnych staty-

stycznie ró¿nic b¹d zale¿noci.

Wyniki

Z analizy danych empirycznych wynika, ¿e rednia

wieku badanych pielêgniarek wynosi³a 38,74 ± 7,61,

zakres od 23 do 53 lat. Przy czym najliczniejsz¹ grupê

stanowi³y respondentki w przedziale wiekowym 36

41 lat, (32,%), a najmniejsz¹ 2429 lat (9,0%). Z ko-

lei rednia sta¿u pracy wynosi³a 15,60 ± 8,73, zakres

od 2 do 33 lat.

Z uzyskanego materia³u empirycznego wynika, ¿e

42,0% respondentek przyzna³o, ¿e zdecydowanie zna za-

260

Zofia Kostrzanowska, Katarzyna Ma³ek, Respektowanie zasad etycznych w pracy zawodowej pielêgniarek

Rycina 1 . Wiedza badanych na temat zasad etycznych a miejsce pracy

Figure 1. Knowledge of the respondents on ethical principles and the place of work

Rycina 2 . Zasadnoæ przestrzegania zasad etycznych w opinii badanych pielêgniarek

Figure 2. The need for meeting the ethical principles according to respondents

sady etyczne, 51,0%, ¿e raczej zna; 7,0% nie potwierdza

tego faktu, (5,0% odpowiedzi raczej nie i 2,0% zdecy-

dowanie nie). Nie stwierdzono przy tym istotnej zale¿-

noci statystycznej miêdzy wiekiem (p = 0,63), sta¿em

pracy (p = 0,29), rodzajem wykszta³cenia (p = 0,29), po-

chodzeniem spo³ecznym (p = 0,57) a miejscem zamiesz-

kania (p = 0,38) i znajomoci¹ omawianych zasad.

Stwierdzono natomiast istotny zwi¹zek miêdzy zna-

jomoci¹ zasad etycznych a miejscem pracy responden-

tek (p = 0,0005). Wy¿sz¹ wiedzê na ten temat wykaza³y

respondentki pracuj¹ce na oddziale anestezjologicznym

(71,43%) i chirurgicznym (70,0%), za mniejsz¹

z oddzia³u wewnêtrznego (66,6%), ginekologii (63,64%)

i reumatologii (53,85%). Z kolei wród respondentek

pracuj¹cych na oddziale intensywnej terapii a¿ 33,3%

z nich zdecydowanie nie zna zasad etycznych (ryc. 1).

Chciano te¿ poznaæ opiniê pielêgniarek na temat

zasadnoci przestrzegania zasad etycznych w ich pra-

cy zawodowej. Zdecydowana wiêkszoæ responden-

tek 90,0% uwa¿a, ¿e znajomoæ i respektowanie za-

sad etycznych pozwala pielêgniarce wykonywaæ za-

wód bardziej profesjonalnie, 8,0% jest zdania, ¿e po-

stêpowanie pielêgniarki zale¿y od niej samej, jej cha-

rakteru i osobowoci. Za 6,0% twierdzi, ¿e zasady

etyczne to abstrakcja, nieznajduj¹ca potwierdzenia

w praktyce (szczegó³owe wypowiedzi respondentek

ilustruje ryc. 2).

Nale¿y przy tym podkreliæ, ¿e sam fakt znajomoci

regu³ etycznych nie wiadczy jeszcze o ich urzeczywist-

nianiu w pracy zawodowej. Dlatego te¿ interesowa³a

nas opinia badanych na temat zasad etycznych najczê-

ciej respektowanych przez pielêgniarki.

Na podstawie danych empirycznych uzyskanych

w trakcie badania wykazuje siê, ¿e najczêciej przestrze-

gan¹ dyrektyw¹ etyczn¹ jest zasada odpowiedzialno-

ci, co potwierdza 91,0% ankietowanych, oraz szacun-

261

PROBLEMY PIELÊGNIARSTWA 2008, tom 16, zeszyt nr 3

Rycina 3. Zasady etyczne najczêciej respektowane w pracy pielêgniarek

Figure 3. Ethical principles most frequently obeyed by the respondents

ku dla osoby (86,0%) i czynienia dobra (80,0%) W dal-

szej kolejnoci respondenci sytuuj¹ zasadê prawdomów-

noci (56,0%), poufnoci (55,0%), autonomii (49,0%)

i wiernoci (28,0%) (ryc. 3).

Z powy¿szego wynika, ¿e zaledwie nieca³e 60,0% re-

spondentek przywi¹zuje uwagê do zasady prawdo-

mównoci, która nakazuje pielêgniarce mówienie praw-

dy i niewprowadzanie podopiecznych w b³¹d. Intere-

suj¹ce wiêc wydaje siê, czy ankietowane rozumiej¹ zna-

czenie tej zasady i czy ich zdaniem nale¿y zawsze mó-

wiæ prawdê pacjentowi?

Analiza wypowiedzi badanych wykazuje, ¿e 77,0%

respondentek twierdzi, ¿e zasada prawdomównoci na-

kazuje mówienie prawdy i niewprowadzanie pacjenta

w b³¹d (56,0% wskazañ zdecydowanie tak i 21,0%

raczej tak). Natomiast 33,0% uwa¿a, ¿e regu³a ta zo-

bowi¹zuje do mówienia pacjentowi czêciowej praw-

dy (14,0% odpowiedzi zdecydowanie tak i 19,0% ra-

czej tak). Zauwa¿a siê przy tym du¿y odsetek osób, któ-

re nie maj¹ zdania w tej kwestii, co mo¿e potwierdzaæ

zbyt ma³¹ wiedzê z zakresu omawianej zasady (tab. 1).

Jeli chodzi o opiniê badanych na temat mówienia

prawdy pacjentom, z analizy danych empirycznych wy-

nika, ¿e 68,0% badanych uwa¿a, ¿e prawdê nale¿y mó-

wiæ, ale czasami wybiera siê lepsze z³o. Z kolei zda-

niem 62,0% badanych mówienie prawdy zale¿y od wie-

ku, stanu zdrowia i psychiki chorego, za 45,0% s¹dzi,

¿e mówienie prawdy jest uzale¿nione od poziomu wie-

dzy pacjenta o swoim zdrowiu. Natomiast oko³o po³o-

wy badanych nie potrafi³o ustosunkowaæ siê do powy¿-

szych stwierdzeñ. Z przytoczonych danych wynika, ¿e

1/3 badanych pielêgniarek nie zna i nie respektuje za-

sady prawdomównoci (ryc. 4).

Interesowa³y nas równie¿ opinie respondentek na te-

mat ³amania zasad etycznych przez pielêgniarki. Anali-

za zebranego materia³u empirycznego wskazuje, ¿e za-

ledwie 13,0% ankietowanych zdecydowanie nie potwier-

dza tego faktu, za 63,0% twierdzi, ¿e raczej nie, a 17,0%

uwa¿a, ¿e regu³y te s¹ raczej ³amane, z kolei 7,0% jest zda-

nia, ¿e zasady etyczne s¹ zdecydowanie ³amane (ryc. 5).

Konsekwencj¹ powy¿szego by³o kolejne pytanie

dotycz¹ce tych zasad, które najczêciej s¹ ³amane

w pracy pielêgniarek. Z wypowiedzi respondentek wy-

nika, ¿e ³amana jest g³ównie zasada autonomii pacjen-

ta i poufnoci (po 18,0% odpowiedzi) oraz zasada spra-

wiedliwoci (12,0%). W mniejszym stopniu nieprze-

strzegane s¹ zasady: prawdomównoci (5,0%), czynie-

nia dobra (3,0%), odpowiedzialnoci i wiernoci (po

2,0%) wskazañ (ryc. 6).

Interesuj¹ce wiêc wydaj¹ siê opinie respondentek

dotycz¹ce znajomoci zasady autonomii i sytuacji,

w których jest ona ³amana. Na podstawie uzyskanych

danych wskazuje siê, ¿e zaledwie ponad po³owa ankie-

towanych pielêgniarek zna i rozumie zasadê autono-

mii. wiadcz¹ o tym ich wypowiedzi dotycz¹ce uzyski-

wania zgody na zabiegi pielêgniarskie 60,0% z nich

twierdzi, ¿e nale¿y uzyskaæ zgodê pacjenta na podej-

mowane dzia³ania, 28,0% nie widzi potrzeby uzyska-

nia takiej zgody, a 12,0% nie ma zdania na ten temat

(ryc. 7).

Jeli chodzi o najczêstsze sytuacje wp³ywaj¹ce na

³amanie zasady autonomii, zdaniem badanych s¹ to:

nieprzestrzeganie praw nale¿nych pacjentowi (65,0%),

podejmowanie decyzji za pacjenta (49,0%), nierespek-

towanie prawa pacjenta do decydowania o sobie

(39,0%), wykonywanie czynnoci leczniczo-pielêgnacyj-

262

Tabela 1. Realizacja zasady prawdomównoci w opinii respondentek

Table 1. Opinion of respondents about realization of thruthtelling prenciple

Lp Kategorie

Zdecydowanie

Raczej

Nie mam

Raczej

Zdecydowanie

wyboru

TAK

zdania

NIE

Zobowi¹zuje

9,0

17,0

43,0

22,0

9,0

do mówienia prawdy

bez wzglêdu na jej

konsekwencje

Zobowi¹zuje

14,0

19,0

42,0

16,0

9,0

do mówienia

pacjentowi

czêciowej

prawdy

Nakazuje

56,0

21,0

17,0

4,0

2,0

mówienie

prawdy i

niewprowadzanie

pacjenta w b³¹d

Przekazywanie

6,0

11,0

46,0

23,0

14,0

pacjentowi

krótkich

i zdawkowych

informacji

Wartoci nie sumuj¹ siê do 100% ze wzglêdu na mo¿liwoæ wyboru wiêcej ni¿ jednej odpowiedzi

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: