specyficzne wyzwania sw.PDF

601

Janusz STERZEL

Areszt Śledczy w Koszalinie

SPECYFICZNE WYZWANIA INTELEKTUALNE SŁUŻBY WIĘZIENNEJ

W ZAKRESIE STOSOWANIA ODDZIAŁYWAŃ PENITENCJARNYCH WOBEC

NOWEGO CHARAKTERU PRZESTĘPCZOŚCI

Obecność w więzieniach członków grup przestępczości zorganizowanej jest

dziś oczywista. Od dłuższego czasu obserwuje się napływ do zakładów peniten-

cjarnych osób powiązanych z takimi grupami. Bywa, że są one powiązane wza-

jemnie z osobami znaczącymi, funkcjonującymi w sferach biznesu, czy administra-

cji państwowej lub samorządowej. Problem ten musi być bacznie monitorowany

przez Służbę Więzienną, głównie z powodu zagrożeń, jakie obecność tej grupy

przestępców niesie dla funkcjonowania każdego więzienia. Stanowi on bowiem

swoiste wyzwanie z punktu widzenia bezpieczeństwa intelektualnego pracowników

jednostki penitencjarnej, zobowiązanych do stworzenia logistycznie i ochronnie

odpowiednich warunków pobytu takiej grupy osadzonych, ale i poddania ich proce-

sowi oddziaływań penitencjarnych, które należy podejmować wobec każdego ska-

zanego. Wartość tej nowej kategorii przestępców środowisko więźniów określa, nie

jak dotychczas, na podstawie stażu więziennego, lecz zasobów finansowych. Po-

woduje to zmiany w hierarchii społecznej wśród osadzonych. Każda jednostka

penitencjarna jest, bowiem swoistym polem obserwacji socjologicznych. Jako

znaczne skupisko ludzi różnego pokroju, pochodzenia, wykształcenia, predyspozy-

cji psychicznych może być celem różnorodnych badań, głównie dotyczących sto-

sunków społecznych w danej zbiorowości osadzonych . 1 Ś rodki masowego przeka-

zu, film od lat budują mit „negatywnego bohatera”. Ma to swoje przełożenie na

środowisko przestępcze, gdzie zła sława, posiadane zasoby materialne, predyspo-

zycje intelektualne, możliwość zatrudniania, dają wysoką pozycję w środowisku

więziennym. Takie osoby, to najczęściej przedstawiciele niezwykle spójnych we-

wnętrznie struktur przestępczości zorganizowanej, którzy stanowią potencjalne

zagrożenie dla jednostki penitencjarnej i jej oddziaływań wychowawczyc h. 2 P odej-

rzani i skazani za udział w grupach zorganizowanej przestępczości wykazują

skłonności adaptacyjne do warunków izolacji często w większym stopniu niż prze-

stępcy pospolici, z uwagi na wkalkulowane ryzyko swego procederu. To stanowi

dodatkowy problem dla Służby Więziennej, szczególnie w przypadku mało do-

świadczonych funkcjonariuszy, którzy uczą się pracy z drugim człowiekiem.

Totalitaryzm, a w związku z tym powszechna inwigilacja nie sprzyjały rozwo-

jowi przestępczości zorganizowanej. Dlatego też rozwinęła się ona znacząco po

1989 r., w wyniku następujących dynamicznie zmian ekonomicznych, społecznych,

politycznych. Wolność gospodarcza, rozluźnienie więzi społecznych, otwarcie gra-

nic, przenikanie do administracji państwowej przez grupy przestępcze sprawia, że

system prawny często nie nadąża za zagrożeniami. Jak wynika z publikowanych

materiałów w 2000r. w polskich więzieniach przebywało 366 takich osadzonych,

w 2001r było ich już 896, w 2002r nastąpił wzrost do 1497, a pod koniec 2003r

1 M. Ciosek: Resocjalizacja w zakładach karnych. W: B. Urban, J. M. Stanik (red. nauk.): Resocjalizacja.

Warszawa 2008, s. 337 i nast.

2 H. Machel: Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna . Gdańsk 2003, s. 213-226

602

liczba ta sięgnęła 2001 osób. 3 W sierpniu 2006r. w aresztach i zakładach karnych

przebywało już 3361 osadzonych ze struktur przestępczości zorganizowanej. Sta-

nowili oni w tym czasie 3,8 % populacji osadzonych. W okresie 5 lat nastąpił zatem

znaczący wzrost liczby tych osadzonych . 4

Penalizacji samego udziału w zorganizowanej grupie albo związku mającym

na celu popełnianie przestępstw dokonuje artykuł 258 Kodeksu karnego . 5 S tanowi

on również przesłankę do nadania tymczasowo aresztowanemu, czy skazanemu

statusu więźnia niebezpiecznego. Na gruncie Kodeksu karnego wykonawczego ich

przestępstwa opisuje się jako czyny zabronione popełnione w zorganizowanej

grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw, o czym mówi

art.88.§ 4. Kodeksu karnego wykonawczego. Pozostają oni w zakładach karnych

typu zamkniętego i izolacji zapewniającej wzmożoną ochronę społeczeństwa i

bezpieczeństwo zakładu, co określa art.88.§ 3. K.k.w . 6 P otocznie w literaturze na-

zywa się ich osadzonymi niebezpiecznymi . Z powodu zagrożenia jakie stanowią,

art. 88a.§1. k.k.w. dysponuje, że osadzani są oni w wyznaczonym oddziale lub celi

zakładu karnego typu zamkniętego . 7

Przedmiotem niniejszego artykułu jest analiza możliwych oddziaływań peni-

tencjarnych wobec tej grupy osadzonych, którzy stwarzają poważne zagrożenie

społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu karnego. Jak

wynika z dyspozycji kodeksowej więźniowie, którzy popełnili przestępstwo w zor-

ganizowanej grupie zaliczani być powinni do tak zwanych niebezpiecznych , nieza-

leżnie od ewentualnego zagrożenia jakie stwarzają dla społeczeństwa bądź dla

jednostki penitencjarnej. Interesujące jest również to, że okresowa weryfikacja ich

statusu co trzy miesiące, której dokonuje komisja penitencjarna, zgodnie

z art.76.§1.p.7 K.k.w., właściwie jest zbędna, albowiem przesłanka zakwalifikowa-

na tych osadzonych do grupy niebezpiecznych nie ustaje do końca kary.

Definicję przestępczości zorganizowanej o charakterze normatywnym znaleźć

można w Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej prze-

stępczości zorganizowanej z 2000r . Wg niej: „zorganizowana grupa przestępcza

oznacza posiadającą strukturę grupę składającą się z trzech lub więcej osób, ist-

niejącą przez pewien okres czasu oraz działającą w porozumieniu w celu popeł-

nienia jednego lub więcej poważnych przestępstw określonych na podstawie ni-

niejszej konwencji, dla uzyskania, w sposób bezpośredni lub pośredni, korzyści

finansowej lub innej korzyści materialnej ”. 8 W polskim prawodawstwie brakuje dziś

definicji, która jednoznacznie określałaby pojęcie przestępczości zorganizowanej.

Krótka charakterystyka form przestępczości zorganizowanej

Przestępczość jest zjawiskiem, które ulega ciągłym przeobrażeniom. Szcze-

gólną dynamikę przestępstw z udziałem przedstawicieli grup zorganizowanych

3 W . Kowalski: Korupcja w Służbie więziennej w świetle doświadczeń lat 1995-2004 . „Przegląd W ięzien-

nictwa Polskiego” Nr43, Warszawa 2004, s. 24-58

4 G. B. Szczygieł: Wykonywanie kary pozbawienia wolności wobec sprawców działających w zorgani-

zowanych grupach (kilka uwag na tle art. 88 kkw). W : W. Ambrozik, H. Machel, P. Stępniak (red.) Mi-

sja Służby Więziennej a jej zadania wobec aktualnej polityki karnej i oczekiwań społecznych. IV Polski

Kongres Penitencjarny. Poznań-Gdańsk-W arszawa 2008, s. 183 i n.

5 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88 poz. 553)

6 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90 poz. 557)

7 Ibidem

8 www.republika.pl/przesttepczosczorganizowana/pojecie.htm(pobrano20.02.2009

603

widać w takich obszarach jak przestępczość z użyciem przemocy, przestępczość

przeciwko mieniu, fałszerstwo pieniędzy, papierów wartościowych, nielegalny obrót

bronią, przestępczość gospodarcza, celna i dewizowa, nielegalny obrót narkoty-

kami, przestępczość związana z seks biznesem . 9 R óżnorodną formę również przy-

bierają grupy przestępcze. Mogą mieć formę grup o charakterze gangów o niewiel-

kim zasięgu działania, znacznych liczebnie, kierowanych przez jedną osobę, bru-

talnych, z poczuciem silnej solidarności, hermetycznych wewnętrznie, zorganizo-

wanych do popełnienia zaledwie kilku przestępstw, często przez osoby uprzednio

karane.

Inną formę mają grupy o charakterze pseudomafijnym, liczące nawet do kilku-

set członków, kierowane przez jedną lub kilka osób, o jasno określonym, hierar-

chicznym sposobie podporządkowania i stosownym do tego podziale zysków po-

chodzących z popełnionych przestępstw. Grupy te często podzielone są na kilka

wyspecjalizowanych podgrup, zajmujących się przemytem, handlem narkotykami,

haraczami. Przywódcy tych grup wymuszają posłuch wśród członków przy pomocy

swojego „oddziału przybocznego”, który może wykonywać zabójstwa na zlecenie.

Grupy te są niezwykle ekspansywne zarówno terytorialnie, jak i pod względem

różnorodności działań przestępczych. Cechą szczególną tych organizacji jest dą-

żenie do legalizacji działalności przestępczej, poprzez kontakty z przedstawicielami

świata biznesu, polityki, samorządu.

Otwarcie granic stworzyło szansę na rozwój grup o charakterze narodowo-

ściowym, które powstały często na gruncie powiązań rodzinnych. Są one ściśle

zhierarchizowane, ich działalność ukierunkowana jest na współplemieńców, po-

krzywdzeni są tej samej narodowości. Większość spośród tych grup wywodzi się

z krajów byłego Związku Radzieckiego, są one hermetyczne i brutalne w działaniu.

Najmniej dostrzegalne są grupy „białych kołnierzyków”, zajmujące się głównie

przestępczością gospodarczą. Często przestępcza działalność tych grup, pomimo

szerokiego zakresu form, ponadnarodowych struktur, nie jest postrzegana jako

zagrożenie, choć zawsze wykorzystuje ona wzajemne powiązania na styku polityki,

gospodarki, świata przestępczego. 10 O pisane pokrótce grupy przestępcze są nie-

zwykle dynamiczne pod względem rozwoju, bezwzględne w swych przestępczych

działaniach. Zatrudniają osoby, które lokują za nie pieniądze. Mają swoich dorad-

ców finansowych i podatkowych. Należy przypuszczać, że będą coraz bardziej

angażować się w legalne biznesy, polować na dotacje i subwencje unijne, podej-

mować próby wejścia w przedsięwzięcia partnerstwa publiczno-prywatnego. Kry-

zys będzie im sprzyjać, bo ludzie mniej będą przyglądać się, skąd pochodzą pie-

niądze wyłożone przez inwestora. W latach 1989-2005 nastąpił w Polsce ponad

dwukrotny wzrost przestępczości, przy czym szczególną wymowę ma to w przy-

padku np. przestępstw związanych z narkotykami, które są domeną grup przestęp-

czości zorganizowanej, gdzie wzrost w omawianym okresie był ponad piętnasto-

krotny . 11 C zęść z tych grup korzystała w ostatnim czasie z koniunktury gospodar-

czej w Unii co mogą ilustrować dane porównawcze Centralnego Biura Śledczego

9 W. Mocarski, J. Szafrański, J. Świerczewski: Kryminologia wobec współczesnej przestępczości .

W: B. Hołyst, S. Redo (red.): Problemy więziennictwa u progu XXI wieku . Warszawa 1996, s. 283-289

10 A. Kassyk: Zwalczanie zorganizowanych grup przestępczych . W: Przestępczość zorganizowana-

nowe wyzwania dla Służby Więziennej . Popowo 2002, s. 32-33

11 M. Kusiak: Służba Więzienna wobec przestępczości zorganizowanej . „Przegląd W ięziennictwa Pol-

skiego” Nr 56-57, W arszawa 2007, s. 133-166

604

Komendy Głównej Policji, które w ramach prowadzonych spraw operacyjnych

i procesowych w latach 2005 oraz 2006 objęło zainteresowaniem (dane zawarte w

nawiasach odnoszą się do roku 2005): 2 644 (3 377) osoby działające w 246 (296)

grupach przestępczych, w tym: w 217 (258) grupach polskich, w 28 (38) - między-

narodowych, 1 (0) - grupie rosyjskojęzycznej. Jak szacują autorzy opracowania

Polskie grupy przestępcze kierowane są przez 226 (321) zidentyfikowanych lide-

rów, grupy międzynarodowe - 29 (51), rosyjskojęzyczne - 1 (0). Łączna liczba lide-

rów pozostających w zainteresowaniu C.B.Ś. na dzień 31 grudnia 2006 r. wynosiła

– 256 (37 2). 12

Osadzeni z zorganizowanych grup w jednostkach penitencjarnych

Współczesna myśl resocjalizacyjna poszukuje wyjaśnienia nieprzystosowania

społecznego tworząc różne koncepcje, które usiłują również budować spójne sys-

temy pomocy takim osobom. 13 S ystematyczny wzrost przestępczości obliguje

ustawodawców i organa wymiaru sprawiedliwości do poszukiwania skuteczniej-

szych środków jej przeciwdziałania. W katalogu tych środków od wielu wieków

szczególne miejsce zajmuje kara pozbawienia wolności. W ciągu wieków powsta-

wały różne koncepcje jej wykonywania. Spełniać miała również wiele funkcji, głow-

nie ze względu na jej szczególną dolegliwość. Dziś wśród zadań jakie wypełniać

ma ta forma kary kryminalnej wymienić należy funkcję eliminacyjną, czyli uniemoż-

liwienie popełniania nowych przestępstw, funkcję odstraszającą, czyli wskazanie

granicy między zachowaniem społecznie akceptowanym, a aspołecznym, funkcję

poprawczą, czyli resocjalizację. 14 Jest wprawdzie wiele głosów krytycznych, wska-

zujących na brak efektywności szeroko stosowanej penalizacji . 15 B iorąc jednakże

pod uwagę społeczne poczucie sprawiedliwości, a także formy przestępczości o

znacznym zagrożeniu dla społeczeństwa, w tym przestępczość zorganizowaną, ta

forma kary będzie długo jeszcze istotną częścią systemu karnego. Szczególnie, że

badania wykazały, iż wymierzona przywódcy długoterminowa kara pozbawienia

wolności powoduje problemy w grupie przestępczej, co może prowadzić do jej

wewnętrznych pęknięć i destabilizacji . 16 A nalizując pod kątem przekroju hierar-

chicznego osadzonych z grup zorganizowanej przestępczości, w polskich więzie-

niach przebywa duża grupa- 23%, osób o wysokiej pozycji w tych grupach, są to

przywódcy, kadra kierownicza, specjaliści. Pozostali to żołnierze i współpracujący

pospolici przestępcy, którzy albo ściśle identyfikują się z grupą, albo działają na jej

obrzeżu. Według badań osadzonych niezwiązanych z przestępczością zorganizo-

waną przewyższają oni poziomem intelektualnym, a ponad 60% z nich nie przeby-

wało nigdy wcześniej w izolacji penitencjarnej. 17 Mając na uwadze konieczność

skutecznej neutralizacji grup zorganizowanej przestępczości, w warunkach jed-

nostki penitencjarnej najistotniejszym elementem jest właściwa izolacja tej kategorii

przestępców, gdyż pozbawieni wolności przywódcy gangów nadal starają się kie-

rować działaniami swoich gru p. 18 D uża liczba tymczasowo aresztowanych pozosta-

12 http://przestepczosczorganizowana.republika.pl/wskazniki (pobrano 25.02.2009)

13 M. Konopczyński: Metody twórczej resocjalizacji. Warszawa 2006, s. 19-136

14 M. Ciosek, op. cit., s. 318 i nast.

15 B. Hołyst: Bariery resocjalizacji penalnej. W: B. Hołyst (red): Problemy współczesnej penitencjarystyki

w Polsce . W arszawa 1984, s. 28 i nast.

16 A. Kassyk, op. cit ., s . 33

17 M. Kusiak, op. cit. , s.133-166

18 H. Misztal: Postępowanie z więźniami niebezpiecznymi . Kalisz 2000, s. 92 i nast.

605

jących ze sobą w związkach przestępczych sprawia, że choćby realizacja precy-

zyjnie określonej w przepisach izolacji wspólników, w konkretnych warunkach ar-

chitektonicznych polskich aresztów, jest bliska fikcji. Skazani z grup zorganizowa-

nych dysponują znacznymi sumami pieniędzy, co wysoko ich stawia w hierarchii

więziennej. Mogą kupować przychylność innych osadzonych. Przez nich usiłują

wpływać na świadków również przebywających w areszcie. Bywa, że inspirują

zbiorowe wystąpienia, w których sami nie biorą udziału. Siłą tych osadzonych są

mocne więzi z grupą, której regułom są nadal podporządkowani, ich głównym na-

rzędziem do rozszczelnienia więziennej izolacji są pieniądz e. 19 Skazani ci stosują

różne formy oddziaływania na funkcjonariuszy i pracowników więziennictwa,

a w najbardziej skrajnych przypadkach na ich rodziny. Do najczęściej spotykanych

form należą: korupcja, szantaż, zastraszanie. Szczególnie narażeni są funkcjona-

riusze pracujący w bezpośrednim kontakcie ze skazanymi: oddziałowi, wychowaw-

cy, służba zdrowia . 20 P odobnie wygląda sytuacja w dziedzinie bezpieczeństwa

jednostek. Telefony komórkowe, środki odurzające, substancje psychotropowe,

choć brak często dowodów na to, to jednak należy przypuszczać z dużą dozą

prawdopodobieństwa, że ich przemyt do więzień ma związek z działalnością grup

zorganizowanych. Mając zaś na uwadze wspominaną wcześniej pozycję tych osa-

dzonych wśród innych skazanych, należy zwrócić uwagę na rosnącą liczbę wy-

padków nadzwyczajnych, w tym napaści na funkcjonariuszy . 21 N ależy przy tym

pamiętać, że nie wszyscy członkowie grup przestępczości zorganizowanej są

w więzieniach rozpoznani, szwankuje często przepływ informacji, pomiędzy orga-

nami ścigania a Służbą Więzienną. Przyjąć, zatem można, że istnieje tzw. ciemna

liczba członków grup przestępczych w więzieniach . 22 Zapewnieniu wysokiego po-

ziomu ochrony sprzyja dobra współpraca Służby Więziennej z policją, prokuraturą

i sądami. Wymiana informacji pomaga we właściwym zakwalifikowaniu osadzone-

go do odpowiedniej kategorii i uświadamia, z jakiego rodzaju przestępcą mamy do

czynienia.

Fundamentem polskiego systemu penitencjarnego jest Kodeks karny wyko-

nawczy. 23 Stanowi on, że karę pozbawienia wolności wykonuje się w zakładach

karnych dla młodocianych, dla odbywających karę po raz pierwszy, dla recydywi-

stów penitencjarnych, dla odbywających karę aresztu wojskowego . 24 N atomiast

zakłady te mogą być organizowane jako: zakłady karne typu zamkniętego, pół-

otwartego, otwartego . 25 K odeks karny wykonawczy wyodrębnia formalnie piętna-

ście kategorii osadzonych, powstałych w wyniku klasyfikacji dokonywanej według

kryteriów wymienionych w art. 82.§ 2. K.k.w. 26 J edną z nich są skazani określeni

w art.88. § 3. : Skazanego stwarzającego poważne zagrożenie społeczne albo po-

ważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu osadza się w zakładzie karnym

typu zamkniętego w warunkach zapewniających wzmożoną ochronę społeczeń-

19 E. Zakrzewska: Co Pan na to? „Forum Penitencjarne” 2000, Nr 11, s. 8-9

20 M. Kusiak, op. cit., s. 133-166

21 Ibidem

22 Ibidem

23 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90 poz. 557)

24 Ibidem, art.69

25 Ibidem, art.70

26 J. Szałański: Kategorie klasyfikacyjne i zróżnicowanie osobowościowe skazanych jako wyznaczniki

celów i programów resocjalizacji penitencjarnej . W: B. Urban, J.M. Stanik (red. nauk.): Resocjalizacja .

Warszawa 2008, s. 361 i nast.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: