Własność_intelektualna_.doc

Tytuł pakietu:              Własność intelektualna (ochrona i rodzaje praw)

Grupa tematyczna:                            Innowacyjność

Autor pakietu:               ConsulTriX Krystyna Górak

Data opracowania:              20/11/2007

1.     Własność intelektualna a kapitał intelektualny

Obserwacja rynku wskazuje na zjawisko malejącego znaczenia zasobów (czynników) materialnych w budowaniu wartości firmy. Czynnikiem, którego udział ma coraz większe znaczenie, jest umiejętność wykorzystywania zasobów niematerialnych, czyli kapitału intelektualnego.

Kapitał intelektualny definiowany jest bardzo różnie. Najwięcej zwolenników ma podejście szwedzkiej firmy Skandia, uznanej za prekursora zarządzania kapitałem intelektualnym, ponieważ w raporcie finansowym w roku 1994 jako pierwsza firma na świecie przedstawiła również załącznik dotyczący kapitału intelektualnego [1]. Według modelu Skandii na kapitał intelektualny składa się kapitał ludzki i kapitał strukturalny (Rysunek 1.1). Kapitał ludzki to ta część niematerialnych wartości, która nie jest własnością przedsiębiorstwa. Pracownik, opuszczając miejsce pracy, zabiera te wartości ze sobą. Kapitał ludzki tworzy przede wszystkim wiedza pracowników, w tym wiedza „cicha”[1] (ang. tacit) oraz wiedza jawna chroniona prawem. Pozostałe elementy kapitału ludzkiego to umiejętności pracowników oraz podatność na tworzenie i wprowadzanie innowacji.

Rysunek 1.1 Składniki kapitału intelektualnego – model Skandii

Źródło: Kotarba W. (red.) „Ochrona wiedzy a kapitał intelektualny organizacji”, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006 [2].

Kapitał strukturalny jest własnością przedsiębiorstwa. Tworzą go: (1) wiedza organizacji, w tym wiedza utajniona (chroniona poprzez nieujawnianie do publicznej wiadomości), (2) kultura organizacyjna przedsiębiorstwa oraz (3) wiedza jawna chroniona prawem. Istotnym faktem jest obecność wiedzy chronionej prawem, zarówno w obszarze kapitału ludzkiego, jak i kapitału strukturalnego. Wiedza chroniona może być własnością pracownika, pracodawcy lub współwłasnością tych dwóch podmiotów. Uzupełnieniem wiedzy chronionej jest wiedza tzw. „wolna”- niczym i przed nikim niechroniona (Rysunek 1.2).

Wiedza chroniona prawem jest określana jako własność intelektualna.

Rysunek 1.2 Podział wiedzy według stopnia jej ochrony

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rutkowska-Brdulak A. „Własność intelektualna” w: „Jak wdrażać innowacje technologiczne w firmie – Poradnik dla przedsiębiorców”, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005 [3]

2.     Co to jest prawo własności intelektualnej?

Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO)[2] definiuje pojęcie własności intelektualnej (ang. intellectual property) jako zbiór praw odnoszących się w szczególności do:

·       dzieł literackich, artystycznych i naukowych,

·       interpretacji artystów, interpretatorów oraz wykonań artystów wykonawców,

·       fonogramów i programów radiowych i telewizyjnych,

·       wynalazków we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej,

·       odkryć naukowych,

·       wzorów przemysłowych,

·       znaków towarowych i usługowych,

·       nazw handlowych i oznaczeń handlowych,

·       ochrony przed nieuczciwą konkurencją.

Adaptując powyższą definicję do polskich uregulowań prawnych, pod pojęciem własności intelektualnej należy rozumieć prawa związane z działalnością intelektualną w dziedzinie literackiej, artystycznej, naukowej  i przemysłowej, obejmujące:

·       prawo autorskie i prawa pokrewne z prawami autorskimi,

·       prawa do baz danych,

·       prawo własności przemysłowej dotyczące: wynalazków, wzorów użytkowych i wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych.

3.     Ochrona prawna własności intelektualnej

Podstawowymi aktami polskiego prawa, regulującymi kwestie dotyczące własności intelektualnej, są:

·       w zakresie prawa własności artystycznej, naukowej i literackiej (prawa autorskiego) – Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.1994.24.83) oraz Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz.U.2001.128.1402);

·       w zakresie prawa własności przemysłowej – Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r Prawo własności przemysłowej (tekst jednolity - Dz.U.2003.119.117) oraz Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jednolity – Dz.U.2003.153.1503).

            Prawo autorskie i prawa pokrewne, prawa do baz danych

Zgodnie z art.1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia – czyli utwór (dzieło). Utwór jest dobrem niematerialnym, w odróżnieniu od przedmiotu materialnego, jakim jest nośnik, służący utrwaleniu utworu. Do przedmiotów  prawa autorskiego Ustawa zalicza w szczególności utwory:

·      wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),

·      plastyczne,

·      fotograficzne,

·      lutnicze,

·      wzornictwa przemysłowego,

·      architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,

·      muzyczne i słowno-muzyczne,

·      sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne, i pantomimiczne,

·      audiowizualne

Według art.2 Ustawy o ochronie baz danych, baza danych oznacza zbiór danych lub jakichkolwiek innych materiałów i elementów gromadzonych według określonej systematyki lub metody, indywidualnie dostępnych w jakikolwiek sposób, w tym środkami elektronicznymi, wymagający istotnego, co do jakości lub ilości, nakładu inwestycyjnego w celu sporządzenia, weryfikacji lub prezentacji jego zawartości.

Zgodnie z art.8 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych prawo autorskie przysługuje twórcy, którym może być wyłącznie osoba fizyczna, co wynika z samej natury procesu twórczego, bez względu na fakt, czy ta osoba posiada pełną, czy ograniczoną zdolność do czynności prawnych lub nawet jest jej pozbawiona (np. z powodu wieku lub ubezwłasnowolnienia) [2]. Dopóki twórca nie ujawnił swojego nazwiska, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku – właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wyróżnia autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. Autorskie prawa osobiste to rodzaj szczególnej więzi, niezbywalnej i nie podlegającej zrzeczeniu się, łączącej twórcę z jego utworem a wyrażającej się w prawie do:

·       autorstwa utworu,

·       oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,

·       nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,

·       decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,

·       nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Autorskie prawa osobiste są chronione w nieograniczonym czasie.

Majątkowe prawa autorskie bazują na koncepcji prawa własności z kodeksu cywilnego. Podobnie jak właściciel rzeczy, twórca ma prawo do rozporządzania swoim utworem oraz prawo do korzystania z niego. Art. 17 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wymienia jeszcze prawo do pobierania wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Majątkowe prawa autorskie można przenieść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy: o przeniesienie autorskich praw majątkowych (cesja praw) oraz o korzystanie z utworu (licencja).

Zgodnie z art. 2 ust.1 pkt 4) Ustawy o ochronie baz danych producentem baz danych jest osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która ponosi ryzyko nakładu inwestycyjnego przy tworzeniu baz danych. Ustawa przyznaje producentowi prawo (wyłączne i zbywalne) pobierania danych i wtórnego ich wykorzystania w całości lub w istotnej części, co do jakości lub ilości.

            Prawo własności przemysłowej

Do przedmiotów własności przemysłowej zaliczane są:

1.    projekty wynalazcze, w tym

-     wynalazki (nowe w skali światowej rozwiązania, posiadające poziom wynalazczy i nadające się do przemysłowego stosowania),

-     wzory użytkowe (rozwiązania techniczne dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci, nowe w skali światowej i użyteczne),

-     wzory przemysłowe (nowe i oryginalne postaci wytworu, przejawiające się w szczególności w kształcie, właściwościach powierzchni, barwie, rysunku lub ornamencie, nadające się do wielokrotnego odtwarzania),

-     topografia układu scalonego (oryginalne rozwiązanie polegające na wyrażonym w dowolny sposób przestrzennym rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest aktywny oraz połączeń między nimi, przy czym pojęcie "układ scalony" oznacza warstwowy wytwór przestrzenny, utworzony w celu spełniania funkcji elektronicznych),

-     projekty racjonalizatorskie (każde rozwiązanie zgłoszone przedsiębiorcy przez twórcę, nadające się do wykorzystania, a nie będące wynalazkiem, wzorem użytkowym, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego).

2.    znaki towarowe (dowolnego rodzaju oznaczenia przedstawione w sposób graficzny lub dające się w ten sposób wyrazić, które mogą służyć do odróżniania w obrocie towarów lub usług określonego przedsiębiorstwa od towarów lub usług tego samego rodzaju innych przedsiębiorstw),

3.    oznaczenia geograficzne (oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu, kraju, identyfikujące towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim jego pochodzeniu geograficznemu),

4.    zwalczanie nieuczciwej konkurencji

Zgodnie z Ustawą o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji czynem nieuczciwej konkurencji jest każde działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta.

Prawa wyłączne[3] do wynalazków, wzorów i topografii przysługują:

·       zasadniczo - twórcom rozwiązań

·       wyjątkowo:

-      pracodawcy, gdy rozwiązanie zostało dokonane w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy,

-      zamawiającemu, gdy rozwiązanie zostało dokonane w wyniku realizacji umowy (o ile strony nie ustaliły inaczej),

-      podmiotowi określonemu w umowie, gdy rozwiązanie powstało w związku z wykonywaniem tej umowy.

·      Ogólną zasadą jest, że prawa wyłączne do własności przemysłowej są zbywalne i podlegają dziedziczeniu. Prawo wyłączne do znaku towarowego i oznaczenia geograficznego udzielane jest na rzecz zgłaszającego - przedsiębiorcy lub organizacji grupy przedsiębiorców.

Zagadnienia związane z ochroną własności intelektualnej przedstawione są szerzej w pakiecie  „System ochrony własności intelektualnej (w tym: ochrona patentowa oraz jak korzystać z usług rzecznika patentowego)”.

...