Przewóz materiałów niebezpiecznych.doc

                                                                                    SZKOŁA ASPIRANTÓW                                                                                                                             

                                                               PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ

                                                                                  W KRAKOWIE

Temat pracy zaliczeniowej z Taktyki działań ratowniczych :

Zagrożenia związane z przewożeniem materiałów niebezpiecznych. Postępowanie w razie zagrożenia.

                        Pracę wykonał:

                       str. kdt Szymon Jakubiec

   Z każdym rokiem zwiększa się ilość i asortyment przewożonych materiałów niebezpiecznych. Do przewozu tych materiałów w handlu międzynarodowym stosuje się coraz to nowe tworzywa i opakowania o konstrukcji nieznanej dotychczas w naszym kraju. Coraz częściej przewozi się w dużych ilościach gazy skroplone w zbiornikach „bezciśnieniowych” w stanie silnie oziębionym ale niedostatecznie zabezpieczonych przed wpływem tych gazów na zewnątrz w przypadku nagłego wzrostu temperatury lub uszkodzeń mechanicznych, podczas transportu.

   Przewóz materiałów niebezpiecznych odbywa się środkami transportu drogowego, kolejowego, wodnego i lotniczego.

   Do najczęstrzych przyczyn wycieku materiałów niebezpiecznych z transportowanych cystern i innych opakowań należy zaliczyć:

·       niedokładne zamknięcie lub uszkodzone włazy górne,

·       niedomknięcie zaworów,

·       nieszczelność zaworów,

·       zniszczone lub źle założone uszczelki i zaślepki na połączeniach,

·       pęknięcia walczaków cystern w czasie nieostrożnego przetaczania,

·       korozję nagrzewnic i armatury cystern,

·       przepełnienie cystern powyżej dopuszczalnych granic.

   Zdecydowana większość powstałych zagrożeń wynika z niedbalstwa i lekceważenia podstawowych zasad bezpieczeństwa przewozu materiałów niebezpiecznych przez pracowników napełniających cysterny i pojemniki, którzy nie kontrolują należycie szczelności zbiorników przed ich napełnieniem oraz stanu technicznego armatury.

   Transport drogowy realizowany jest w dwóch wariantach:

a) na trasach długich dla zamówień jednorazowych, mniejszych od pojemności kolejowych  (max. do 40 ton),

b) na trasach krótkich w obrocie hurtowym i jednostkowym do po szczególnych odbiorców.

   Transport materiałów niebezpiecznych prowadzony jest poprzez:

- opakowania jednostkowe ( butle, małe zbiorniki, beczki, paczki, balony ) na samochodach dostawczych i ciężarowych ( max. do kilkunastu ton )

- opakowania masowe – autocysterny o średniej pojemności ok. 30 m3.

   Do najczęściej występujących nieprawidłowości  i braków przy przewozie drogowym materiałów niebezpiecznych w tym butli z gazami sprężonymi, skroplonymi pod ciśnieniem należy zaliczyć:

·       niewłaściwe zabezpieczenie przed uszkodzeniami mechanicznymi i ewentualnym wybuchem podczas transportu,

·          brak należytych zabezpieczeń burt przed otwarciem skrzyni w czasie jazdy,

·          ładowanie butli w skrzyniach powyżej wysokości dopuszczalnej,

·          brak należytego wyposażenia pojazdu w sprzęt i materiały niezbędne do naprawy uszkodzonych w czasie transportu opakowań lub pojazdów,

·          brak wyposażenia w sprzęt ochrony osobistej i odzież ochronną dla pracowników biorących udział w przewozie materiałów niebezpiecznych,

·          brak instrukcji określających zasady postępowania w razie wypadku lub awarii,

·          nieszczelność cystern czy butli.

   W Polsce zarejestrowanych jest ok. 6.000 autocystern do przewozu płynnych materiałów niebezpiecznych. 5.700 autocystern dopuszczonych jest do ruchu przez kolejowy dozór techniczny. Szacuje się roczny przewóz na około 1 mln kursów.

   Dla dowozu benzyny do stacji paliw na terenie województw ( miast ) ustalone są stałe trasy przejazdu. Dla innych przewozów obowiązuje ich zgłoszenie do policji, która ewentualnie ustala dodatkowe warunki.

zagrożeniu środowiska toksycznymi materiałami przemysłowymi           ( amoniak, cyjanowodór, dwusiarczek węgla, siarkowodór, dwutlenek siarki, tlenek etylenu ) decyduje między innymi:

- przebieg głównych tras przewozu,

- usytuowanie tras przewozu toksycznych środków przemysłowych /TSP/ w stosunku do dużych miast i obszarów o największy zaludnieniu.

   Najwięcej TSP przewozi się drogami kolejowymi jednak drogi kołowe odgrywają także ważną rolę w transporcie tych materiałów. Skalę zagrożenia obrazować może fakt, iż w ciągu doby tylko na obszarze woj. wrocławskiego bez odpowiedniej koordynacji i kontroli dokonywanych przewozów przemieszcza się ok. 40 pojazdów przewożących od 5-20 ton substancji. Podobna sytuacja istnieje w innych województwach. W transporcie materiałów niebezpiecznych podstawowym problemem jest brak obiegu informacji o trasach i czasie przewozu ładunków niebezpiecznych.

Trasy, na których istnieje największe obciążenie przewozami materiałów niebezpiecznych, a tym samym najbardziej zagrożone to:

- Brzeg Dolny do Szczecina, Gdyni, Warszawy, Płocka, Tarnowa            ( głównie chlor )

- Włocławek do Szczecina, Gdyni, Katowic, Białegostoku, Medyki        ( głównie chlor, amoniak )

- Tarnów do Wrocławia, Poznania, Warszawy, Łodzi, Bydgoszczy         ( głównie amoniak )

- Bydgoszcz do Tarnowa, Gdyni, Białegostoku ( głównie chlor )

- Płock do Brzegu Dolnego, Wrocławia, Tarnowa, Gdańska ( głównie tlenek etylenu, gazy    płynne ).

   Do najczęściej przewożonych materiałów chemicznych ( w tym niebezpiecznych ) należą:

- środki ochrony roślin (Barwinek, Chałupki, Olszyna )

- produkty ropopochodne ( Barwinek, Olszyna, Dorohusk )

- ciekły etylen ( Kudowa )

- baz płynny ( Ogrodniki ).

   Katastrofy drogowe przy transporcie materiałów niebezpiecznych w 1993 roku:

- na terenie 6 województw miały miejsce awarie i katastrofy drogowe połączone z wyciekiem kwasów – ogółem 7 zdarzeń;

- na terenie 5 województw miały miejsce awarie i katastrofy drogowe z różnymi chemikaliami o stanie płynnym i stałym – ogółem  6 zdarzeń;

- na terenie 23 województw miały miejsce awarie i katastrofy drogowe autocystern przewożących paliwa – ogółem 36 zdarzeń.

   Wyżej wymienione zdarzenia obejmowały zagrażenie wyciekiem od kilkudziesięciu litrów do maksymalnie 20 Mg – łącznie wyciekło ok. 200 ton.

  Informacje o rodzaju niebezpieczeństwa stwarzanego przez substancje zostały określone w umowie europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu towarów niebezpiecznych, zwanych w skrócie:

- RID - transport kolejowy,

- ADR – transport drogowy,

- IMCO  - Code – transport morski.

   Umowa ta została przyjęta  i ratyfikowana przez Polskę w 1975 roku. W ten sposób Polska zobowiązała się wobec ONZ do jej całkowitego przestrzegania w czasie wykonywania przewozu materiałów niebezpiecznych, a w szczególności na terytorium państw będących stroną tej umowy. Merytoryczne przepisy tej umowy zawarte są w załącznikach A i B.

   Załącznik A zawiera klasyfikację materiałów niebezpiecznych, wykaz materiałów w poszczególnych klasach, warunki opakowania, oznakowania tych materiałów oraz warunki badań znakowania opakowań.

   Załącznik B zawiera warunki techniczne pojazdów ( w tym cystern ). warunki ich oznakowania i dodatkowego wyposażenia, zakazy ładowania razem niektórych materiałów, wymagania dla kierowców i konwojentów przewożących materiały, warunki przewozu oraz wykaz materiałów zaopatrzonych w numery rozpoznawcze umieszczane na odblaskowych tablicach pomarańczowych jako oznakowanie pojazdów – cystern z takimi materiałami.

   Materiały niebezpieczne dzieli się, ze względu na rodzaj zagrożenia na następujące klasy:

·       klasa 1a - materiały i przedmioty wybuchowe,

·       klasa 1b - przedmioty wypełnione materiałami wybuchowymi,

·       klasa 1c - materiały zapalające, ognie sztuczne i podobne materiały,

·       klasa 2 - gazy sprężone, skroplone lub rozpuszczone pod ciśnieniem,

·       klasa 3 - materiały ciekłe zapalne,

·       klasa 4.1 - materiały stałe zapalne,

·       klasa 4.2 - materiały samo zapalne,

·       klasa 4.3 - materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy zapalne,

·       klasa 5.1 - materiały utleniające, podtrzymujące palenie,

·       klasa 5.2 - nadtlenki organiczne,

·       klasa 6.1 - materiały trujące,

·       klasa 6.2 - materiały budzące odrazę albo zaraźliwe,

·       klasa 7 - materiały promieniotwórcze,

·       klasa 8 - materiały żrące.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministrów Komunikacji i Spraw Wewnętrznych z dnia 2 grudnia 1983 r. w sprawie warunków i kontroli przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych:

- kierowca przewożący materiały niebezpieczne musi być zaopatrzony w specjalne zaświadczenie stwierdzające, że z wynikiem pozytywnym odbył kurs dokształcający na przewóz materiałów określonej klasy; zaświadczenie takie ma ważność 5 lat; uczestnikiem kursu dokształcającego może być ten kierowca, który posiada ca najmniej 2 lata praktyki zawodowej w kierowaniu danym rodzajem pojazdu.

- pojazd przewożący materiały niebezpieczne musi być zaopatrzony w zaświadczenie stwierdzające, że jest on przygotowany do takiego przewozu; zaświadczenie ma prawo wydać tylko stacja kontroli pojazdów, wyznaczona przez właściwy wydział komunikacji stopnia wojewódzkiego  do takich badań, a diagnosta takiej stacji musi przejść z wynikiem dodatnim specjalne przeszkolenie w tym zakresie; ważność zaświadczenia wynosi rok, a tym samym w/w pojazdy objęte są specjalnym badaniem co roku,

- przewoźnik jest obowiązany zaopatrzyć kierowcę przed rozpoczęciem przewozu materiału niebezpiecznego w instrukcję bezpieczeństwa określającą nazwę przewożonego materiału, jego właściwości fizyczne i chemiczne, sposób postępowania kierowcy w razie zagrożenia (wypadku) oraz numery telefonów jednostek ratownictwa chemicznego, wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych i komend wojewódzkich straży pożarnych,

- przewoźnik jest obowiązany zawiadomić właściwy wojewódzki urząd spraw wewnętrznych co najmniej na 5 dni przed rozpoczęciem przewozu materiałów szczególnie niebezpiecznych ( np. amoniaku, chloru ); w odniesieniu do przewozu dużych źródeł promieniowania i materiałów rozszczepialnych klasy 7 przewoźnik jest obowiązany zawiadomić również Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej; po otrzymaniu takiego zawiadomienia wojewódzki urząd spraw wewnętrznych może ograniczyć w/w przewóz w zakresie trasy i daty przewozu, pilotowania itp.

- kierowca pojazdu samochodowego jest obowiązany zatrzymać taki pojazd przed każdym przejazdem kolejowym, jeżeli przewozi materiały wybuchowe klasy 1a lub w cysternach materiały zaopatrzone w numery rozpoznawcze,

- właściwą władzę, o której mowa w załącznikach A i B ADR są np. do spraw badań materiałów wybuchowych, zapalnych, trujących itp., opakowań tych materiałów, ich badań i oznakowania – Minister Przemysłu, a do spraw badań opakowań materiałów promieniotwórczych – Prezes Państwowej Agencji Atomistyki,

- cysterna przeznaczona do przewozu materiału niebezpiecznego odpowiada za prawidłowe opakowanie i oznakowanie materiału nadawanego do przewozu.

Wykaz materiałów szczególnie niebezpiecznych.

   Transport materiałów niebezpiecznych obejmuje zarówno przewóz, jak i załadunek, wyładunek, przeładunek oraz składowanie substancji o charakterze toksycznym i wybuchowym.

   Katastrofy i awarie powstałe podczas transportu są szczególnie niebezpieczne dla otoczenia. Związane z nimi zagrożenia toksyczne, wybuchowe czy promieniotwórcze mogą bowiem mieć charakter powszechny, prowadzący do bezpośredniego zagrożenia życia wielu osób, konieczności natychmiastowej ewakuacji, skażenia i degradacji środowiska naturalnego oraz poważnych strat materialnych. Wystarczy wspomnieć, że 10 ton amoniaku (zawartość jednej komory w autocysternie) po całkowitym rozrzedzeniu w powietrzu może spowodować śmiertelne skażenie w promieniu około 300m, zaś 25 ton chloru (1 cysterna wagonowa) przy prędkości wiatru do 2 m/sek może wytworzyć skażenie na obszarze około 120 km2, w tym śmiertelne na około 5 km2.

   Występowanie znacznej liczby awarii było impulsem do przeprowadzenia przez NIK kontroli organizacji przewozów materiałów niebezpiecznych transportem drogowym i kolejowym. Kontrolę zakończono w 1996r. Jej wyniki wskazywały na wysoce niekorzystny stan organizacji przewozów. Wyniki kontroli wskazują  na występowanie licznych uchybień w zakresie przewozów materiałów niebezpiecznych transportem samochodowym. Dotyczy to zarówno czynności załadunkowych, jak i czynności związanych z samym przewozem.

   W przybliżeniu co drugi ze skontrolowanych pojazdów używanych do przewozu materiałów niebezpiecznych nie posiadał niezbędnego wyposażenia i oznakowania, niewłaściwy był jego stan techniczny lub kierowcy tych pojazdów nie posiadali wymaganych uprawnień. Kontrola wykazała eksploatowanie pojazdów, które w ogóle nie zostały poddane specjalnym badaniom technicznym przed dopuszczeniem ich do przewozu materiałów niebezpiecznych. Badań tych nie posiadał co 10 pojazd.

   Stwierdzone nieprawidłowości naruszają przepisy umowy europejskiej dotyczące międzynarodowego przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych (ADR), jak i przepisy rozporządzenia Ministrów: Komunikacji i Spraw Wewnętrznych z dnia 2 grudnia 1983r. w sprawie warunków i kontroli przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych.

   Kontrola wykazała fakty zatrudnienia na stanowiskach związanych z organizacją przewozów materiałów niebezpiecznych osób bez wymaganych kwalifikacji. Wymaganych zaświadczeń kwalifikacyjnych nie posiadali zarówno pracownicy bezpośrednio zatrudnieni przy przewozach, jak i ich zwierzchnicy.

   Istotny wpływ na bezpieczeństwo przewozów miało także nienależyte wykonywanie przez wojewodów obowiązków w zakresie nadzoru nad badaniem stanu technicznego pojazdów samochodowych i szkoleniem kierowców. W wielu przypadkach wojewodowie nie dokonywali corocznych kontroli stacji upoważnionych do badania pojazdów używanych do przewozu materiałów niebezpiecznych. Nie odosobnione były przypadki braku takich kontroli nawet przez kilka kolejnych lat. Kontrole, które były przeprowadzone, nie były dostatecznie wnikliwe. Nie zwracano między innymi uwagi na wyposażenie stacji w urządzenia do badań parametrów tak istotnych dla bezpieczeństwa, jak ciśnienie w ogumieniu czy sprawność układu hamulcowego. Tolerowano przy tym używanie do tych badań urządzeń nie uwierzytelnionych.

   Nie wszyscy wojewodowie dopełniali obowiązku wyznaczania terminów i trasy przewozu materiałów niebezpiecznych. Stwierdzono także przypadki wyznaczania terminów i tras na czas największego nasilenia ruchu drogowego.

   Ustalenia kontroli wykazały nierzetelne wykonywanie badań technicznych przez stacje kontroli pojazdów. W wyniku tego niezgodnie z przepisami ADR określano rodzaj zezwolenia, umożliwiano przewóz autocysternami, które nie zostały dopuszczone do ruchu przez dozór techniczny, wydawano zaświadczenia dopuszczające pojazdy do ruchu drogowego bez oglądania pojazdów.

   Nienależycie prowadzono szkolenia kierowców w zakresie przewozu materiałów niebezpiecznych. Dotyczyło to w szczególności nie realizowania pełnego programu szkoleniowego i wydawania kierowcom zaświadczeń uprawniających do przewozu materiałów niebezpiecznych według klas, które nie były przedmiotem kursu. Prowadziło to do powierzania przewozu materiałów niebezpiecznych nie doszkolonym kierowcom.

   Poważne nieprawidłowości uja...