SOFIŚCI- geneza, przedstawiciele, znaczenie
Pierwotne znaczenie terminu „sofista” to – mędrzec, znawca wiedzy.
Na negatywny wizerunek sofisty wpłynął Platon nazywając go „ kupcem handlującym naukami dla duszy…, zapaśnikiem w dziedzinie walki na słowa”. Zaś Arystoteles podkreślał jego ”mądrość pozorną”. W oczach opinii publicznej sofiści jawili się jako burzyciele tradycyjnych wartości, niszczyciele moralności.
Dopiero w XIX w. podjęto badania nad właściwą oceną ich dorobku. Doceniono ich kulturotwórczą rolę (Hegel), zwrócono uwagę, że przyczynili się do zmiany przedmiotu badań, metody i celu.
Cel: nauczanie, przygotowanie do życia publicznego. Udział we władzy oparli na wiedzy, a nie na urodzeniu, stąd chcieli być rozdawcami wiedzy, a nie tylko jej bezinteresownymi badaczami (G.Reale).
Przedmiot zainteresowań: człowiek-jego mowa i działanie, wspólnota, władza. Dziedziny: etyka, polityka, retoryka, język, sztuka, religia, wszystko to, co nazywamy dzisiaj kulturą humanistyczną
Metoda: filozofowie przyrody stosowali metodę dedukcyjną, sofiści przeważnie- metodę empiryczno - indukcyjną
GENEZA
- wyczerpanie się filozofii przyrody
- odpowiedź na potrzeby społeczeństwa V w. p.n.e. ,które przeobrażało się w kierunku demokratycznym
- kryzys wartości arystokratycznych
_ handel, podróże, napływ metojków do miast
PRZEDSTAWICIELE:
PROTAGORAS, GORGIASZ, PRODIKOS, HIPPIASZ, ANTYFONT, KRITIASZ, KALLIKLES, TRAZYMACH.
PROTAGORAS: PIERWSZY nadał sobie miano sofisty.
Podstawowa myśl: człowiek jest miarą wszystkich rzeczy. Nie istnieje absolutne kryterium odróżnienia prawdy od fałszu, kryterium jest względne i jest nim jednostkowy człowiek(relatywizm)
O każdej sprawie mogą być wypowiedziane 2 sprzeczne sądy ( za i przeciw-antylogie). Nauczał więc, sposobów uzyskiwania przewagi w dyskusji.
Dobrem i złem jest odpowiednio to, co użyteczne i to, co szkodliwe(utylitaryzm).
Z traktatu „ O bogach” zachowało się zdanie:
„O bogach nie mogę wiedzieć, ani , że istnieją , ani że nie istnieją: wiele jest bowiem przeszkód na drodze do zdobycia takiej wiedzy, że wymienię niejasność samej rzeczy i krótkość ludzkiego żywota”.
GORGIASZ
Jego dzieło O naturze albo o niebycie będące odwróceniem tytułu dzieła Melissosa jest manifestem starożytnego nihilizmu.
Gorgiasz głosi 3 główne tezy:
1. nie istnieje byt
2. gdyby nawet byt istniał, nie mógłby być poznany
3. gdyby nawet mógłby być poznany, nie mógłby być wyrażony.
Uzasadnienie:
Ad 1.Wyniki rozważań filozofów przyrody znoszą się wzajemnie, dowodząc niemożliwości samego bytu.
Ad 2. Odwraca tezę Parmenidesa o związku myśli z bytem. Są takie pomyślane przedmioty, które nie istnieją, więc myśl nie jest myślą o bycie. Nie-byt można pomyśleć (np. można pomyśleć Chimerę)
Ad 3. Słowo oznacza tylko siebie; „ kto mówi, ten mówi, ale nie wypowiada koloru, dźwięku”
Konkluzja: Byt, myśl, słowo nie są związane. Słowo uzyskało autonomię. Może służyć do wykazania wszystkiego. Może sugerować, przekonywać nie odwołując się do poznania prawdy. I te możliwości słowa wykorzystuje retoryka czyli sztuka przekonywania.
W Atenach w Vw.p.n.e. retoryka gwarantowała sukces temu, kto ją opanował. To wtedy polityka nazywano retorem.
„Sztuka sofistów jest większym dobrem niż inne sztuki: może ona nakłonić lud, senat, sędziów do wszystkiego, czego chce”.
Gorgiasz zwrócił też uwagę na poetycki aspekt słowa.
PRODIKOS z Keos
Odkrył jeszcze inny aspekt słowa: synonimikę czyli odcienie znaczeniowe słów. Wskazał na pożytek jako podstawę moralności i religii.
HIPPIASZ
Zgadzał się z innymi sofistami w kwestii celu czyli nauczania , wychowania do polityki, różnił się metodą jego osiągania. Nie antylogia, retoryka, synonimika lecz polimathia czyli wiedza encyklopedyczna jest najskuteczniejsza. W swoim dydaktycznym encyklopedyzmie przywiązywał wielką wagę do mnemotechniki(sztuki zapamiętywania), matematyki i nauk przyrodniczych.
Odróżnił i przeciwstawił sobie naturę (physis) i prawo (nomos). Natura łączy ludzi , prawo ich dzieli. Pojawia się rozróżnienie między prawem natury i prawem stanowionym. Prawa ludzkie są wynikiem umowy (konwencji). Skoro ludzie mają taką samą naturę, to różnice między obywatelami i państwami nie mają sensu (egalitaryzm, kosmopolityzm)
ANTYFONT
Zradykalizował przeciwieństwo między naturą i prawem. Naruszenie praw natury jest złem. Można łamać prawo pozytywne(stanowione),jeśli można czynić to bezkarnie.
KRITIASZ
Prawo wymyślili słabsi, którzy stanowią większość. Religia jest pomysłem silnej jednostki, która wymyśliła strach przed bogami po to, by powstrzymać złych i wymóc respektowanie praw.
KALLIKLES
Prawo jest ustanowione przez słabszych, aby bronić się przed mocniejszymi. „Tymczasem natura pokazuje, że sprawiedliwe jest, by jednostka silniejsza miała więcej. Niech więc mocny łamie prawo i ujarzmia słabszych, żądzom swoim puszcza wodze i nie powściąga ich.”
TRAZYMACH
Sprawiedliwe jest to, co leży w interesie silniejszego.
ZNACZENIE
-koncentracja zainteresowań na człowieku
- nowy stosunek do języka( agonizm mowy, język jako instrument władzy, retoryka i sztuka argumentacji)
-propagowanie postawy krytycznej, oświeceniowej
-głoszenie ideałów panhelleńskich.
SOKRATES (470 - 399p.n.e.)
Sam nie pisał, znamy go z dialogów Platona, wspomnień Ksenofonta, komedii Arystofanesa („Chmury”) i informacji uczniów tzw. sokratyków mniejszych oraz świadectw Arystotelesa.
Tematem jego rozważań jest człowiek, jego natura, a tej szukać należy w duszy. Celem duszy jest cnota (arete).
Cnota jest wiedzą. (pogląd taki nazywamy intelektualizmem etycznym)
„ Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe i być sprawiedliwym”.
Przeciwieństwem cnoty - wiedzy jest zło - niewiedza (ignorancja).
Sofiści, poeci, zwyczajni ludzie rozumieli cnotę jako coś opartego na obyczaju, zaś Sokrates opierał ją na poznaniu, na podstawach i uzasadnieniach rozumowych.
Do problematyki etycznej wprowadził następujące pojęcia: panowanie nad sobą utożsamiając je z wolnością, samowystarczalność (autarkia).
Sokrates nie uprawiał czynnej polityki, ale wg Platona „ był jedynym <prawdziwym politykiem>, jakiego miała Grecja”. „Dobrym politykiem jest ten, który podejmuje troskę o dusze ludzi”.
Metoda dialogiczna (metoda pytań i odpowiedzi).
Punktem wyjścia jest stwierdzenie własnej niewiedzy. W metodzie sokratejskiej są 2 składniki: elenktyczny i maieutyczny.
Elenktyka czyli zbijanie polegała na doprowadzeniu do absurdu: fałszywą tezę rozmówcy Sokrates przyjmował poważnie (przywdziewał maskę niewiedzy – ironia Sokratesa) i pytaniami doprowadzał go do sprzeczności z tym, co na początku głosił. Celem zbijania było oczyszczenie umysłu rozmówcy i demaskowanie jego pozornej wiedzy.
Maieutyka (sztuka położnicza)pomagała oczyszczonej i „brzemiennej” prawdą duszy urodzić prawdę.
W 399 p.n.e. oskarżono Sokratesa o nieuznawanie bogów publicznych
i demoralizację młodzieży i skazano na śmierć.
ARYSTOTELES
„Filozofię spraw ludzkich” stanowią etyka i polityka. Ta ostatnia zajmuje się państwem.
„ Państwo to nie przypadkowa zbieranina ludzi, ale wspólnota zdolna do samowystarczalności życia.”(Polityka, ks.VII )
Geneza państwa:
państwo należy do tworów natury. Poprzedza je rodzina i gmina wiejska. I chociaż państwo chronologicznie jest ostatnie, to ontolo- gicznie jest pierwsze, ponieważ jest całością, a całość wyprzedza części.
„Człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie, taki zaś, który z natury, a nie przez przypadek żyje poza państwem, jest albo nadludzką istotą albo nędznikiem”
Cel państwa:
„celem państwa jest zatem szczęśliwe życie, a reszta to środki do tego celu wiodące. Państwo jest zaś wspólnotą rodów i miejscowości dla doskonałego i samowystarczalnego bytowania. … Trzeba tedy przyjąć, że wspólnota państwowa ma na celu nie współżycie, lecz piękne uczynki”(Polityka ,ks.III )
Obywatel: ten, kto ma prawo udziału w sądach i zgromadzeniach ludowych, które ustanawiają prawa i rządzą państwem.
Ustroje:
Prawidłowe Nieprawidłowe
monarchia tyrania
arystokracja oligarchia
politeja (rządy obywateli) demokracja
Politeja: „mieszanina oligarchii i demokracji”. Ma zalety tych dwóch form, nie mając ich braków. Z oligarchii przejmuje wybór jako zasadę obsady urzędów, z demokracji zaś to, że nie uzależnia dostępu do urzędów od cenzusu majątkowego.
Najlepszy ustrój:
„Jasną też jest rzeczą, że również i wspólnota państwowa, która na średnim stanie się opiera, jest najlepsza, i że takie państwa mogą posiadać dobry ustrój, w których istnieje liczny stan średni, silniejszy bezwzględnie od obu pozostałych (biednych i bogatych - ZG) lub jeśli nie, to chociaż od jednego z nich” (Polityka,ks.IV)
Projekt idealnego państwa:
Dobre czyli szczęśliwe państwo powinno mieć mieszkańców w sam raz (nie za dużo i nie za mało), terytorium trudne do zdobycia, łatwe do obrony, dobrze położone w stosunku do morza i lądu. Idealny obywatel to akurat Grek, który jest twórczy i odważny w przeciwieństwie do Europejczyka (odważnego i mało bystrego) i Azjaty (bystrego i nie odważnego). Prawdziwy obywatel będzie zajmował się wojną, rządzeniem i kultem, w następującej kolejności: najpierw będzie wojownikiem, potem radnym i na końcu kapłanem. Państwo jest szczęśliwe wtedy, gdy obywatel jest cnotliwy. Ogromne znaczenie ma więc wychowanie.
Wychowanie
Same prawa nie wystarczą, trzeba też wychowywać obywateli odpowiednio do danego ustroju. Państwo musi zająć się jednakowym dla wszystkich wychowaniem. Należy wychowywać najpierw przez przyzwyczajenie, potem przez rozumowanie; ciało najpierw, potem umysł.
5
FOTOMEN