Berger Peter L. - Święty baldachim Elementy socjologicznej teorii religi.pdf

(1706 KB) Pobierz
PETER L. BERGER
ŚWIĘTY BALDACHIM
Elementy socjologicznej
teorii religii
Tłumaczył WŁODZIMIERZ KURDZIEL
Zakład Wydawniczy »NOMOS«
1
Spis treści
Irena Borowik
Socjologia religii Petera L. Bergera.......... 3
Przedmowa.......................... 17
I. Elementy systemowe
1. Religia i tworzenie świata................. 19
2. Religia i podtrzymanie świata............. 41
3. Problem teodycei..................... 61
4. Religia i alienacja..................... 85
II. Elementy historyczne
5. Proces sekularyzacji .................. 102
6. Sekularyzacja i problem wiarygodności............ 124
7. Sekularyzacja i problem legitymizacji............ 150
Dodatek I. Socjologiczne teorie religii............... 167
Dodatek II. Perspektywa socjologiczna i teologiczna ......... 171
2
Irena Borowik
SOCJOLOGIA RELIGII PETERA L. BERGERA
Peter Berger należy do grona najwybitniejszych współczesnych socjologów religii. Dzieje
się tak nie tylko dlatego, że opublikował ponad dwadzieścia pozycji z zakresu tej subdyscypliny, ale
przede wszystkim dlatego, że jego rozważania wpisane są w szerszą perspektywę teoretyczną, jaką
stanowi jego koncepcja społeczeństwa, ładu społecznego i zmian, jakie następują przy
przechodzeniu od społeczeństwa tradycyjnego do społeczeństwa modernistycznego. Samo
określenie religii i jej przemian wpisane jest w ten szerszy kontekst, i stanowi oryginalny wkład w
dziedzinę socjologii religii.
Berger jest inspirowany przez trzy główne nurty w socjologii: socjologię rozumiejącą Maxa
Webera, socjologię fenomenologiczną w ujęciu Alfreda Schutza oraz psychologię społeczną
George'a H. Meada. Trzeba także dodać, że cały czas rozważaniom Bergera dotyczącym religii
towarzyszy żywe zainteresowanie teologią, a nawet w pewnym stopniu identyfikowanie siebie jako
teologa. Swoje uprawianie socjologii sytuuje na gruncie socjologii wiedzy i socjologii
interpretatywnej.
1. TEORETYCZNE INSPIRACJE PETERA BERGERA I JEGO KONCEPCJA BADAŃ
SOCJOLOGICZNYCH
Z tradycji fenomenologicznej Schutza Berger zaczerpnął przede wszystkim (wspólnie
zresztą z Thomasem Luckmannem) koncepcję światów społecznych, przekonanie o największej dla
doświadczenia człowieka randze jednej z dziedzin codzienności, pojęcie układu odniesienia
( structure of relevance ) i „znaczących innych”.
Z koncepcji Webera przejął Berger przede wszystkim poglądy metodologiczne, dotyczące
unikania wartościowania w naukach społecznych i podstawowego dla socjologa zadania rozumienia
rzeczywistości społecznej. Dzieli z nim przekonanie o przemożnym wpływie racjonalizacji na
rozwój kultury Zachodu i chrześcijaństwa, a także znaczenia biurokracji i mechanizmów
legitymizacji społecznej. Odwołuje się także do koncepcji Webera zawodu jako powołania,
odnosząc ją do socjologii i socjologii religii.
Jeżeli zaś chodzi o Meada, to jego wpływy widać głównie w sposobie, w jaki Berger widzi
relacje między jednostką a społeczeństwem, w którym podstawę aktów społecznych stanowi
3
komunikacja. Również od Meada zaczerpnął Berger pojęcie jaźni i jaźni społecznej ( self ) oraz „ja”
przedmiotowego i „ja” podmiotowego.
Pojęcia te będą się pojawiać w takim znaczeniu, jakie im nadaje Berger w dalszym toku
analizy jego koncepcji, zacząć natomiast wypada od jego ogólnych rozważań na temat specyfiki
socjologii. Jednym z najważniejszych i najtrudniejszych dla socjologa zadań, a źródłem
najczęstszych błędów tej dyscypliny jest zdaniem Bergera mylenie dwóch odrębnych poziomów
analizy – konstatacji dotyczących tego, co „jest” i tego, co „być powinno”. Spośród klasyków tylko
Weber, w przekonaniu Bergera, uniknął tej pułapki. W teorii Durkheima i w jego koncepcji
społeczeństwa obecna jest fuzja pomiędzy tym, co jest a tym, co „być powinno”, a to pomieszanie
dwóch perspektyw zostało przejęte przez funkcjonalistów (Robert Merton i Talcott Parsons), jako
normatywny pozytywizm, wynikający chociażby z faktu, że wskazanie na funkcjonalność jakiegoś
zjawiska niemal automatycznie pociąga za sobą pozytywne wartościowanie tegoż zjawiska. Z kolei
w koncepcjach marksistowskich znaleźć można utopie dotyczące przyszłości, również wynikające z
braku oddzielenia tego opisu i analizie istniejącej rzeczywistości od założeń normatywnych i ocen
dotyczących tego, jaka ta rzeczywistość powinna być.
Z tych krytycznych rozważań dotyczących klasyków, i ciągle obecnego w teraźniejszości
pozytywizmu i utopii 1 , wyrasta odwołanie się do Webera i postulat powrotu do Webera nie tyle w
sensie dosłownym, ile do ducha weberianizmu, tj. do oddzielenia analizy od wartościowania,
powrotu do wielkich pytań, uwzględniających globalne problemy świata, międzykulturowe i
historyczne porównania, w przeciwieństwie do obecnej praktyki zdominowanej przez perspektywę
„parafialną” 2 . Z rozważań odwołujących się do Webera wyłania się wizja socjologii jako powołania,
której podstawowym narzędziem badawczym jest verstehen jako rodzaj interpretacji. Interpretacja
nie jest dowolna; z jednej strony opiera się na zbudowaniu określonego konstruktu teoretycznego, z
drugiej zaś – na wniknięciu w materię analizowanej kwestii czy sytuacji, która posiada swoją
własną strukturę odniesień i typifikacje. Zadaniem socjologa jest odkryć tę strukturę i użyć ją do
własnych analiz – co więcej, jak mówi Berger – warunkiem obiektywności ustaleń socjologa jest
dialektyczny związek pomiędzy schematem koncepcyjnym a gromadzoną empirią 3 . Socjolog więc
w swoim warsztacie musi posługiwać się tymi elementami, które, zgodnie z koncepcją Bergera,
stanowią analityczne elementy konstruowania rzeczywistości społecznej – interpretacje, typifikacje
i obiektywizacje – procesy tworzące porządek społeczny. Co zatem różni socjologa od zwykłego
człowieka albo inaczej – jakie ponadto kwalifikacje ma socjolog? Przede wszystkim – odpowiada
1 Berger twierdzi że pozytywizm i funkcjonalizm również we współczesnej socjologii stanowią swoiste denominacje
na gruncie socjologii, dwa obozy, i że tendencje te stanowią aberracje, które należy odrzucić. Por. P. Berger, H.
Keller, Sociology Reinierpreted. An Essay on Method and Vocation , Anchor Books, Doubleday, 1981, ss. 12-13.
2 Tamże, s. 9.
3 Tamże, s. 49.
4
Berger – socjolog posiada wiedzę na temat badanego wycinka rzeczywistości, dysponuje wieloma
różnorodnymi interpretacjami danej sytuacji, które chronią go od przyjęcia jednostronnego
stanowiska, a po drugie – posługuje się warsztatem, na który składają się konceptualizacja, jej
wyniki, gromadzenie materiałów i ich obiektywizacja.
Wiele problemów stwarza socjologii późniejsze wdrażanie jej odkryć do praktyki społecznej
a także fakt, że sama socjologia uczestniczy w przemianach społecznych. Dzieje się tak dlatego, że
socjologia, ze względu na przedmiot swoich badań – społeczeństwo, stanowi swoiste odpowiedzi na
pytania dotyczące problemów społecznych. W związku z tym w nieunikniony sposób staje się
jednym z narzędzi racjonalizacji i zmiany współczesnych społeczeństw. Dlatego też Berger uważa,
że dla socjologii poważne następstwa wynikają z faktu, że bywa używana w różnego rodzaju
sporach ideologicznych. Dowodem tego jest jego Zdaniem między innymi specjalny rodzaj uwagi,
jakim ta dyscyplina jest obdarzana w krajach totalitarnych, gdzie jest albo represjonowana, albo,
jeżeli tym represjom ulega, staje się karykaturą samej siebie 4 . Te dwuznaczne uwikłania socjologii
są również znaczące dla poszczególnych socjologów, ludzi o – jak mówi Berger – „podwójnym
obywatelstwie” – analizujących dane społeczeństwo, a jednocześnie jego członków; Jedyną
możliwością unikania przykrych konsekwencji tego faktu jest klarowne określanie pozycji, z jakich
wygłasza się określone opinie i sądy – czy występuje się jako socjolog, czy też jako wyznawca
określonej doktryny politycznej albo religii 5 . Ten ostatni pogląd to oczywiście jeszcze jeden
przykład inspiracji poglądami Webera o socjologii wolnej od wartościowania.
2. CZŁOWIEK I KULTURA – SPOŁECZNE TWORZENIE RZECZYWISTOŚCI
Człowiek zajmuje w kosmosie szczególne miejsce, a o podstawowej różnicy między innymi
zwierzętami a człowiekiem, zdaniem Bergera, decyduje przede wszystkim stosunkowo niewielki
zasięg jego zdeterminowania biologią albo instynktem w porównaniu do rozległości wartości
stworzonych przez człowieka, a związanych z kulturą. Wyraża się to w pewnego rodzaju
niedokończeniu biologicznym człowieka, który, opuszczając organizm matki, choć wyposażony w
podstawowe instynkty, dalej biologicznie się rozwija w kontakcie ze środowiskiem przyrodniczym i
kulturowym, przy czym środowisko społeczne określa nie tylko rozwój społeczny, ale także
biologiczny. Inną cechą różniącą człowieka od zwierząt na poziomie biologicznym jest jego
plastyczność w dostosowaniu się do zmiennych cech środowiska.
Człowieczeństwo – pisze Berger – jest zmienne społecznie i kulturowo do tego stopnia, że
4 Tamże, s. 5.
5 Tamże, s. 165.
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin