Awangarda - surrealizm, dadaizm, futuryzm, konstruktywizm, kubizm, impresjonizm, ekspresjonizm.docx

Awangarda

Formacja ideowo-artystyczna, która ogarniając wszystkie dziedziny sztuki, zaczęła krystalizować się w europejskim kręgu kulturowym ok. 1910r. wraz z pojawieniem się manifestów futuryzmu, formuł kubizmu i ekspresjonizmu. -> traci żywotność na początku lat 30’ na wskutek przemian świadomościowych społeczeństw, mutacji ideologiczno-politycznych oraz rozczarowania artystów.

Stanowiła odpowiedź na kryzys sztuki oraz dążenie do takiego jej przekształcania, jakie pozwoliłoby sprostać nowym warunkom społecznym i kulturowym XX wieku.

Formacja ta burzyła dotychczasowe kanony estetyczne: poczucia piękna, rozumienia dzieła sztuki, pojmowania sztuki w ogóle, przeżyć z nią związanych oraz zobowiązań wobec rzeczywistości i odbiorcy.

Kierunki: futuryzm, kubizm, ekspresjonizm, dadaizm, konstruktywizm, surrealizm i formuły sztuki proletariackiej.

Czym się różni modernizm od awangardy? Niczym – modernizm i awangarda = sztuka nowoczesna.

Cechy:

- komunał, antytradycjonalizm, radykalizm w stosunku do tradycji,

- nowatorstwo, tzw. mit postępu (postulat postępu) – to, co nowe jest lepsze od tego, co stare, a więc pogoń za nowością,

- potrzeba progresywizmu – postęp o charakterze formalnym, eksperymentatorstwo,

- wzrost świadomości modernistycznej,

- wysyp programotwórstwa i manifestów, np. futuryzm,

- bunt: prowokacja (futuryści, dadaiści),

- rewolucyjność na trzech płaszczyznach: artystycznej, reorganizacja społeczeństw (mniej lub bardziej radykalna), obyczajowej

- antymieszczańskość, lewicowość, proletariackość, anarchizm

- witalizm, aktywizm, dynamizm sztuki

- idee maszynizmu, fascynacja techniką, urbanizm

- prymitywizm, barbarzyńskość – zacząć wszystko od nowa

- koncepcja dzieła otwartego, niedokończonego, przekraczanie granic kompozycyjnych

Fazy formacji modernistycznych (od lat 70’ XIX wieku do lat 70’ XX wieku):

1.       Od II poł. XIX wieku do początków wieku XX: faza protoawangardowa, przedawangardowa -  impresjonizm i postimpresjonizm w malarstwie (Mung, Van Gogh), w literaturze symbolizm i naturalizm

- modernizm był antyromantyczny w odróżnieniu od Młodej Polski

2.       1910r. – 1930r: awangarda historyczna – Wielka Awangarda – kubizm w malarstwie, futuryzm w malarstwie i literaturze, konstruktywizm w sztukach plastycznych, dadaizm i surrealizm w literaturze i architekturze;

- „Panny z Avignon” Picassa – koniec z powodów politycznych – emigracja artystów z Europy do USA (Nowy Jork – stolica sztuki awangardowej)

3.       1955r. – 1970r.: faza neoawangardowa – popart brytyjski i amerykański, nowy realizm (europejska odpowiedź popartu), happening, międzynarodówka performenów, konstytucjonalizm, teatr absurdu, twórczość amerykańskich bitników

- koniec: z powodów końca eksperymentów, pusty obraz, „pusty” utwór muzyczny – nic nowego nie da się wymyślić

Później postmodernizm, czyli epoka ponowoczesna.

PROTOAWANGARDA

Impresjonizm: fragmentaryczność, perspektywizm – zaufanie do złudzeń czysto optycznych, sztuka niemimetyczna, myślenie o sztuce w kategorii tworzywa, nacisk na autonomię sztuki jako takie, twierdzenie, że świat sztuki rządzi się własnymi prawami.

Istotą malarstwa jest wizualność, kolor. Malarstwo jest adresowane do oka, muzyka do słuchu, a literatura do intelektu. Literatura powinna być wieloznaczna.

Wyrzucili z malarstwa to, co literackie – elementy biblijne, historyczne itp. – obraz to kompozycja kolorów na płótnie, nie powinien niczego streszczać, ale dobrze wyglądać.

Pejzaż, scena rodzajowa, martwa natura, portret – zostały odrzucone przez impresjonistów, bo nie generują żadnych znaczeń.

Konstruktywizm: wywodził się z futuryzmu, stosowanie formalnej dyscypliny, ograniczenie do prostych elementów geometrycznych (koło, trójkąt, linia prosta), skupienie na strukturze (hasło: czysta sztuka). Doceniali osiągnięcia cywilizacji i jej materiały: szkło, metal. Zainteresowanie sztuką użytkową – meble, przedmioty codziennego użytku – już nie „sztuka dla sztuki”, ale sztuka użyteczna.

Nastąpiło połączenie artysty i inżyniera oraz sztuki z przemysłem.

Konstruktywiści łączyli się w grupy zinstytucjonalizowane, np. Wyższy Zakład Artystyczno-Techniczny w Moskwie (Kandyński, Malewicz) – szkoła wyższa, powołania w 1920 roku dekretem, miał kształcić nowy typ artysty, z cechami artysty tradycyjnego, ale biegłego w nowinkach technicznych. Analogiczne grupy istniały w Europie Zachodniej, w Niemczech Bauhaus, trzeci ośrodek w Holandii „de Stijl”, grupa artystyczna (Theo von Doesburg oraz Piet Mondrion).

Typowy pooświeceniowy racjonalizm, powrót do strukturalizmu – ład i porządek racjonalny (cywilizacja i kultura), to, co nie było wyjaśnione, będzie wyjaśnione.

Materia – minus, Kultura, Cywilizacja – plus. U Orwella totalitarna cywilizacja techniki.

Porządkowanie sztuki – autonomia sztuk – co jest literaturą, malarstwem itp. – forma ekstremalna odrębności sztuk.

Każdy element powinien być funkcjonalny, estetyczny, pełnić swoją funkcję, być prosty w obsłudze. Minimalizm, ascetyzm – redukcja środków wyrazu do cech elementarnych. Trzy podstawowe kolory: czerwony, niebieski, żółty.

- Awangarda Krakowska – idee konstruktywizmu: metafora ekonomiczna.

- Kolektywizm konstruktywizmu – myśl marksistowska, utylitaryzm – droga do produktywizmu.

Kubizm: kubiści przywrócili malarstwu przedmiot: martwa natura. Zarzucali impresjonistom, że nie docierają do istoty przedmiotu – perspektywizm. Pchnięcie malarstwa na tory bardziej intelektualne: impresjonista maluje to, co widzi, fragment przedmiotu, kubista maluje to, co wie, chce ująć przedmiot ze wszystkich możliwych perspektyw. -> antymimetyzm? Założenia mimetyczne, ale świadomość własnych ograniczeń.

Dadaizm:   (1916-23) głoszący destrukcję, bezlitosną negację i szyderstwo z wszelkich powszechnie uznawanych wartości. Główne ośrodki: Zurych (neutralna w czasie wojny Szwajcaria), Nowy Jork, potem Paryż. Przedstawiciele: T. Tzara, H. Ball, F. Picabia (literatura), M. Duschamp, H. Arp, K. Schwitters (sztuki plastyczne). Powstaje około 1916 roku w Zurychu, Cabaret Voltaire założony przez Balla, międzynarodowe czasopismo „Dada” pod redakcją rumuńskiego pisarza Tristana Tzary.

Nazwa: albo przypadkowy wyraz ze słownika albo od dziecięcego gaworzenia, albo od rumuńskiego słowa „da” (znaczy: „tak”). Inspiracja niezależnością sztuki prymitywnej i pierwotnej – murzyńskiej i dziecięcej.

Ruch pacyfistyczny – protest przeciw wojnie. Sprzeciw wobec racjonalistycznej logice świata, która doprowadziła do wojny. Kwestionowanie moralności mieszczańskiej, środowisko burżuazyjnego.

Ruch programowo antyprogramowy – opiera się na sprzeciwie wobec tradycyjnej kulturze i sztuce; absurdalne, zaprzeczające sobie manifesty – negowanie każdej formy, również przez siebie stworzonej.

Sztuka – wolna od kanonów, wszelkich uwarunkowań społecznych, kulturalnych, obyczajowych, żadnych punktów odniesienia – antrytradycjonalizm. Sztuka to zabawa, stosuje się w niej przypadek, improwizację, luźną grę skojarzeń, symultanizm (jednoczesność), nonsens, czarny humor, parodię i prowokację.

Atak na wszelką konwencjonalność – na język, składnię, leksykę, jako źródło zakłamania i „system starych przyzwyczajeń” – trzeba go rozbijać. Zasadą tworzenia przypadek (wrzucić do worka wyrazy i wyjmować, wg. Tzary). Dadaiści nie chcieli postępu – przyszłość dla nich nie istniała.

Ready made – przedmiot gotowy podniesiony do rangi dzieła sztuki. Zamach na sztukę jako taką – wszystko może być sztuką, wszystko zależy od artystów, krytyków, którzy dadzą się nabrać oraz publiczności.

O tym, czy coś jest dziełem sztuki decyduje konwencja społeczna – określająca, czy coś jest przedmiotem użytkowym, czy dziełem sztuki. Duchamp pozbawił pisuar kontekstu użytkowego i przeniósł go do innej przestrzeni.

Przedmiot staje się dziełem sztuki, kiedy zostaje obdarzony znaczeniami – jak czas pokazał.

- anestetyzm – znieczulenie na bodźce estetyczne przedmiotu – dla Duchampa istotna była wartość intelektualna

- happening

- asamblaż – rzeźba z przedmiotów gotowych (Hastor)

- artysta = przetwórca – przetwarza to, co zostało wcześniej stworzone

- Monet i Duchamp

Clement Greenberg – nurty w modernizmie:

Zimny:

- nurt formalistyczny

autonomia sztuki jako takiej

autonomia sztuk indywidualnych

wymogi warsztatowe

kreacjonizm

impresjonizm [pl] (symbolizm) XIXw.:

- kubizm

- konstruktywizm (1905-1930)

- w Polsce Awangarda Krakowska (Peiper)

Gorący:

- nurt antysztuki

Zniesienie granic między sztuką a życiem

wszystko jest sztuką, każdy jest artystą

antyestetyzm

ready-made

dadaizm, surrealizm, futuryzm [pl]

- dwie pierwsze nieobecne w pierwszym dziesięcioleciu,

- potem nadrealizm

Nazwa „awangarda” – pochodzi z języka taktyki wojskowej. Oznacza: oddział, pododdział wydzielony z maszerującej kolumny, mający za zadanie ubezpieczenie jej od czoła przed niespodziewanym napadem nieprzyjaciela. Oddział stanowi forpocztę sił głównych, jest ich zapowiedzią.

Do krytyki artystycznej nazwa przeszła za pośrednictwem ideologii socjalizmu utopijnego i była wyrazem polemiki z hasłami „sztuka dla sztuki” i ówczesnymi programami sztuki czystej. Artysta awangardowy w rozumieniu socjalistów to artysta zaangażowany w problemy społeczne i polityczne owego czasu. Sztuka awangardowa w kręgach socjalistów to sztuka aktywistyczna, utylitarna i społecznie użyteczna.

W Polsce: prawdopodobnie P. Peiper po powrocie do Polski z pobytu we Francji i Hiszpanii wprowadził ten termin na stałe do języka krytyki. Oznaczał ten termin zespół tendencji artystyczno-literackich ukształtowanych wokół programu i poetyki właśnie Peipera, zwanego „papieżem awangardy”, w redagowanej przez niego krakowskiej „Zwrotnicy” (Awangarda Krakowska) i rozwijanych potem w twórczości byłych jej współpracowników: J. Przybosia, J. Brzękowskiego, następnie zaś przez orientacje poetyckie powstałe w literackich środowiskach Wilna (Żagary) i Lublina (Druga Awangarda).

-- Stworzyć nową sztukę dla nowego człowieka. Awangarda powinna być związana zawsze z postępowymi ruchami społecznymi i że to winno stanowić jej istotną determinację ideologiczną.

-- Idea kryzysu kultury: negacja tradycji i kultury epok poprzednich, skierowanie ku utopiom społecznym i artystycznym, chęć poszukiwania wartości niezdegradowanych i tworzenia od nowa, od nowego języka zaczynając, a na ładzie społecznym kończąc.

Twórca awangardowy podejmuje dialog z odbiorcą nie tylko poprzez dzieło, ale i czasopismo, wiec, odczyt, wieczór poetycki, kabaret… Ma na celu nawrócić odbiorcę (liczne manifesty).

Awangarda wyklęta -> awangarda wojująca -> awangarda zwycięska (etapy wg Tatarkiewicza).

Futuryzm a konstruktywizm

Twórca futuryzmu: włoski poeta Filippo Marinetti (1909r. Akt założycielski i manifest futuryzmu).

W Polsce: A. Wat, A. Stern (Warszawa), B. Jasieński, S. Młodożeniec, T. Czyżewski (Kraków).

Czasopisma: „Nowa Sztuka” i „Almanach Nowej Sztuki”.

Cechy: manifestacja buntu, destrukcja oficjalnej kultury, sztuka prymitywna (dionizyjska koncepcja sztuki, szał). Poezja przyszłości: zerwanie z tradycją, pochwała epoki współczesnej (wersyfikacja daleka od klasycznej, nowe tematy, związane z nowoczesnością – technika, maszyna, cywilizacja). Prowokacja obyczajowa – strategia skandalu, naruszanie tabu itp. Prowokacja językowa – eksperyment językowy, język wolny od norm logicznych i gramatycznych, eliptyczność, żart groteskowy. Zabawa słowem – podobieństwa dźwiękowe słów, obce wyrazy rymowane z polskimi. Pacyfizm, przeciwko religii – odrzucenie symbolu, sacrum. Pochwała seksu, instynktów. Motyw rewolucji.

Futuryści dziećmi Nietzschego – nie racjonaliści, ale radykalni empiryści (zmysłowy postęp, doznania; maszyna jak fetysz).

Różnice między futuryzmem a konstruktywizmem:

Futuryzm

- chaos, swoboda twórcza, odrzucenie wszelkich zasad, przeciw ograniczeniom formalnym

- kultura wartościowana negatywnie

- chaotyczna materia wartościowana pozytywnie

Konstruktywizm

- ład, porządek, działalność grup o charakterze instytucjonalnym, organizacja, formalizm

- kultura wartościowana pozytywnie

- chaotyczna materia wartościowana negatywnie

Surrealizm

- to czysty automatyzm psychiczny, który ma służyć do wyrażania bądź słownie, bądź w piśmie, bądź innym sposobem, rzeczywistego funkcjonowania myśli. Dyktowanie myśli wolne od wszelkiej kontroli umysłu, poza wszelkimi względami estetycznymi czy moralnymi.

Manifest Bretona z 1924 roku. Breton usiłuje wydobyć z siebie to, co psychoanalityk z pacjentów (Freud – dzięki jego koncepcji wyobraźnia odzyskuje swoje prawa), monolog w możliwie najszybszym toku, bez myśli krytycznej, monolog, który będzie myśleniem na głos. Surrealizm, to metoda czystej wypowiedzi (nazwany tak przez Bretona ku czci Apollinaire’a). Wcześniej Nerval mówił o supernaturalizmie.

Przedstawiciele surrealizmu absolutnego: Aragon, Baron, Boiffard, Breton, Carrive, Gerard, Limbour, Noll, Peret, Picon, Yitrac + wg Bretona – Dante i Szekspir.

W malarstwie: m. in. S. Dali, J. Miro, A. Masson, M. Duchamp.

W Polsce: Bal u Salomona K. I. Gałczyńskiego + Żagaryści i poeci Drugiej Awangardy (katastrofizm).

Breton nie stosuje żadnego filtra wewnętrznego podczas pisania, jest rodzajem naczynia zbierającego odgłosy, aparatem rejestrującym. Jest przez to uczciwszy, bo uczciwie wyrzeka się przypisywanego „talentu”.

Tajemnice magicznej sztuki surrealistycznej (przepis):

Należy wprowadzić się w stan bierny. Zacząć pisać szybko, bez ustalonego tematu. Nie przestawać, a jeśli nie wiadomo co dalej, to wystarczy postawić obojętnie jaką literę i dopisać słowo.

Język jest celem sam w sobie, nie ma ważniejszych i mniej ważnych słów. Surrealizm poetycki ma na celu przywrócić prawdziwość dialogu, zwalniając rozmówców z uprzejmości dialogu (są dwa monologi). Słowa i obrazy są trampoliną myśli. Surrealizm to stan zupełnego roztargnienia (gromadzenie wycinków z gazet z uszanowaniem składni i nazwanie tego poematem). Pierwsza ściśle surrealistyczna książka: Pola magnetyczne (1919), ze zastosowaniem zapisu automatycznego.

Cechy: kult wolności jednostki, przeciwko mieszczańskiemu racjonalizmowi, kult wyobraźni, inspiracją marzenia i wizje senne, halucynacje, wizje deliryczne, wiedza ezoteryczna, magia, psychoanaliza Freuda, świat wyobraźni dziecięcej, twórczość naiwna bądź prymitywna.

Na powstanie surrealizmu miał wpływ dadaizm, ale nie miał konstruktywnego programu. Twórcy paryskiej grupy Dada: Andre Breton i Luis Aragon stali się inspiratorami surrealizmu. Ośrodkiem surrealizmu do wybuchu II wojny światowej Paryż.

Techniki: kolaż, frotaż (pocieranie ołówkiem kartki papieru położonej na tkaninę albo drewno, na której odciskała się faktura), fumaż (zadymianie, przypalanie oraz rozdmuchiwanie płynnej farby na podłożu), dekalkomania (odbijanie przypadkowych plam).

Założenia malarskie surrealizmu:

- wdrażanie wizualne percepcji wewnętrznej

- odrzucenie naśladowania świata zewnętrznego na rzecz uzewnętrznienia modelu wewnętrznego

- odkrywanie nadrzeczywistości

- wydobywanie na jaw stanów podświadomości, zarówno i indywidualnej, jak i zbiorowej

Obrazy: „Miękkie zegary” (1931) „Płonąca żyrafa” (1935), film: „Pies andaluzyjski”, Bunuel i Dali (1928).

Awangarda historyczna

- Wielka Awangarda, druga w kolejności (po protoawangardzie, a przed neoawangardą), faza modernizmu;

- Lata 1910-1930 (wg niektórych zaczęła się już wcześniej, nawet w 1905 roku; w 1907 – Panny z Avignonu Picassa, luty 1909 – manifest Nike z Samotraki);

- Kierunki: kubizm w malarstwie, futuryzm w sztukach plastycznych i literackich, konstruktywizm, dadaizm w działaniach o charakterze społecznym, surrealizm;

- 1909 – futuryzm w Rosji; 1918 – w Polsce; 1930 – koniec z powodów społeczno-politycznych, prześladowano artystów w Rosji i Niemczech --> nastąpił stopniowy koniec awangardy – artyści emigrowali z Europy do Nowego Jorku (stał się stolicą sztuki awangardowej, a Paryż utracił tę rangę).

Neoawangarda

- Trzecia faza modernizmu – wywodzi się z nurtu gorącego (koncepcja Greenberga);

- Lata 1955-1970 – najpierw tylko w odniesieniu do sztuk plastycznych, później szerzej;

- Cechy: antyestetyzm, umowność granic sztuki (redukcja środków poetyckich, inwazja języka potocznego, wulgaryzmy), autotematyzm (Akt Przerywany Różewicza), stosowanie prowokacji (językowej, obyczajowej);

- Pop-art brytyjski i amerykański (tworzenie kompozycji z gotowych przedmiotów, naśladująca styl reklam, komiksów i wykorzystująca różnorodność środków i technik – sitodruk czy multiplikację; Andy Warhol – seria butelek coca-coli, puszka zupy Campbell, wizerunki M. Monroe), happening;

- Hiperrealizm (powrót do realizmu – z ta różnicą, że artyści malowali, patrząc na fotografię, precyzja, dokładność, szczegółowość; twórczość Richarda Estese’a, obraz Foodshop);

- Międzynarodówka, Fluxus (Yoko Ono);

- Konceptualizm, teatr absurdu, twórczość amerykańskich beatników ;

- Koniec awangardy – w literaturze w l.60.-70.; w sztuce malarskiej – l.70.

...