15 sztuka która leczy.pdf

Nr 15; jesień 2003

NA OK£ADCE:

„Chłopiec z ulicy Grodzkiej”

fot. Marta Kubiszyn

PRZYCZYNY

26... Sztuka, która leczy, Aneta Nadolna

Czym jest arteterapia? Czy tylko

nowatorskim sposobem leczenia,

a może i specyficzną formą sztu-

ki? Kim są uczestnicy warszta-

tów terapeutycznych? Czy tylko

pacjentami? Czy nie należałoby

ich uznać za artystów?

5.... Skąd się biorą nałogi?, Magdalena Wójtowicz

Nadużywanie alkoholu zawsze pełni rolę lekarstwa na trudne uczu-

cia: niepokój, depresję, złość. Nałogi są po prostu destrukcyjnym

sposobem na zagłuszanie problemów, często niewidocznych, nie

uświadamianych, nie nazwanych. Trzeba próbować na czas te

problemy odkryć i nazwać.

RODZINA

TRADYCJE

10... Dziecko w rodzinie alkoholowej, Anna Maria Siczek

Wizja szczęśliwego dzieciństwa przepada

z chwilą pojawienia się w rodzinie pro-

blemu alkoholowego. Rodzina alkoholika

rozpoczyna życie według ścisłych zasad,

których bardzo szybko uczy się dziecko.

Te reguły można sprowadzić do trzech

najważniejszych i najbardziej powszech-

nych: nie mówić, nie ufać, nie odczuwać.

30... Sarmackie zmagania z Bachusem, Anna Pachocka

W sferach zamożnej szlachty

pito dużo i pod każdym nadarza-

jącym się pretekstem, postrzegając

samo „wychylanie” kielicha za przyjem-

ną rozrywkę. Żadna biesiada nie mogła

odbyć się bez udziału pełnych pucharów,

toastów i bardziej lub mniej umiarkowa-

nej pijatyki.

14... Kobieta w nałogu, Marta Kubiszyn

Magdalena pojawiła się w przychodni 23 stycznia

2003 roku, kiedy wytrzeźwiała po swoim pierw-

szym, trwającym cztery dni, ciągu alkoholowym. Nie

umiała zaakceptować własnej bezsilności, przyznać

się przed sobą samą do uzależnienia i współuza-

leżnienia, do niemożności kierowania własnym

życiem. Przez kilka pierwszych tygodni terapii nie

była w stanie powiedzieć o sobie: „Ja, Magdalena,

alkoholiczka...”.

34... Rzecz o... kulturze w kieliszku, Joanna Zętar

Kultura spożywania alkoholu zmieniała się na przestrzeni wieków

wraz z przemianami cywilizacyjnymi i upodobaniami kulinarnymi.

Pisanie o alkoholu to pisanie o kulturze jedzenia, historii kuchni,

upodobaniach ludzi i miejscach, gdzie jest produkowany.

WWW

38... W sieci: alkoholizm i przemoc w rodzinie

Gdzie warto zajrzeć?

TERAPIA

www.dobre.obyczaje.org.pl

20... Inicjatywy, Joanna Zętar

Alarmujące dane na temat wzrostu

spożycia alkoholu wśród młodzieży

i znacznego obniżenia wieku inicjacji

alkoholowej oraz narastanie problemu

przemocy w rodzinie sprawiły, że coraz

więcej miejsca w edukacji zajmuje

z jednej strony profilaktyka alkoho-

lowa, z drugiej zaś pomoc osobom

uzależnionym i ich rodzinom.

POLECAMY KSIĄŻKI

19... Alkoholizm ojców a sytuacja rodzinna i szkolna

dzieci, Marian Ochmański

19... Jak kochać dziecko? Prawo dziecka do szacunku,

Janusz Korczak

OD REDAKCJI

Czasopismo ukazuje siê od 1998 r.

Drodzy Czytelnicy,

ZAŁOŻYCIEL I REDAKTOR NACZELNY

Grzegorz ¯uk

SEKRETARZ REDAKCJI

Danuta Kurczab

Alkoholizm stał się w ostatnich latach jednym z głównych problemów społecznych naszego

kraju. Według badań przeprowadzonych pod koniec roku 2000 przez sopocką Pracownię Badań

Społecznych, zjawisko to sytuuje się na piątym miejscu wśród podstawowych problemów współ-

czesnej Polski, obok takich zagrożeń jak np. przemoc i agresja na ulicach, spadek stopy życio-

wej, narkomania, przestępczość oraz przemoc w rodzinie. Redakcja czasopisma o charakterze

kulturalno-społecznym, jakim są „Obyczaje”, postanowiła wnieść swój skromny wkład w starania

wielu środowisk na rzecz poprawy tejże sytuacji.

Do współpracy zaprosiliśmy podobnie odczuwających Autorów. Dzięki temu powstał numer

czasopisma poświęcony problematyce alkoholizmu, który można streścić w haśle „Promujemy

dobre obyczaje”. Oddajemy go w Państwa ręce.

CZ£ONKOWIE REDAKCJI

Ewa Kownacka

Marta Kubiszyn

Joanna Zaj¹c

Joanna Zêtar

WYDAWCA

Oœrodek „Brama Grodzka - Teatr NN”

przy wspó³pracy

Stowarzyszenia „Dialog i Wspó³praca”

GDZIE SZUKAĆ przyczyny uzależnień? Czy za alkoholizm odpowie-

dzialne są geny czy błędy wychowawcze rodziców? Czy można mówić

o osobowości nałogowca? – na te pytania stara się odpowiedzieć Magdale-

na Wójtowicz.

ADRES REDAKCJI I WYDAWCY

ul. Grodzka 21, 20-112 Lublin

tel. 081 532 58 67

http://www.obyczaje.org.pl

e-mail: redakcja@obyczaje.org.pl

JAK FUNKCJONUJE dziecko w rodzinie z problemem alkoholowym?

W jakie role wchodzi? Jaki wpływ ma alkohol na jego dorosłe życie? – to

kilka pytań bliskich Annie Marii Siczek.

DYREKTOR OŒRODKA

Tomasz Pietrasiewicz

SK£AD KOMPUTEROWY

Marcin Kozio³

PODOBNO KOBIETY są bardziej podatne na niekorzystny wpływ i na-

stępstwa alkoholu. Czy tak jest rzeczywiście? Artykuł Marty Kubiszyn pt.

„Kobieta w nałogu” uzupełnia autentyczny pamiętnik alkoholiczki – Mag-

daleny.

DRUK

„baCCarat” Zak³ad Poligraficzny s.c.

CZYM JEST terapia przez teatr? Nowatorskim sposobem leczenia

czy może formą sztuki? – nad tymi z kolei pytaniami zastanawia się

Aneta Nadolna.

NAK£AD

1000 egz.

PRENUMERATA

Zamówienia na prenumeratê przyjmuje

wydawca.

JAK WYGLĄDA profilaktyka uzależnień w Polsce i w naszych śro-

dowiskach lokalnych? Jakie działania są podejmowane? O inicjatywach

w tym zakresie pisze Joanna Zętar.

NA KONIEC dwa artykuły o tradycji. Pierwszy z nich, autorstwa

Anny Pachockiej, pokazuje, jak głęboko tkwią w rodzimej tradycji przy-

zwyczajenia, czy nawet nałogi Polaków. Drugi zaś, pióra Joanny Zętar,

zaprasza do przeczytania „subiektywnej opowiastki o alkoholach”.

Redakcja nie zwraca materia³ów nie zamówio-

nych, a tak¿e zastrzega sobie prawo do redago-

wania i skracania nades³anych artyku³ów i listów.

Zgodni jesteśmy co do tego, że „wszystko, co wykorzystywane z umia-

rem – pomaga żyć, a przy braku umiaru – zabija”. Życzymy wszystkim

Czytelnikom ciekawej, aczkolwiek nie zawsze łatwej i przyjemnej lektury.

Redakcja

Nr 15 jesień 2003

Numer ukazał się na zlecenie

Wydziału Spraw Społecznych

Urzędu Miejskiego w Lublinie.

PRZYCZYNY

Skąd się biorą

nałogi

Magdalena

Wójtowicz

ŚCIGAJĄC WINNEGO

Neurobiolodzy, psychiatrzy i psychologo-

wie od dawna zastanawiają się, co leży

u podłoża rozwoju uzależnienia. Czy za

jego powstawanie odpowiedzialny jest

gen, środowisko czy niekorzystny splot

okoliczności życiowych. Niektórzy wska-

zują na czynniki psychospołeczne, widząc

w nałogach wzorzec złego przystosowania

się do stresu, jeszcze inni kładą nacisk na

czynniki społeczno-kulturowe, takie jak

łatwy dostęp do substancji uzależniających

i społeczna akceptacja jego nadużywania.

Nie ma jednego wzorca, który tłumaczyłby

wszystkie przypadki uzależnienia. Trzeba

brać tu pod uwagę specyfikę każdego

środka czy zachowania uzależniającego.

Substancje psychoaktywne nie działają bo-

wiem jednakowo, a co ważniejsze, różny

może być ich wpływ w zależności od or-

ganizmu, do którego zostaną wprowadzo-

ne. Podobnie czynności, które noszą cechy

nałogu, zaspakajają różne, często nieświa-

dome i zależne od okoliczności potrzeby.

Wiele osób, zwłaszcza młodych, jest

przekonanych, że środki psychoaktywne

poprawiają sprawność umysłową, stymu-

lują odchudzanie, poprawiają wyczyny

seksualne, pozwalają wniknąć w głąb

własnej świadomości i rozwiązują pro-

blemy. Sięganie po te substancje może

więc być wynikiem niemożności dorów-

nania wygórowanym dziś wymogom

życiowym, społecznym i zawodowym.

Dotyczy to np. palenia tytoniu, który jest

najbardziej rozpowszechnionym rodza-

jem toksykomanii. Sięganie po papierosy

jest zwykle efektem naśladownictwa

i presji społecznej, a jednocześnie braku

wiedzy o szkodliwości tytoniu. Ważnym

podłożem rozwoju nikotynizmu jest

utrwalany przez środki masowego prze-

kazu obraz palacza i przyjemność pa-

lenia. W reklamach palacz jawi się jako

człowiek silny, niezależny i wytrwały,

a jednocześnie przystojny i spełniony.

Palenie tytoniu, podobnie jak picie alko-

holu czy sięganie po tzw. lekkie narkoty-

ki, jest postrzegane jako rodzaj czynności

ułatwiającej nawiązywanie kontaktu z in-

nymi osobami i pomagającej w przezwy-

ciężeniu dystansu oraz traktowane jako

wspólna towarzyska rozrywka.

NAGRODA ZA PIJAŃSTWO

Główną rolę w procesie neurochemicznym

leżącym u podłoża uzależnienia substan-

cjami psychoaktywnymi odgrywa zdolność

danej substancji do uaktywniania „ścieżki

przyjemności”. W przypadku alkoholu jest

nią szlak dopaminowy, którego neuro-

ny zaangażowane są w takie funkcje jak

kontrola emocji, pamięć i system nagrody.

Alkohol jest rodzajem nagrody, ponieważ

pobudzając ten obszar mózgu wywołuje

euforię. Działanie większości substan-

cji psychoaktywnych polega właśnie na

zmianie normalnego funkcjonowania mó-

zgu i uaktywnieniu szlaku przyjemności.

Systematyczne używanie tych substancji

prowadzi do neuroadaptacji lub tolerancji

i w efekcie do rozwoju uzależnienia.

Nagrodą mogą być również pewne zacho-

wania, np. jedzenie, hazard, seks, praca,

zakupy czy ucieczka w przestrzeń wirtu-

alną. Kiedy jesteśmy w złym nastroju lub

nie możemy sobie poradzić z problemami,

każda z tych czynności (choć u każdego

inna) może przynieść chwilowe zapomnie-

nie. Jeśli jednak taki sposób radzenia sobie

z trudnościami utrwali się, niczym nie bę-

dzie się on różnić od alkoholizmu czy nar-

komanii, choć w naszej świadomości takie

uzależnienia jak pracoholizm wciąż nie są

traktowane poważnie.

NAŁOGOWE GENY

Intensywny rozwój biologii molekularnej

i genetyki dał impuls do poszukiwania

genów odpowiedzialnych za każdy ele-

ment naszego życia. Można postrzegać

to jak chęć zrzucenia odpowiedzialności

za nasze zachowanie na jakiś niezależny

od nas, choć tkwiący w naszym ciele,

czynnik. Wyniki badań, w których udało

się wyhodować myszy wrażliwe na dzia-

łanie alkoholu i preferujące go, mają być

dowodem na to, że istnieje gen odpowie-

dzialny za „przydarzający się” ludziom al-

koholizm. Oczywiście możliwe jest dzie-

dziczenie pewnych zaburzeń biochemicz-

nych czy neurologicznych, ale chyba nie

Nr 15 jesień 2003

PRZYCZYNY

możemy usprawiedliwiać nimi wszystkich

przypadków pijaństwa czy narkomanii.

Nawet genetycznie uwarunkowane oso-

by mogą skierować swoją energię na

tory konstruktywnego działania. Żaden

pojedynczy defekt biologiczny nie może

tłumaczyć uzależnienia - czynniki biolo-

giczne mogą tylko częściowo wyjaśnić

tak złożone zagadnienie.

Poszukiwanie neurobiologicznych mecha-

nizmów uzależnienia wydaje się jednak

pożądane z punktu widzenia terapii uza-

leżnień. Jeśli potwierdzą się doniesienia, że

procesy biologiczne zachodzące w naszym

mózgu wpływają na rozwój uzależnień,

sprzeczne lub niedostateczne wymagania

powodują wzrost napięcia i frustracji.

Innym źródłem zaburzeń jest nieuwzględ-

nianie potrzeb psychicznych dziecka,

zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa i przy-

należności. W przypadku większości osób

zażywających środki odurzające widoczny

jest brak zaspokojenia potrzeby bezpie-

czeństwa, rozumianej jako chęć kontaktu

z rodzicami, a także otrzymywania miłości.

Ich brak uniemożliwia pozytywny kontakt

z otoczeniem. Czasami narkotyzowanie się

jest formą ukarania rodziców, co może być

działaniem nieświadomym lub werbalizo-

wanym wprost: „niech cierpią, gdy biorę”.

Oczywiście zbyt dużym uproszczeniem

wydaje się być jednoznaczne twierdzenie,

że takie błędy wychowawcze powodują

alkoholizm, narkomanię czy inne uza-

leżnienia. Należy raczej stwierdzić, że

zaburzają autonomię jednostki, która staje

się znacznie bardziej podatna na wpływy

środowiska zewnętrznego i jest mniej au-

tonomiczna. Czasami, by zrekompensować

potrzebę miłości i bezpieczeństwa, szuka

jej w przestrzeni wirtualnej lub poddaje się

oddziaływaniom grup podkulturowych.

NAŁÓG A PODŚWIADOMOŚĆ

Działanie alkoholu i narkotyków można

porównać do mechanizmów obronnych,

które chronią przed niemożliwymi do

zniesienia wewnętrznymi stanami psy-

chicznymi. Mogą być nimi uczucia lęku,

winy, wstydu. W nerwicy, psychozach

lub zaburzeniach psychosomatycznych

uczucia te są przezwyciężane przez

mechanizmy obronne, np. mechanizm

wyparcia. Jeśli natomiast człowiek zagłu-

sza takie uczucia alkoholem czy narko-

tykiem, ma duże szanse uzależnić się od

tych substancji.

Psychoanaliza dopatruje się w zachowa-

niach alkoholików kontynuacji reakcji nie-

mowlęcia ssącego matczyną pierś. Butelka

lub kieliszek stają się więc namiastką bra-

kującej piersi. Niektórzy ludzie odczuwając

wewnętrzną pustkę lub uczucie silnego

niepokoju, poszukują alkoholu, bo jego

smak kojarzy się im z jego dobroczynnym

– uspokajającym i lekko podniecającym

– charakterem. Podobnie można wytłuma-

czyć skłonność do palenia papierosów lub

nałogowe przejadanie się. Niektórzy ludzie

pozostają w oralnym stadium rozwoju psy-

choseksualnego i dlatego ich życie kon-

centruje się na takich nagrodach.

Z kolei ludzie uzależnieni od narkotyków

bardzo często, zdaniem psychoanality-

ków, doświadczali w okresie wczesnego

dzieciństwa samotności i odrzucenia. Ich

uzasadnione potrzeby otrzymywania uwa-

gi, miłości i czułości były systematycznie

tłumione. Zbyt mało pozytywnych do-

świadczeń sprawiło, że osoby te oskarżają

Wiele osób, zwłaszcza młodych, jest

przekonanych, że środki psycho-

aktywne poprawiają sprawność

umysłową, stymulują odchudzanie,

poprawiają wyczyny seksualne,

pozwalają wniknąć w głąb własnej

świadomości i rozwiązują problemy.

można będzie wspomóc psychoterapię

leczeniem farmakologicznym. W dotych-

czasowych badaniach uczeni skupili się na

genach kodujących enzymy metabolizujące

alkohol, takie jak dehydrogenaza alkoho-

lowa i aldehydowa. Okazało się, że gen

kodujący dehydrogenazę aldehydową jest

wadliwy (zmutowany) u osób, które nie

uzależniają się od alkoholu. Zmieniona

dehydrogenaza, która bierze udział w jed-

nym z etapów matabolizowania alkoholu,

działa wtedy wolniej, a osoby posiadające

taki enzym szybciej się upijają i przez to

mogą mniej wypić. Alkoholicy przeciwnie,

upijają się wolniej, gdyż dehydrogenaza

aldehydowa funkcjonuje prawidłowo.

ZACZYNA SIĘ W DZIECIŃSTWIE

Zaburzenia związane z nadużywaniem

substancji psychoaktywnych tkwią w błę-

dach wychowawczych rodziców. Rodzina,

która jest częścią środowiska wychowaw-

czego, oddziałuje na jednostkę przez

bardzo długi czas. Wychowanie tworzy

swoistą konfigurację osobowości, decydu-

jącą o późniejszych sposobach funkcjono-

wania. Rodzinne oddziaływania zachodzą

w naturalnych warunkach życiowych tzn.

w różnorodnych sytuacjach codziennych

i mają one charakter socjalizujący (uspo-

łeczniający), stwarzają warunki sprzyjające

rozwojowi dziecka lub hamujące go.

Najczęstszą przyczyną uzależnień leżącą

po stronie rodziców jest nieumiejętny do-

bór metod wychowawczych uwzględnia-

jących predyspozycje dziecka: nadmierne,

Nr 15 jesień 2003

DOM

otoczenie poprzez autodestrukcję: „tak nas

traktujecie, że nie pozostaje nam nic inne-

go, jak sięgnąć po narkotyki”.

LEK NA CAŁE ZŁO

Ci, którzy uzależniają się od alkoholu

czy narkotyków, używają tych środków

jako swego rodzaju leków, pomagają-

cych uśmierzyć uczucie niepokoju, złość

czy depresję. Eksperymentując z używ-

kami, trafiają na substancję chemiczną,

która pozwala im stłumić gnębiące ich

negatywne emocje. Zauważono szcze-

gólny związek między nadużywaniem

substancji chemicznych

a uczuciem złości. Al-

kohol i narkotyki mogą,

zdaniem niektórych

badaczy, służyć do po-

wstrzymywania złości

i agresji lub dawać tym-

czasowe prawo do jej

wyrażania. W pierwszym

wypadku osoby unika-

jące złości sięgają po

substancje zmieniające

nastrój w celu przytępie-

nia swoich uczuć. Kiedy

czują, że ich agresja

ma szansę wypłynąć na

powierzchnię, szukają

zobojętnienia w alkoholu

lub narkotykach. Ludzie,

którzy używają substan-

cji psychoaktywnych, by

uniknąć złości, zwiększa-

ją ryzyko rozwinięcia się

z czasem uzależnienia od tych środków.

Osoby takie zwykle w ogóle unikają

przeżywania uczuć, więc często je zagłu-

szają, ucząc się zależności od substancji

przynoszących chwilowe ukojenie.

Może też zachodzić inna relacja między

złością a alkoholem czy narkotykami.

Bywa, że ludzie używają tych środków

jako pretekstu do uzewnętrzniania zło-

ści i agresji. Oddziałując na ośrodkowy

układ nerwowy alkohol osłabia procesy

myślowe i samokontrolę. Rozhamowanie

behawioralne powoduje, że człowiek

nietrzeźwy dla zaspokojenia swoich za-

Kiedy jesteśmy w złym nastroju lub

nie możemy sobie poradzić z proble-

mami, każda z czynności np. jedze-

nie, hazard, seks, praca, zakupy czy

ucieczka w przestrzeń wirtualną, choć

u każdego inna, może przynieść chwi-

lowe zapomnienie. Jeśli jednak taki

sposób radzenia sobie z trudnościami

utrwali się, niczym nie będzie się on

różnić od alkoholizmu czy narkoma-

nii, choć w naszej świadomości takie

uzależnienia jak pracoholizm wciąż

nie są traktowane poważnie.

Nr 15 jesień 2003

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: