Uniwersytet Jagielloński
Wydział Historyczny
Instytut Etnologii i antropologii kulturowej
Polski protokół dyplomatyczny
Spis treści
Wstęp 3
Historia i rozwój protokołu dyplomatycznego 3
Protokół dyplomatyczny a kody komunikacyjne 6
Informacje o Protokole Dyplomatycznym Ministerstwa Spraw Zagranicznych 7
Precedencja stanowisk i funkcji w Rzeczypospolitej Polskiej 10
Wizyta oficjalna delegacji zagranicznej 13
Podsumowanie 17
Bibliografia 18
Wstęp
W sensie ogólnym, protokół dyplomatyczny jest zbiorem reguł normujących porządek w oficjalnym obrocie dyplomatycznym, zwłaszcza odnośnie oficjalnych wizyt. Protokół dyplomatyczny zazębia się z ceremoniałem państwowym, obowiązującym np. przy składaniu wieńców na Grobie Nieznanego Żołnierza. Wiąże się również z etykietą dyplomatyczną, czyli zasadami zachowania się i postępowania w stosunkach z przedstawicielami obcych państw. Od protokołu dyplomatycznego (jako reguł postępowania), należy odróżnić Protokół Dyplomatyczny - funkcjonujący jako komórka organizacyjna istniejąca w ministerstwach spraw zagranicznych lub innych centralnych instytucjach państwowych. Protokół Dyplomatyczny realizuje reguły protokołu i ceremoniału dyplomatycznego oraz zapewnia przedstawicielom obcych państw i organizacji, przywileje i immunitety[1].
Podstawowym elementem protokołu dyplomatycznego jest precedencja. Termin z języka łacińskiego oznacza: to co poprzedza, pierwszeństwo, prym. Jeśli chodzi o stosunki między państwami, kwestia precedencji między najwyższymi przedstawicielami państw, budziła od niepamiętnych czasów kontrowersje i była przedmiotem sporów. Procedencja reguluje: hierarchię ważności funkcji w państwie, ustala prawidłową kolejność powitania i prezentacji zaproszonych gości, reguluje wzajemne stosunki (np. gdzie poszczególne osoby zajmują miejsca podczas oficjalnych uroczystości)[2].
Historia i rozwój protokołu dyplomatycznego
Protokół dyplomatyczny wcześniej nazywany był ceremoniałem dworskim albo etykieta dworską i znany jest od początku państwowości. Wynika z potrzeby utrzymywania kontaktu między państwami, a także rozwiązywania ewentualnych konfliktów.
Posłowie byli już znani w starożytnej Grecji, byli nimi najczęściej kapłani, wybitni obywatele, filozofowie, wędrowali wraz z heroldami. Oznaczali się oliwną lub laurową różdżką zakończoną wężami – symbolem roztropności. Posiadali listy uwierzytelniające, które składali w urzędzie zajmującym się sprawami zagranicznymi, a także instrukcje postępowania spisane na zwojach lub tabliczkach zwanych diploma – stąd pochodzi nazwa dyplomacja[3].
W starożytnym Rzymie dyplomacją zajmowali się fecjałowie - kapłanami nadzorujący ceremoniał związany z przyjmowaniem i wysyłaniem posłów. Już wtedy ceremoniał był bardzo uroczysty i okazały, na cześć gości wyprawiano uczty i igrzyska, następowała wymiana darów. Szczególnie rozwinięta była dyplomacja i protokół Cesarstwa Bizantyjskiego, którego celem było przekonanie posłów o potędze państwa. Niektóre jego elementy wykorzystuje się do dziś[4].
Na Zachodzie dyplomatyczną potęgą zostało papiestwo. Łacina stała się obowiązkowym językiem w stosunkach międzynarodowych, wprowadzono instytucję stałych przedstawicielstw dyplomatycznych. W Europie wyróżniała się dyplomacja prowadzona przez Florencję, Wenecję, Mediolan i Genua. Miasta te zawierały wiele umów gospodarczych, nawet z krajami Afryki i Bliskiego Wschodu. Posłami najczęściej byli wybitni obywatele i arystokraci, a także kupcy i bankierzy.[5]
Przełomowa data w dziejach protokołu to 1 stycznia 1585r. wtedy król Francji Henryk III wydał ordynację ustanawiającą urząd „wprowadzającego ambasadorów i władców obcych”. Celem władców było lepsze przygotowanie dworu do przyjmowania poselstwa, z czym także wiąże się powstanie stałych misji dyplomatycznych i sekretariatów stanu do spraw zagranicznych. W 1822 r. Baron de La Live oddzielił kompetencje przełożonego służby ceremonii zagranicznych (protokół dyplomatyczny) i kierującego ceremoniami francuskimi (ceremoniał). W XIX w protokół dyplomatyczny przekształcono w służbę Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Jednak największe znaczenie dla historii współczesnego protokołu dyplomatycznego miał Kongres Wiedeński z 1815 r. Zaczęto wtedy równo traktować wszystkie niepodległe państwa, niezależnie od niezależnie od tego czy były to cesarstwa, królestwa, czy republiki. W dziedzinie dyplomacji wynikły się z tego powodu dwie istotne zmiany w praktyce protokolarnej. Pierwsza dotyczyła ustalenia trzech klas szefów misji dyplomatycznych: ambasadorów i nuncjuszów, posłów oraz chargé d'affaires[6]. Mimo zasady równości państw przywilej wysyłania ambasadorów przysługiwał jedynie królestwom. Druga zmiana to umasowienie zasady alternatu. Wedle niej w porozumieniach dwustronnych dokument przeznaczony dla danego państwa wymieniał na pierwszym miejscu swojego władcę lub kraj[7]. Był to też pierwszy pisany akt wielostronny. Wcześniejsze postanowienia miały zawsze charakter zwyczajowy. Postanowienia regulaminu w sprawie przedstawicieli dyplomatycznych były podstawą do konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia 1961 roku.
Powstanie nazwy „protokół dyplomatyczny” wiąże się z kongresem wiedeńskim. W jego obradach uczestniczyło wielu wybitnych mężów stanu, książąt, ambasadorów i generałów. Długotrwałym obradom towarzyszyły liczne przyjęcia, obiady i bale wymagające dokładnego ustalenia procedencji wszystkich gości. Aby uniknąć pomyłek i nieporozumień ustalono pierwszeństwo gości, po raz pierwszy w historii zaprotokołowano go. Od tego czasu wszedł w życie zwrot „protokół dyplomatyczny”.
Dopracowywaniem protokołem dyplomatycznego zajmowano się również w późniejszych latach. Stworzono kilkanaście ważnych dokumentów m. in.:
- Konwencja o misjach specjalnych 8 grudnia 1969.
- Konwencja ONZ z 14 grudnia 1973 o zapobieganiu i karaniu przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej, włączając w to przedstawicieli dyplomatycznych.
- Konwencja Wiedeńska z 14 marca 1975 roku o reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi o charakterze uniwersalnym.
- Protokół w sprawie przywilejów i immunitetów Wspólnot Europejskich 8 kwietnia 1965 dołączony do traktatu ustawiającego jedną Radę i jedną Komisje WE.
- Polska ustawa o służbie zagranicznej 27 grudnia 2001.
Polski protokół dyplomatyczny kształtuje się w okresie międzywojnia[8]. Po okresie rozbiorów, wraz z odbudową niepodległego państwa, po I wojnie światowej, rozpoczyna się czas tworzenia polskiego protokołu dyplomatycznego. Główni współtwórcy protokołu to: Stefan Przeździecki i Karol Bertoni. Przepisy protokolarne, które stworzyli, łączyły w sobie zwyczaje panujące na najbardziej wyrafinowanych dworach Europy wzbogacone o elementy polskiej tradycji narodowej[9]. Przemiany po 1989 r. umożliwiły pełne wykorzystanie tradycji protokołu wypracowanego w II Rzeczypospolitej.
Protokół dyplomatyczny a kody komunikacyjne.
Dyplomacja długo opierała się kodyfikacji. Dopiero w 1961 roku podpisano Konwencję wiedeńską o stosunkach dyplomatycznych. Nic w tym dziwnego, ponieważ jej to spis zasad zwyczajowych, kształtujących się przez wieki. Oprócz zasad savoir vivre’u ważnymi zasadami w protokole jest sposób komunikowania się, a on wydaje się być trudny do spisania. Jednak jest to istotne, ponieważ strony biorące udział w procesie komunikacji powinny posługiwać się wspólnym kodem, czyli ustalonym przedtem dla danego systemu znaków sposobem ich interpretowania – zbiorem reguł przyporządkowujących znaczenie pewnym mediom. Tylko wtedy jest możliwe skuteczne porozumiewanie się.
Głównym zadaniem ambasadora jest znajomość kodu używanego w świecie dyplomacji. Różni się on zdecydowane od „zwykłego” kodu komunikacyjnego. Jest to wyspecjalizowany kod – ustalony sposób rozumienia słów, gestów, zachowań, umieszczony w ramach protokołu dyplomatycznego[10].
Podczas komunikacji używa się kodów:
1) niewerbalnych m. in.:- Kod prozodyczny – określa na przykład sposób mówienia i artykulacji (np. szeptanie), który często nadaje komunikatom werbalnym dodatkowy sens.- Kod kinetyczny - gestykulacja, mimika, tzw. „mowa ciała”.
- Kod proksemiczny - nadaje znaczenie często przestrzennym relacjom w komunikacji: odległości, przerwom w wypowiedziach.
2) werbalnych – w nich interpretacja dotyczy użytych w wypowiedzi słów[11].
Zapewne tych kodów jest więcej. Politycy (i nie tylko) używają w swoich wypowiedziach jednego lub kilku kodów jednocześnie, żeby nas przekonać partnera w rozmowie do swoich racji. Ale o skuteczności perswazji nie decyduje tylko poprawne użycie kodu. Wpływ mają także prawa wywierania wpływu, czynniki związane z erystyką, retoryką wypowiedzi.
Oczywiście komunikaty nadawane są też ubiorem, istnieje narzucony kod wymagany przez protokół dyplomatyczny, tzw. dress code. Niedostosowanie się do wytycznych byłoby uznane za dużą obrazę ze strony dyplomaty.
Informacje o Protokole Dyplomatycznym Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Protokół Dyplomatyczny Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polski jest protokołem państwowym. Jego zastosowanie obejmuje działania administracji państwowej i samorządowej w stosunkach z partnerami zagranicznymi oraz z miejscowym korpusem dyplomatycznym i konsularnym. Do zakresu przedmiotowego można zaliczyć[12]:
1. Przygotowanie planów i programów wizyt głów państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych;
2. Współdziałanie z właściwymi komórkami organizacyjnymi w przygotowaniu i realizacji programów wizyt sekretarza stanu, podsekretarzy stanu i dyrektora generalnego służby zagranicznej;
3. Przygotowanie audiencji przedstawicieli dyplomatycznych państw obcych u prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, prezesa Rady Ministrów, marszałków Sejmu i Senatu oraz Ministra Spraw Zagranicznych;
4. Obsługa protokolarna przyjęć dyplomatycznych wydawanych przez prezydenta prezesa Rady Ministrów i ministra spraw zagranicznych z ich odpowiednikami;
5. Prowadzenie spraw związanych z ustanawianiem i funkcjonowaniem urzędów konsularnych państw obcych;
6. Czuwanie nad przestrzeganiem przywilejów i immunitetów dyplomatycznych i konsularnych oraz nad przestrzeganiem zasady wzajemności w tym zakresie w Rzeczypospolitej Polskiej i za granicą;
7. Prowadzenie ewidencji personelu obcych przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych i innych osób korzystających z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych w Rzeczypospolitej Polskiej; wydaje odpowiednie dokumenty oraz udziela wiz dyplomatycznych i służbowych tej grupie osób; wydaje „Listę korpusu dyplomatycznego i konsularnego”;
8. Załatwianie spraw związanych z zapewnieniem obcym przedstawicielstwom dyplomatycznym, urzędom konsularnym i przedstawicielstwom organizacji międzynarodowych w Rzeczypospolitej Polskiej oraz członkom ich personelu możliwości korzystania z przywilejów i immunitetów, właściwych warunków działania, a także stwierdzanie dla potrzeb władz i instytucji polskich statusu oraz zakresu przysługujących im przywilejów i immunitetów;
9. Współdziałanie z właściwymi służbami w sprawach związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa obcych przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych, rezydencji szefów i członków personelu misji oraz osób korzystających z przywilejów i immunitetów;
10. Inicjowanie, opracowywanie i opiniowanie projektów umów międzynarodowych oraz innych aktów prawnych dotyczących przywilejów i immunitetów;
11. Współdziałanie w zawieraniu porozumień w sprawach ułatwień wizowych dla posiadaczy paszportów dyplomatycznych i służbowych oraz osób korzystających z przywilejów i immunitetów na mocy ustaw, umów lub powszechnie przyjętych zwyczajów międzynarodowych; nadzorowanie realizacji tych porozumień;
12. Prowadzenie spraw związanych z działalnością szkół istniejących przy obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych w Rzeczypospolitej Polskiej;
13. Prowadzenie spraw związanych z zapewnieniem członkom personelu obcych przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych opieki medycznej;
14. Ułatwianie nabycia przez państwa wysyłające pomieszczeń koniecznych dla ich przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych oraz udzielanie pomocy w uzyskaniu takich pomieszczeń w inny sposób, w tym prowadzenie i aktualizowanie ewidencji nieruchomości użytkowanych i stanowiących własność przedstawicielstw państw obcych w Rzeczypospolitej Polskiej;
15....
Syjka