27. WOLFGANG KEMP.doc

WOLFGANG KEMP (ur. 1946)

Inspiracja płynąca z literaturoznawstwa, w której obecna jest kwestia zależności między strukturą dzieła a odbiorem – autor miałby projektować grupy czytelników, ich poziom elokwencji itp. Służą temu zwroty, apostrofy w utworze literackim itp.

Wolfgang Iser (niemiecki literaturoznawca) – wprowadza pojęcie „implikowanego czytelnika”, analizuje tekst i rekonstruuje na jego podstawie odbiorców, tworzy konstrukt idealnego czytelnika.

Udział widza. Studia nad estetyką recepcji malarstwa XIX w. W. Kemp

●        cyt.  z Gombricha („udział widza” w Sztuce i złudzeniu) – widz miałby dopełniać iluzję dzieła, widzowi nie przedstawia się obrazu w cąłości, lecz ekran projekcji, sztuka buduje sugestie postrzeżeniowe, które dopowiada widz, jest niekoniecznym dopełnieniem obrazu.

Przedstaw koncepcję estetyki recepcji w ujęciu W. Kempa

Wymień i scharakteryzuj dwa systemu funkcjonalne obrazu, wyróżnione przez W. Kempa w odniesieniu do malarstwa XIX w.

■     system przedstawiania – Darstellung

■     system prezentacji – Prasentation

Ewolucja form wewnętrznej prezentacji w malarstwie XIX w.

przed 1860 r. 

a.        hic et nunc – tu i teraz; artysta włącza widza w obraz, stwarza mu wyimaginowany punkt widzenia, jest to widzenie pod określonymi warunkami (przykład: Hummel Berlin znad Marienstrasse)

b.       „bezsensowny” punkt widzenia odbiorcy narzucony przez artystę – niemożność zrekonstruowania sensownego, potencjalnie możliwego punktu oglądu (przykład: Stracenie majora Davela Gleyre’a i Wielki rewir leśny Friedricha)

c.        zmiana w funkcji osobowych nośników identyfikacji – obraz porządkowany i organizowany jest z punktu widzenia osobowego nośnika, który nie należy już do sfery Darstellung, a realizuje się w pełni w systemie prezentacji (przykład: Daumier)

d.       bez wyjścia – widz nie jest sam i kierunek natarcia dramatis personae zmierza w jego kierunku; widz nie znajduje się w centrum akcji, a podlega potencjalnemu zagrożeniu, zaciera się jego postawa kontemplacyjna (przykład: Wolność wiodąca lud na barykady Delacroix)

W III rozdziale książki Udział widza, Kemp przedstawia modelową interpretację dzieł Adolpha Menzla, Klatka niedźwiedzi z punktu widzenia odbiorcy jako czynnika konstytuującego sens dzieła. Akcja obrazowa ujawnia w tym przypadku swój pełen sens, jeśli włączymy w nią widza, określając przeznaczony mu przez perspektywę i kompozycję dzieła punkt widzenia.

Rozdział IV, Perspektywa obrazowa po 1860, ukazuje ewolucję Rezeptionsvorgabe w malarstwie drugiej połowy XIX w., której główną tendencją jest destrukcja form wewnętrznej prezentacji, które bujnej rozwijały się w pierwszej połowie wieku. Ingres podany został jako exemplum przewagi prezentacji nad przedstawieniem. Odwrotna tendencja zarysowuje się u Rosettiego i Degas – odwrócone postaci odzyskują znaczenie w sferze przedstawiania. Wieloperspektywiczny obraz Rosettiego (The blessed Damozel) ustanawia taki proces recepcji, w którym utrzymanie alternatywnych i sprzecznych sposobów lektury dzieła konstytuuje estetyczne doświadczenie. W obrazie Degasa dokonuje się natomiast destrukcja prezentacyjnej funkcji postaci wprowadzającej  - formuła wciągająca w obraz traci swą orientującą siłę. Podobnie obraz Muncha, Robotnicy w drodze do domu, dokonują destrukcji typu prezentacji „bez wyjścia” realizowanego przez Delacroix.

Rozdział V poświęcony jest twórczości Seurata analizowanej z punktu widzenia estetyki recepcji, który dla tej części książki ma takie znaczenie, jak modelowa interpretacja Menzla. Podnosi problem ram w malarstwie Seurata, które nie należą już tylko do Zugangsbedingungen. Pointylizm Seurata w ujęciu estetyki recepcji oznacza natomiast, że obraz jest obrazem widza, a jego aktywne oko przetwarza materialne formy malarskiego surowca w informację estetyczną.

Celem estetyki recepcji postulowanym przez Kempa jest jednak oprócz zrekonstruowania właściwych danej epoce sposobów funkcjonowania prezentacji, określanie relacji między prezentacją zewnętrzną a wewnętrzną, czyli między Zugangsbedingungen i Rezeptionsvorgabe. Dopiero wtedy bowiem – jak twierdzi Kemp – zrozumiemy to co się dzieje w obrazie, gdy zrozumiemy co się dzieje z obrazem.

Rozwój Rezeptionsvorgabe w malarstwie pierwszej połowy XIX w. miał więc być konsekwencją niepewności artysty wobec zmiennych Zugangsbedingungen panujących w Salonie. W drugiej połowie stulecia tendencja ta zmieniła się na rzecz uczynienia pozycji widza niepewną i zmuszenie go do refleksji poprzez aspekty czysto optyczne. Do tej pory rozwój technik malarskich miał służyć wzmaganiu iluzji i dawało do widzenia, sztuka po 1860 r. miała za cel dać samo widzenie, obraz eksponuje siebie jako płaszczyznę, staje się autonomiczne.

Wyjaśnij pojęcie „zewnętrznych warunków kontaktu” oraz pojęcie „wewnętrznych przesłanek recepcji” obrazu według W. Kempa

Zewnętrzne warunki kontaktu – aussere Zugangsbedingungen – zewnętrzna prezentacja. Dzielą się na materialne (otoczenie architektoniczne, urbanistyka, warunki umiejscowienia), społeczno-artystyczne (społeczne konwencje odbioru, zwyczaj postrzegania sztuki, np. rytuał kultu) i antropogeniczne (indywidualne lub grupowe preferencje odbiorców). Warunki te współwyznaczają sytuację odbioru, ale nie przynależą do struktury dzieła, dlatego określane są mianem zewnętrznych, pozaobrazowych, ich znaczenie jest pośrednie.

Wewnętrzne przesłanki recepcji są natomiast ufundowane przez strukturę dzieła, to kompozycja, przestrzeń wewnątrzobrazowa, perspektywa, elementy treściowe. Kemp wyróżnia dodatkowo dwa systemu funkcjonalne: system przedstawienia (Darstellung) i system prezentacji (Presentation). Darstellung to forma, jaką artysta nadaje tematowi, by ustanowić związek między jego elementami, by ukonstytuować z niego całość. Presentation natomiast to forma, jaką twórca nadaje Darstellung, by nawiązać kontakt z widzem. 

Główne środki wewnętrznych przesłanek recepcji to kompozycja, perspektywa i tzw. osobowe nośniki identyfikacji – przynależą one zarówno do jednego, jak i drugiego systemu funkcjonalnego. Jako elementy Darstellung tworzą one akcję wewnątrzobrazową, a jako przesłanki Presentation wyznaczają odbiorcy odpowiedni punkt widzenia i umiejscawiają jego ogląd w strukturze obrazu, relatywizują wydarzenia obrazowe jako obiekt procesu widzenia.

Tym, co zostało przedstawione zajmuje się ikonografia, natomiast o to, jak zostało to przedstawione (zaprezentowane widzowi) pyta się estetyka recepcji.