1. Psychologia kliniczna, przedmiot, zadania, diagnoza psychopedagogiczna.
Psychologia kliniczna- jest gałęzią psychologii stosowanej. Przedmiotem jej zainteresowań są zaburzenia zachowania, wszelkie zaburzenia regulacji psychicznej.
Zadania psychologii klinicznej:
- diagnoza- rozpoznanie istniejących odchyleń, wyjaśnienie przyczyn.
- terapia- sformułowanie i realizacja programu postępowania. System działań stosowanych nie tylko wobec chorych, ale także jednostek poszukujących rozwiązań sytuacji trudnych, patologii społecznej, dotkniętej nałogami itp.
- profilaktyka- określenie optymalnych warunków życia i działania tak, by realizowali swe potencjalne możliwości oraz ochrona zdrowia psychicznego.
Diagnoza psychopedagogiczna- opiera się na wyniku badania, poznaniu problemu, postawieniu hipotezy, weryfikowaniu jej:
- opis symptomów zaburzeń zachowania.
- wyjaśnienie zaburzeń- wyjaśnienie dysfunkcji procesów psychicznych, emocjonalnych, społecznych, poznawczych i komunikacji tożsamościowych oraz zachowania.
- określenie udziału czynników środowiskowych, społecznych, biologicznych.
- rola czynników bezpośrednich i pośrednich.
2. Specyfika diagnozy dziecięcej.
a) brak motywacji do poddania się diagnozie
b) niski stopień trafności diagnozy
- indywidualna dynamika rozwoju,
- diagnoza uzależniona od stanu dziecka,
- trudno odróżnić objawy od reakcji na sytuację stresową,
- mylenie skutków z ich przyczynami (np. dysleksja).
c) diagnoza rozszerzona o rodzinę- ujęcie systemowe, czyli objawy dziecka są symptomem zaburzeń w rodzinie.
d) diagnoza wielostronna (przedszkole, dom, poradnia).
e) diagnoza musi uwzględniać aspekt rozwojowy (tempo rozwoju, harmonijność itp.)
f) diagnoza wielospecjalistyczna- stan somatyczny, rozwój fizyczny.
Rola nauczyciela:
- obserwacja,
- analiza wytworów,
- rozmowa,
- wywiad.
3. Pojęcie normy
1) Statystyczne- norma to średnia lub przeciętna(np. iloraz inteligencji w teście Weschlera
2) Norma społeczno- kliniczna:
Symptomy: objawy subiektywne i obiektywne
Krytyka- negatywny charakter tego ujęcia, brak symptomów, norma nic nie mówi o pozytywnych cechach badanego
3) Teoretyczne znaczenie pojęcia normy:
ustalono wzorzec normy osobowości w oparciu o różne koncepcje psychologii człowieka(obraz zbyt rygorystyczny albo zbyt liberalny)
Pojęcia typu norma, zdrowie, dewiacja, patologia, zaburzenia są same w sobie relatywne i zależne od uznawanych w danym społeczeństwie, określonym czasie norm i wartości. Niektórzy przeciwstawiają się używaniu takiemu określeń, jak zaburzenie czy choroba psychiczna i uważają tę praktykę za rodzaj sprawowania kontroli nad ludźmi o pewnej odmienności. Inni twierdzą, że pojęcie normalności ze względu na swój charakter wartościujący nie może być przedmiotem obiektywnych analiz, że można obejść się bez pojęcia normalności, gdyż całkowicie wystarczy właściwy opis kategorii zaburzeń. Stosowanie znaczenia normy zależy w dużej mierze od celu, jakiemu ona służy.
Norma statystyczna wynika z pomiaru cechy danej populacji. Na płaszczyźnie psychologicznej najlepiej jej zalety i wady można prześledzić na przykładzie badania ilorazu inteligencji, o ile jako odbiegające od normy są wartości mieszczące się poniżej wyniku średniego, o tyle nie można tego stwierdzenia odnieść do wyników powyższej średniej. Znaczne korzyści daje zastosowanie kryterium statystycznego w odniesieniu do tworzenia norm rozwojowych, czyli określenia wskaźników poziomu rozwoju odpowiednich czynności w danej grupie wiekowej.
Tak, więc norma statystyczna może być przydatna, ale nie może być stosowana bezkrytycznie i samodzielnie.
Norma społeczno-kliniczna określana także jako norma kulturowa. Preferuje ona zachowania przeciętne, konwencjonalne, typowe. To pojęcie normalności ma jeszcze bardziej relatywistyczny charakter niż norma statystyczna. Chodzi tu, zatem o przystosowanie do sposobu funkcjonowania w danej kulturze. Wymiar zdrowy - chory może być rezultatem poziomu tolerancji społecznej a nie faktycznych cech osobowości.
4. Modele psychologiczna – uwarunkowania powstawania zaburzeń i terapii (behawioryzm i psychoanaliza)
Od poł. XX w. w oparciu o zmiany zachodzące w systemach wartości oraz w związku ze wzrostem jakości i ilości badań psychologicznych powstawały różne modele wyjaśniające powstawanie zaburzeń psychicznych oraz proponujące sposoby ich leczenia
Na jednym końcu tego spektrum mamy model biologiczny, który klucz do zrozumienia ludzkiego zachowania widzi w procesach organicznych. Na drugim końcu - model socjo-kulturowy, który zachowanie ludzkie wyjaśnia przy pomocy wpływu społeczeństwa i kultury.
Między tymi dwoma skrajnymi modelami znajdują się 4 modele, które podkreślają psychologiczne i osobowe wymiany ludzkich przeżyć i zachowań.
Są to modele:
- model psychodynamiczny - zajmujący się głównie nieświadomymi, zewnętrznymi konfliktami;
- model behawioralny oraz model bazujący na teorii uczenia się - obydwa opierają się na wyuczonych sposobach zachowania oraz na procesach ich modelowania;
- model kognitywny - koncentrujący się na procesach myślenia leżących u podstaw zachowania;
- model humanistyczno-egzystencjalny - podkreślający znaczenie wartości i ich wyboru dla indywidualności i samorealizacji osoby.
Model behawioralny- psychologia tej koncepcji bada zależność zachowania od środowiska zewnętrznego. Środowisko steruje ludzkim zachowaniem. Behawioryści zajmują się zachowaniami obserwowalnymi oraz wpływem otoczenia na zachowanie się poszczególnych jednostek. Zarówno sposób powstawania zaburzeń jak i metody ich likwidowania opierają się na zasadach procesu uczenia się. Behawioryści nie negują życia wewnętrznego, ale twierdzą, że nie reguluje działania człowieka.
W koncepcji Behawioralnej- wszystkie zachowania są nabyte, zachowania normalne i patologiczne są wyuczone i ich rozwój przebiega zgodnie z prawami uczenia się. Zachowania zaburzone powstają w sytuacjach wywołujących lęk oraz w sytuacjach konfliktowych. Terapia koncentruje się wyłącznie na objawach zachowań, nie zajmuje się uczuciami i przeżyciami pacjenta.
Model psychodynamiczny - zwolennicy tego modelu są przekonani, że zachowanie jednostki zarówno normalne, jak i zaburzone w dużym stopniu zostaje wyznaczone przez leżące u ich podstaw siły psychicznej, których osoba nie jest świadoma. Psychoanaliza kładzie nacisk na znaczenie konfliktów i doświadczeń nabywanych w toku wczesnego dzieciństwa. Zaburzenia występujące u ludzi dorosłych traktowane są jako wynik doświadczeń z odległej przeszłości i z pierwszych lat życia. Tamte związki rodziców i dzieci oraz nieświadome, traumatyczne doświadczenia z pierwszych lat są całkowicie odpowiedzialne za wszystkie formy zachowań i przeżyć. Zatem jedynie znajomość przeszłości dostarcza informacji niezbędnych dla zrozumienia trudności i zaburzeń człowieka dorosłego. Lęki i wytworzone do obrony przed nimi organizmy są nieświadome.
5. Modele psychologiczne - uwarunkowania powstawania zaburzeń i terapii (poznawczy i poznawczo-behawioralny)
MODEL POZNAWCZY-
1. Uwarunkowania powstawania zaburzenia:
-zaburzenia powstają w rezultacie procesu uczenia się. Niewłaściwy sposób percepcji i interpretacji zdarzeń przez jednostkę doprowadza do powstania jego dezadaptacyjnych zachowań.
- głowni reprezentanci to Aron Beck i A. Ellis
Aron Beck zwrócił uwagę, że sposób strukturalizowania i interpretacji własnych doświadczeń wpływa na stan emocjonalny i doświadczenia jednostki
- błędy w myśleniu są powodem zaburzeń emocjonalnych, bo napędzają emocje.
- w kognitywnym spojrzeniu- poznawczym modelu myśli analogicznie są jak bakteria która wywołuje infekcję, emocje wyzwalają poziom temperatury, a podłączone do emocji myśli są jak dodatkowe bakterie, które napędzają rozwój choroby i wzrost temperatury
- schematy poznawcze są dysfunkcjonalnymi postawami, ogólnymi zasadami oceny własnego życia i kierowania swoim działaniom, stanowią pewien kod determinujący znaczenie przypisywane bodźcom i zdarzeniom.
- sposób myślenia o sobie i o świecie zależny jest od wiedzy zapisanej w schematach. Aron Beck wyodrębnił charakterystyczne, błędne sposoby myślenia o sobie, które określił jako poznawcze, a są to:
* arbitralne wnioskowanie
* selektywne abstrahowanie
* nadmierna generalizacja
* dychotomiczne myślenie(czarno-białe)
* myśli automatyczne, nawykowe, które występują w formie zdań odnoszących się do siebie i sytuacji, w której znajduje się jednostka, przy czym mają one wyraźnie kasandryczny charakter w ocenie własnych możliwości działania
Szczególnie błędny sposób myślenia ujawnia się u osób depresyjnych w sytuacji stresowej
- dysfunkcjonalne przekonania dotyczące siebie i wadliwy styl przetwarzania powodują zniekształcanie wiedzy. Zawierają one negatywne założenia dotyczące własnej osoby i świata, ukształtowały się w dzieciństwie, przy czym pozostają na granicy świadomości i niezwykle łatwo uruchamiają automatyczne myśli
- występujące zaburzenia są wynikiem nieprawidłowego, utrwalonego sposobu myślenia o sobie jak i stylu przetwarzania informacji.
CELE TERAPI:
- nastawiona jest na usuwanie zaburzeń myślenia, uczy rozpoznawania dysfunkcjonalnego sposobu myślenia i jego eliminowania
- uczy pacjenta identyfikować schematy poznawcze, tkwiące u podstaw irracjonalnych myśli
- psychoterapeuta informuje pacjenta, w jaki sposób dochodzi do zaburzeń emocjonalnych oraz występowania dysfunkcjonalnych zachowań
- dowodzi, że między sytuacją a zdarzeniami w jakich pacjent uczestniczy a jego emocjami, zachowaniami pośredniczy sposób interpretacji zdarzeń składających się na tę interpretację
- psychoterapeuta zwraca uwagę pacjentowi na to, że stały automatyczny sposób interpretacji zdarzeń powinien być traktowany wyłącznie jako hipoteza, którą trzeba weryfikować empirycznie
- praca nad zmianą schematów poznawczych z terapeutą polega na współpracy terapeuty i pacjenta w celu rozpoznania i usuwania błędów w obrazie siebie i świata oraz w stylach interpretacji informacji-przetwarzania ich
- terapia ta koncentruje się na tym, co pacjent o sobie myśli i jak odbiera siebie, swój świat i przyszłość. Te czynniki nazywają się triadą poznawczą. Schematy poznawcze, które tworzą się od wczesnego dzieciństwa stanowią wzór dla dalszego kodowania informacji
- terapia polega na modyfikacji myślenia, Ne eliminowaniu przekonań dysfunkcjonalnych i wprowadzeniu na ich miejsce nowych, które nie powodują skutków myślenia. Restrukturalizacja myślenia dokonuje się poprzez dostarczenie argumentów na rzecz odrzucenia irracjonalnych, wadliwych przekonanń
TERAPIA NARRACJĄ W RAMACH MODELU KOGNITYWNEGO:
- każda dobra terapia zawiera element narracji- piszą Martin Selignam, Elaine Walker i Dawid Rosenhan
- terapię narracyjną określa się jako skoncentrowaną na rekonstrukcji modyfikacji narracyjnych wzorców, w ramach których ludzie strukturalizują własne doświadczenia
- terapia narracją jest sposobem pomocy jednostkom w usytuowaniu ich działania wewnątrz ich systemu wartości, tym samym pomaga w zdobyciu zdolności do osądzania(oceny własnej) działań według tych wartości
- terapia ta pomaga się uwolnić od destrukcyjnych samoocen poprzez zobiektywizowaną ocenę w tej terapii
Celem terapi narracji jest:
-pomoc jednostce w znalezieniu alternatywnej interpretacji, która będzie przez nią zaakceptowana, a także przez innych
- pomoc w wyartykułowaniu własnych problemów i preferencji
- analiza interpretacji dla znalezienia społecznego kontekstu- poprzez narracje pacjent zrozumie własne działania i uwydatni ich sens w kontekście społecznym.
Terapia zaburzeń” Ja” może się dokonywać przy pomocy narracji zewnętrznej ponieważ przez uwewnętrznianie nowych treści można uzyskać m.in. dostęp do siebie i swojej roli w wydarzeniach akceptację siebie a tym samym zmienić samowiedzę, otworzyć się na siebie i innych. Warunek stanowi dokonanie wglądu(refleksji) a przez to stopniowa lub gwałtowna zmiana(katharsis)
MODEL BEHAWIORALNO-POZNAWCZY:
- głowni reprezentanci: J. Wolpe, A. Bandura, H.J Eysenck
Uwarunkowania powstania zaburzenia
-objawy psychopatologiczne jednostki traktuje się jako nieprzystosowawcze- jako zachowania nabyte w procesie uczenia się. Zachowania te i zachowania przystosowawcze kształtują się poprzez mechanizm warunkowania klasycznego, instrumentalnego lub modelowania.
- kładzie nacisk na poznawcze, emocjonalne i behawioralne schematy, które kształtują się w dzieciństwie i są zależne od predyspozycji biologicznych jednostki, jej doświadczenia i warunków rozwoju w dzieciństwie
Metody behawioralne:
- samoobserwacja- sytuacja która zmieniła emocje, przekonania- myśli towarzyszące, ocena możliwości zmiany, możliwości modyfikowania,
- samoregulacja- analiza, poszukiwanie wsparcia, otwarcie się, rozumienie, empatia, komunikowanie się
Terapia poznawczo- behawioralna
- jest to rodzaj rozmowy na temat:
§ tego, jak postrzegamy samych siebie, świat i innych
§ w jaki sposób nasze zachowanie wpływa na nasze myśli i uczucia.
Terapia CBT może pomóc zmienić sposób myślenia („poznawczość”) i zachowania („behawioryzm”), co przyczynia się do poprawy samopoczucia. W odróżnieniu od innych rodzajów psychoterapii, CBT zajmuje się problemami i trudnościami „tu i teraz”. Nie skupia się na przyczynach dręczących nas problemów, ani na uprzednio pojawiających się objawach, lecz poszukuje sposobów poprawienia stanu świadomości pacjenta w chwili obecnej.
CELE TERAPII:
- terapia poznawczo behawioralna stawia sobie za cel zarówno zmieniać zniekształcenie, nieprawidłowe myślenie o sobie, styl przetwarzania, jak również nauczyć bardziej przystosowanych zachowań
- wzmacnianie świadomego” Ja” i pomoc w rekonstrukcji spójnego sposobu interpretacji zdarzeń i swojej w nich roli oraz rozpoznawanie automatycznych, nawykowych destrukcyjnych myśli i dialog wewnętrzny z nimi- to zadania terapeuty o orientacji behawioralno-poznawczej!
- zmiana sposobu myślenia o sobie zmienia także emocje i zachowanie jednostki, Praca nad zmianą schematów poznawczych polega na współpracy terapeuty i pacjenta w celu rozpoznania i usuwania błędów w obrazie siebie i świata
- psychoterapeuta wyjaśnia pacjentowi mechanizmy powstawania jego nieprawidłowych nawyków
- proponuje określone procedury terapeutyczne i wyjaśnia mechanizm ich działania
- psychoterapeuta wraz z pacjentem ustala kontakt w tym zwłaszcza cel terapii
6. Modele psychologiczne - uwarunkowania powstawania zaburzeń i terapii, podatność-stres (w tym pojecie stresu wg R. Lazarusa, koncepcja Antonowsky’ego)
- czyli model współdziałania wielu czynników w genezie zaburzeń, podatność na zaburzenia określana jest przez predyspozycje jednostki, które mogą być spowodowane czynnikami biologicznymi, psychologicznymi i społeczno-kulturowymi- są one ważne ale nie są bezpośrednimi sprawcami zaburzeń. Musi zadziałać jeszcze stresor- sytuacja trudna, codzienne obciążenia lub krytyczne wydarzenia życiowe. Stresor+ podatność= zaburzenia.
Zróżnicowanie sytuacji stresowych:
- deprywacji, braku
- frustracji(zewnętrzne i wewnętrzne) np. stan zdrowia, nieakceptacja swoich tendencji seksualnych itp.
- zagrożenia
-przeciążenia
- bólowe
- konfliktowe „++” „+-„ „- - „
Objawy stresu:
*zewnętrzne- niepokój ruchowy lub brak ruchu, drżenie, zmiana głosu- wysokość tonu, zacinanie się, moczenie
* fizyczne- kołatanie, mdłości, zawroty głowy, suchość w ustach
*poznawcze- myśl, że obleje, że nic nie umiem, w rezultacie dekoncentracja
*emocjonalne- wpadam w panikę
*komponent fizjologiczny doświadczonego stresu-rola gruczołów wydzielania
Pojęcie stresu według Lazarusa i Suzan Folkman:
- definiują stres jako określoną relację między człowiekiem, a otoczeniem, które oceniana jest przez jednostkę jako obciążającą lub przekraczającą jej zasoby i zagrażająca dobrostanowi.
Richard Lazarus- 2 podstawowe rodzaje procesów oceny:
· ocena pierwotna(czy sytuacja jest groźna czy nie)
· ocena wtórna(jakie jednostka ma zasoby, szacowanie różnych sposobów radzenia sobie)
Tu nie jestem pewna???
Koncepcja Antonovskyego(stresory)Antonovsky stresorem nazywa każdy element który powoduje entropię, napięcie i sprzeczność. Stresory: psychospołeczne, fizyczno- biologiczne, krótkotrwałe, długotrwałe, działające przewlekle. Mogą pochodzić z środowiska zewnętrznego człowieka, z jego otoczenia, z wnętrza człowieka, z jego ciała i psychiki i również z relacji człowiek- otoczenie. Kategoria codziennych uciążliwości (dayly hassles, Lazarus, Folkman, 1984) wg której nagłe i drobne życiowe przeszkody życiowe, stanowią obciążające tło i podwyższają napięcie. Mają charakter negatywny, nękający. Kategoria krytycznych wydarzeń życiowych (sęk, 1997) – stresowe wydarzenia zmiany życiowej. Źródłem są czynniki endogenne i egzogenne., dotyczy różnych sfer życia. Obejmuje wydarzenia katastroficzne, związane z kryzysami rozwojowymi.
Napięcie przeradza się w stres i wychodzą objawy zaburzeń gdy energia i dostępne zasoby okazują się niewystarczające, aby zaradzić wymaganiom.
7. Style radzenia sobie ze stresem, pojęcie: wsparcia, zasobów.
Styl zadaniowy: (najlepszy)
- planowanie, zbieranie dodatkowych informacji w celu poradzenia sobie z sytuacją stresową,
- poszukiwanie kontaktów społecznych, szukanie wsparcia,
Styl emocjonalny:
- koncentracja na emocjach,
- samooskarżanie się za zaistniałą sytuację,
- odwracanie uwagi mające na celu regulację emocji,
- ekspresja emocji,
- zaburzenia somatyczne.
Styl unikowy:
- separowanie się od problemu,
- chowanie głowy w piasek.
Wsparcie społeczne- to rodzaj interakcji społecznej, która zostaje podjęta przez jednego lub obu uczestników sytuacji trudnej, stresowej lub krytycznej. Wsparcie może być:
- emocjonalne. Wsparcie emocjonalne, polegające na przekazywaniu emocji podtrzymujących, uspokajających, będących przejawem troski i pozytywnego ustosunkowania do osoby wspieranej. Zachowania wspierające mają też na celu stworzenie poczucia przynależności, opieki i podwyższania samooceny. Osoby cierpiące mogą dzięki wsparciu emocjonalnemu uwolnić się od własnych napięć i negatywnych uczuć, mogą wyrazić swoje lęki, obawy, smutek. Wpływa to nie tylko na poprawę samooceny osoby wspieranej, ale również na jej samopoczucie. Odpowiednie zachowanie osoby wspierającej wyzwala także poczucie nadziei. Takie wsparcie upewnia nas, że jesteśmy kochani i że komuś na nas zależy („są na świecie ludzie, którzy mnie kochają”). Ten rodzaj wsparcia najpowszechniej występuje w sytuacjach trudnych.
- informacyjne (wiedza na temat danej sytuacji). Wsparcie informacyjne to wymiana i udzielanie informacji oraz dawanie rad, które sprzyjają lepszemu zrozumieniu sytuacji, własnego położenia życiowego i problemów. Chodzi tu także o dostarczanie informacji zwrotnych o skuteczności podejmowania przez osobę wspieraną różnych działań zaradczych oraz dzielenie się własnym doświadczeniem przez osoby przeżywające podobne problemy, co ma miejsce na przykład w grupach samopomocy (np. Anonimowych Alkoholików). Wsparcie informacyjne odpowiada na potrzebę rozumienia sensu krytycznych wydarzeń i ich przyczyn. Tego rodzaju wsparcia udzielają nam najczęściej osoby, z którymi łączą nas kontakty towarzyskie („gdy mam problemy jest ktoś, kto mi poradzi”). Istnienie osób (znajomych), z którymi można razem spędzać czas jest również formą wsparcia.
- instrumentalne (jak sobie poradzić). Wsparcie instrumentalne polega na udzielaniu bezpośredniej pomocy w formie pożyczek, darów lub usług. Jest to także przekazywanie informacji o konkretnych sposobach postępowania oraz forma modelowania skutecznych zachowań zaradczych. Formą takiego wsparcia może być na przykład działanie na rzecz osób potrzebujących: karmienie, udostępnianie schronienia, mieszkania, przekazywanie środków do życia, zaopatrzenie w lekarstwa i środki lecznicze. Ten typ wsparcia, podobnie jak wsparcie informacyjne, jest najbardziej oczekiwany i potrzebny w sytuacjach katastrof, klęsk żywiołowych itp.
- rzeczowe (materialne),
- duchowe (światopoglądowe, związane z sensem życia). Wsparcie duchowe związane jest ze szczególnie krytycznymi sytuacjami życiowymi (nieuleczalna choroba, stany terminalne). Dotyczy opieki hospicyjnej, w której pomoc wobec cierpienia i bólu duchowego, związanego z sensem życia i śmierci, wymaga odniesienia się właśnie do sfery sensu życia i ducha.
Zasoby:
a) osobiste- podlegają ćwiczeniom.
b) zasoby poznawcze i energetyczne- podlegają regeneracji. Tworzą się w relacji ze środowiskiem, gromadzenie i utrata zasobów trwa nieprzerwanie do końca życia jednostki.
Poczucie koherencji-pewności, że wszystko jest przewidywalne, wytłumaczalne. Składa się z:
- poczucia zrozumiałości,
- poczucie zaradności- sterowalności,
- poczucie sensowności (jest najważniejsze).
8. Przyczyny zaburzeń (model bio-psycho-społeczny)
Modele zaburzeń
Model biologiczny (medyczny, etologia zaburzeń np. czynniki teratogenne, predyspozycja, biochemia mózgu, anatomia układu nerwowego)
rola zaburzeń w budowie mózgu (zaburzenia struktury)
w pracy neuroprzekaźników (ilość neuroprzekaźników, receptory, neurony hamujące połączenia (szczególnie rola stresu, rola leków, używek), urazy zakażenia itp.
Uwarunkowania genetyczne (temperament, predyspozycje np. schizofrenia u bliźniąt monozygotycznych 40-50%, a u dyzygotycznych 5-15%)
Modele psychologiczne
a) behawioryzm (rola czynników środowiskowych, człowiek zewnętrznie sterowny)
rola wzmocnień – warunkowanie patologiczne
klasyczne np. geneza powstania fobii, asocjacje(muzyka filmowa – film „Szczęki”)
warunkowanie sprawcze (uczenie się w oparciu o konsekwencje, kształtowanie nieprzystosowanych zachowań)
Teoria uczenia się społecznego -uczenie się przez obserwację, rola zastępczego wzmocnienia.
...
wala_15