Prognozowanie w zarządzaniu przedsiębiorstwem (Kasprzyk).pdf

Prognozowanie w zarządzaniu przedsiębiorstwem

157

Beata Kasprzyk

Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Ekonomii

PROGNOZOWANIE

W ZARZĄDZANIU PRZEDSIĘBIORSTWEM

Dobrze zarządzać biznesem to zarządzać jego przyszłością

M. Harper 1

1. Wprowadzenie

Rozwój gospodarki rynkowej powoduje, że metody prognozowania znajdują

coraz szersze zastosowanie w dziedzinie nauk ekonomicznych i praktyce gospo-

darczej. Prognozowanie pełni ważną rolę w sprawnym zarządzaniu podmiotem

gospodarczym. Nie można gospodarować racjonalnie bez opracowania prognoz,

są one bowiem niezbędne każdemu decydentowi: rządowi, samorządowi lokal-

nemu, producentowi, menedżerowi itp. Potrzeba prognozowania wynika z

dwóch zasadniczych powodów: po pierwsze – niepewności przyszłości; po dru-

gie – z opóźnienia w czasie między momentem podjęcia decyzji a wynikającymi

z niej skutkami.

Prognozowanie jest jedną z najważniejszych metod naukowego poznania

rzeczywistości i sterowania nią. Prognozy 2 jako końcowy efekt procesu progno-

zowania mają dostarczyć możliwie najbardziej obiektywnych i naukowo uza-

sadnionych informacji dotyczących kształtowania się zjawisk ekonomicznych,

stwarzając jednocześnie przesłanki do świadomej działalności zmierzającej do

pokierowania rozwojem tych zjawisk.

W całym procesie badawczym prognozowanie obejmuje poznanie prze-

szłości, a więc gromadzenie danych, ich diagnozowanie, a następnie sposób

przenoszenia danych z przeszłości w przyszłość, wyrażający się w ogólnej

metodologii oraz teoriach odnoszących się do zjawisk będących przedmiotem

badania. Korzystanie z dorobku nauki, tj. odpowiedniej metodologii progno-

stycznej, nie gwarantuje jednak „prawdziwego” obrazu przyszłości, lecz uła-

twia drogę do „owej” przyszłej prawdy przez korzystanie ze wskazówek, które

1 M. Harper, A New Profession to Aid Management , „Journal of Marketing” 1961, nr 1, s. 1–3

2 Termin „prognoza” wprowadził Hipokrates. Greckie słowo „gnoza” oznacza wiedzę, pro-

gnoza zaś to uprzednia wiedza, przewidywanie.

158

BEATA KASPRZYK

do tej pory badacze zdołali sformułować. Stąd prognozę należy rozumieć jako

sąd sformułowany z wykorzystaniem dorobku nauki, odnoszący się do okre-

ślonej przyszłości, weryfikowalny empirycznie, niepewny, ale akceptowany 3 .

Żadna prognoza gospodarcza nie może być dokonana tak ściśle, aby przy-

szłość można było przewidzieć z pełną dokładnością (sprawdzającą się w gra-

nicach błędu pomiaru), chodzi raczej o to, aby określić ogólny kierunek roz-

woju badanych wielkości ekonomicznych.

2. Znaczenie prognoz w zarządzaniu przedsiębiorstwem

Chcąc osiągnąć sukces na rynku, należy opracowywać prognozy

P. Dittmann 4

Zarządzanie przedsiębiorstwem jest nieustannym procesem podejmowa-

nia decyzji, które może być zdefiniowane jako akt wyboru działania ze zbioru

możliwych postępowań 5 . Uważa się, że podejmowanie decyzji stanowi pod-

stawę wszelkiej działalności kierowniczej, a chociaż bywa najściślej związa-

ne z funkcją planowania, należy pamiętać, że jest również częścią organizo-

wania, przewodzenia i kontrolowania. Podjęcie określonej decyzji nie wiąże

się z jednoznacznym przewidzeniem jej możliwych następstw, gdyż na osta-

teczny wynik wpływają czynniki otoczenia przedsiębiorstwa, które nie są

kontrolowane lub są nie w pełni kontrolowane przez podmiot podejmujący

decyzję. Stopień wiedzy decydenta o tych czynnikach wpływa na to, czy

decyzje są podejmowane w warunkach pewności, ryzyka, niepewności bądź

niepełnej informacji 6 . Większość decyzji we współczesnych przedsiębior-

stwach podejmuje się w warunkach niepewności, oznaczających nieznajo-

mość prawdopodobieństwa wystąpienia możliwych wariantów stanu otocze-

nia przedsiębiorstwa. Decydent nie zna wszystkich możliwości, ryzyka zwią-

zanego z każdym wariantem ani prawdopodobnych konsekwencji swoich

wyborów. Ważną rolę w procesie podejmowania decyzji odgrywają tutaj

3 W literaturze przedmiotu istnieje wiele różnorodnych definicji prognozy por. m.in. M. Cie-

ślak, Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania , PWN, Warszawa 2002; Z. Czerwiński,

Matematyczne modelowanie procesów ekonomicznych , PWN, Warszawa 1982; A. Zeliaś, Teoria

prognozy , PWE, Warszawa 1997.

4 P. Dittmann, Prognozowanie w przedsiębiorstwie. Metody i ich zastosowanie , Oficyna

Ekonomiczna, Kraków 2004, s. 29.

5 J.P. Martino, Technological Forecasting for Decision Making , North-Holland, New York

1983, s. 175–176.

6 D.W. Miller, M.K. Starr, Praktyka i teoria decyzji , PWN, Warszawa 1971, s. 94–95.

Prognozowanie w zarządzaniu przedsiębiorstwem

159

intuicja, trafność osądu i doświadczenie, mimo to niepewność stwarza nie-

bezpieczeństwo wyboru błędnych rozwiązań.

Ponieważ każdej działalności gospodarczej towarzyszy funkcjonowanie

w warunkach ryzyka, niepewności lub niepełnej informacji, na pierwszy plan

wysuwają się te działania, które mogą być pomocne w zredukowaniu możliwo-

ści popełnienia błędu w procesach decyzyjnych i zarządczych. Celem głównym

prognozowania jest właśnie zmniejszenie ryzyka w procesie podejmowania de-

cyzji. Prognozowanie jako przewidywanie przyszłych zdarzeń i jeden ze środ-

ków wykorzystywanych w procesie planowania nabiera szczególnego znaczenia

w zarządzaniu przedsiębiorstwem, ponieważ „złe antycypowanie przyszłych

trendów może być niszczące dla firmy” 7 .

Wyniki badań różnych autorów świadczą o tym, iż w zdecydowanej więk-

szości przedsiębiorstw amerykańskich i zachodnioeuropejskich budowany jest

system prognostyczny wspomagający decyzje menedżerskie. W ramach systemu

tworzone są prognozy dotyczące czynników bliższego i dalszego otoczenia fir-

my oraz zmiennych charakteryzujących jej działalność 8 . Prognozy są użyteczne

m.in. w zarządzaniu sprzedażą, produkcją, zasobami siły roboczej, zapasami

i finansami (rys. 1).

W zależności od potrzeb przedsiębiorstwa system prognostyczny powi-

nien dostarczyć m.in. prognoz krótko-, średnio- i długookresowych oraz ilo-

ściowych i jakościowych, a także umożliwiać sporządzanie prognoz specjal-

nych, konstruowanych na konkretne zamówienie ich użytkowników w firmie.

Udostępnianie prognoz generowanych przez system powinno następować w

sposób łatwy i przyjazny dla użytkowników. Istotne jest, aby korzystanie z

systemu nie było zbyt skomplikowane dla kierownictwa – zarówno pod

względem użytych procedur technicznych, jak i metod prognostycznych.

Dostarczane prognozy muszą być zgodne z potrzebami i oczekiwaniami, zro-

zumiałe, a także łatwe do zinterpretowania i zastosowania. Użytkownicy pro-

gnoz nie powinni jednak oczekiwać, że sprawdzą się one w stu procentach.

Systematyczne i prawidłowe podejście do procesu prognozowania może pro-

wadzić do uzyskania konkretnych korzyści w przedsiębiorstwie, lecz złudna

jest wiara, że uda się całkowicie poznać tajemnice przyszłości.

7 T.J. Gallagher, J.D. Adrew, Financial Management. Principles and Practice , Prentice-Hall,

Upper Saddle River 2000, s. 118–119.

8 Por. P.E. Green, D.S. Tull., G. Albaum, Research for Marketing Decisions , Prentice-Hall,

Englewood Cliffs 1988; S. Makridakis, S.C. Wheelwright, Forecasting Methods for Management ,

Wiley J., New York 1989; D.S. Tull, D.I. Hawkins , Marketing Research. Measurement and

Method , Macmillan Publishing Company, New York 1987.

160

BEATA KASPRZYK

Prognoza

sprzedaży

Prognozy wskaźników

makroekonomicznych

Obszary

zarządzania

Nakłady kapitałowe

Zarządzanie

sprzedażą

Zarządzanie

finansami

Zarządzanie

produkcją

Zarządzanie

marketingiem

Zarządzanie

siłą roboczą

Zarządzanie

zapasami

Rys. 1. Obszary wykorzystania prognoz w przedsiębiorstwie

Źródło: P. Dittmann, Prognozowanie w przedsiębiorstwie... , op. cit. , s. 27.

Istotnym elementem jest także monitoring wyznaczonych prognoz, a więc

sprawdzanie ich wiarygodności i trafności. W przypadku gdy są one niskie

(występują duże błędy prognoz), system prognostyczny powinien generować

sygnały ostrzegawcze, które wskazują konieczność skorygowania używanego

modelu prognostycznego bądź zweryfikowania przesłanek prognostycznych.

3. Modele oraz metody prognozowania

Zjawiska gospodarcze dają się opisać za pomocą zmiennych, wśród których

wymienia się zmienne ilościowe i jakościowe. W przypadku prognozowania na

podstawie szeregu czasowego (zmienna ilościowa) przetworzenie informacji

o przeszłości następuje przez budowę odpowiedniego modelu formalnego, przej-

ście zaś od informacji przetworzonej do prognozy – przez wybór reguły progno-

zowania, którą jest najczęściej reguła podstawowa bądź reguła podstawowa z

poprawką 9 .

9 Najczęściej stosowana jest reguła podstawowa. Na jej podstawie – po przyjęciu założe-

nia o aktualności modelu w okresie objętym budowaną prognozą – prognozę otrzymuje się

przez ekstrapolację modelu poza próbę (zebrany zbiór danych), na której był konstruowany

model. W przypadku gdy przypuszcza się, że odchylenia ostatnich obserwacji zmiennej pro-

Prognozowanie w zarządzaniu przedsiębiorstwem

161

Do celów prognostycznych wygodnie jest przyjąć, że postać zaobserwowanego

szeregu czasowego jest wypadkową działania pewnego procesu deterministycznego

związanego z działaniem tzw. przyczyn głównych, oraz innego – mającego pewne

szczególne własności – procesu stochastycznego związanego z działaniem tzw.

przyczyn przypadkowych (ubocznych) 10 , co przedstawia rys. 2.

Szereg czasowy (zmienna prognozowana)

Proces deterministyczny Proces stochastyczny

(przyczyny główne) (przyczyny losowe)

SKŁADOWA

SYSTEMATYCZNA

PRZYPADKOWA

Rys. 2. Składowe szeregu czasowego

Źródło: Opracowanie własne.

Składowa systematyczna może wystąpić w postaci tendencji rozwojowej

(trendu) lub stałego (przeciętnego) poziomu zmiennej prognozowanej oraz skła-

dowej okresowej (periodycznej) w postaci wahań cyklicznych lub sezonowych.

Dekompozycja szeregu czasowego stanowi proces wyodrębniania poszczegól-

nych składowych szeregu czasowego. Dekompozycję, czyli identyfikację po-

szczególnych składowych szeregu czasowego konkretnej zmiennej, umożliwia

często ocena wzrokowa sporządzonego wykresu. Wykres szeregu czasowego

umożliwia ponadto wykrycie tzw. obserwacji nietypowych oraz punktów zwrot-

nych. Analiza tych zagadnień jest istotna i wręcz zasadnicza w kwestii wyboru

odpowiedniej metodologii badań prognostycznych.

Proces przewidywania i oceny przyszłości jest podstawą szybko rozwijają-

cej się obecnie statystycznej (probabilistycznej) teorii i metodologii prognoz.

Metoda prognozowania obejmuje budowę modelu prognostycznego oraz regułę

prognozowania. Model odwzorowuje prawidłowości albo zachodzące w prze-

szłości, albo takie, co do których prognosta zakłada, że będą występowały

w przyszłości w prognozowanym zjawisku lub pomiędzy prognozowanym zja-

wiskiem a innymi zjawiskami. Odwzorowanie to ma charakter uproszczony,

zachowuje jednak istotne cechy zjawiska (jak trend czy wahania sezonowe).

gnozowanej od wartości teoretycznych utrzymają się w przyszłości, stosuje się odpowiednią

korektę prognozy (Z. Czerwiński, B. Guzik, Prognozowanie ekonometryczne, PWE, Warsza-

wa 1980, s. 111).

10 M. Cieślak, Prognozowanie gospodarcze..., op. cit., s. 62–66.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: